Sońǵy úsh onjyldyqta Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy qarym-qatynas tatý kórshilikten jetilgen strategıalyq áriptestikke jol ashty. Bul baılanystar tek geografıalyq jaqyndyqqa jáne keńeıtilgen ortaq shekaraǵa ǵana emes, sonymen qatar múddelerdi tereń túsinýge, turaqty ekonomıkalyq ózara árekettesýge jáne joǵary deńgeıdegi saıası dıalogqa negizdelgen. Qazaqstan Qytaıdyń Ortalyq Azıadaǵy mańyzdy seriktesi bolyp qala beredi, al Beıjiń Astanany «Beldeý jáne jol» bastamasyn iske asyrýdyń negizgi býyny retinde qarastyrady.Yntymaqtastyqtyń údemeli damýy tek taýarlarmen nemese ınvestısıalarmen almasý ǵana emes, logıstıka, transshekaralyq jobalar, adamı kapıtal jáne dıplomatıa mańyzdy ról atqaratyn ózara tıimdi baılanystardyń tutas arhıtektýrasy bolyp tabylady.
Qazaqstan men Qytaıdyń ózara qarym- qatynasy strategıalyq áriptestik negizinde qurylýda, bul QHR Tóraǵasy Sı Szınpınniń Qazaqstanǵa saparymen jáne «Ortalyq Azıa-Qytaı» ekinshi samıtin ótkizýmen atap ótiledi. Ekijaqty dıalogtyń mańyzdylyǵy ekonomıkalyq kórsetkishterde kórinis tabady: 2025 jylǵy qańtar- sáýirde taýar aınalymy 8,5 mıllıardty qurady, bul ótken jylmen salystyrǵanda 4%- ǵa az. Alaıda, bul sandardyń artynda kóp baǵytty tendensıalar jatyr. Qazaqstannyń Qytaıǵa eksporty 21,4%-ǵa, ıaǵnı $3,5 mıllıardqa deıin (tonnamen-18%- ǵa, 4,9 mıllıon tonnaǵa deıin) tómendedi, al Qytaıdan ımport 13,5%-ǵa- 5 mıllıardqa deıin (1,5 ese, 1,8 mıllıon tonnaǵa deıin) ósti. Eksporttyń qysqarýy kóbinese álemdik taýar baǵasynyń tómendeýimen baılanysty, al ımporttyń ósýi Qytaı ónimderine turaqty suranysty kórsetedi.
Sonymen qatar, Qazaqstan ekonomıkasynda qytaı kapıtalynyń bolýy kúsheıe túsýde. 2025 jyldyń mamyr aıynyń basynda QHR qatysýymen shamamen 4,1 myń kompanıa bar – bul bir jyl burynǵydan bir jarym ese kóp. Negizinen bul shaǵyn (shamamen 4,1 myń, +1,5 ese) jáne orta kásiporyndar (+14,2%), al iri jobalardyń (18 kompanıa) sany azdap azaıdy (-5,2%). Olardyń qyzmeti negizgi salalardy qamtıdy: saýda, qaıta óńdeý, qurylys, taý-ken óndirisi jáne kólik. Qytaılyq ınvestısıalyq jobalar men kásiporyndardyń geografıasy iri óńirlik ortalyqtardy qamtıdy: Almaty, Astana, Almaty jáne Aqtóbe oblystary, Shymkent.
Investısıalyq aǵyndar kúrdeli dınamıkany kórsetedi: 2024 jyly Qazaqstan ekonomıkasyna qytaılyq ınvestısıalar $1,2 mıllıard (2023 jylmen salystyrǵanda 1,7 ese az) qurady, al QHR-ǵa qazaqstandyq ınvestısıalar 84,6 mıllıon (+1,6 ese) deıin ósti. Adamı baılanystar da nyǵaıyp keledi: 2025 jyldyń mamyr aıynyń basynda Qazaqstanda 5 myńǵa jýyq qytaı azamaty jumys isteıdi (ótken jyldyń deńgeıine+24,5%), al I toqsanda Qytaıdan 36,3 myń týrıs keldi (+48%). Jınalǵan derekter jan-jaqty kórinis beredi: Qazaqstannan Qytaıǵa taýar-shıkizat jetkizilimderiniń quldyraýy birlesken jobalardyń, saýda baılanystarynyń ósýimen jáne kóshi-qon jáne týrısik aǵyndardyń jandanýymen óteledi. Joǵary deńgeıdegi kelissózder qarsańynda mundaı kórinis ekijaqty áriptestik sheńberinde teńdestirilgen strategıa men ózara tıimdi ózara is-qımyldyń mańyzdylyǵyn kórsetedi.
Osylaısha, saýda kórsetkishteriniń ýaqytsha aýytqýlaryna qaramastan, Qazaqstan-Qytaı áriptestiginiń jalpy baǵyty saıası baılanystarmen jáne jeke sektordyń ósip kele jatqan tartylýymen tolyqtyrylatyn strategıalyq serpindi saqtaıdy. Osyǵan oraı, eki el kóshbasshylarynyń kezdesýleri qarym-qatynastardyń damýyna jańa serpin bere alady jáne ol neǵurlym turaqty, ózara táýeldi jáne pragmatıkalyq jazyqtyqta damıtyndyǵy sózsiz bolýda.
Bul maqalada Qazaqstan men Qytaıdyń 2025 jylǵy yntymaqtastyǵynyń negizgi oqıǵalary men qorytyndylary qarastyrylady. Birinshi bólimde QHR Tóraǵasy Sı Szınpınniń Qazaqstanǵa sapary jáne onyń Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevpen kelissózderi, sonyń ishinde logıstıka, ónerkásip jáne sıfrlyq saladaǵy qol jetkizilgen ýaǵdalastyqtar men jańa bastamalar týraly sóz bolady. Ekinshi bólimde Qazaqstannyń «Ortalyq Azıa – Qytaı» ekinshi samıtine uıymdastyrýy men onyń óńirlik ózara is-qımyl úshin mańyzy taldanady.
- Sı Szınpınniń sapary: Qazaqstan-Qytaı dıalogynyń qurylymdyq tereńdigi
QHR Tóraǵasy Sı Szınpınniń 2025 jylǵy 16 maýsymdaǵy Qazaqstanǵa sapary ekijaqty strategıalyq áriptestikti damytýdaǵy mańyzdy kezeń boldy. Qytaı kóshbasshysynyń týǵan kúnimen tuspa-tus kelgen bul sapar tek dıplomatıalyq qımyl ǵana emes, tereń dáleldengen belgi: Qytaı Qazaqstandy jahandyq týrbýlenttilik pen uly derjavalardyń ósip kele jatqan básekelestigine qaramastan Ortalyq Azıadaǵy basty áriptes retinde qarastyrýdy jalǵastyrýda.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Aqordadaǵy kelissózder barysynda «Qytaı Halyq Respýblıkasy – Qazaqstannyń jaqsy kórshisi, jaqyn dosy jáne senimdi seriktesi» ekenin atap ótti. Ol elder arasyndaǵy qatynastardy berik, syrtqy geosaıası faktorlarǵa tózimdi jáne saıası jaǵdaılardan bos dep atady. Bul málimdeme ásirese basqa syrtqy oıynshylardyń qysymynyń kúsheıýi aıasynda ózekti boldy. Toqaevtyń aıtýynsha, Qytaımen yntymaqtastyq «eki el halyqtarynyń turaqty áleýmettik-ekonomıkalyq damýy men ál-aýqatyna» yqpal etedi, bul jalpy taýar aınalymymen (2024 jyly-44 mıllıard dollar) jáne jańa kelisimderdiń qurylymymen rastalady.
Kezdesýdiń negizgi qorytyndysy energetıka, sıfrlandyrý, agroónerkásiptik keshen, kólik, medısına, týrızm, ǵylym jáne mádenıetti qamtıtyn 24 úkimetaralyq jáne vedomstvoaralyq qujattarǵa qol qoıý boldy. Atom energetıkasy salasyndaǵy jobalar, atap aıtqanda qytaılyq CNNC kompanıasynyń Qazaqstanda AES salýǵa qatysýy erekshe kózge túsedi, bul uzaq merzimdi tehnologıalyq kooperasıany nyǵaıtady. Sondaı-aq, Almaty oblysynda kún elektr stansıalaryn, Ortalyq Qazaqstanda kómir hımıa zaýytyn salý jáne Shymkent MÓZ-in jańǵyrtý týraly ýaǵdalastyqtarǵa qol jetkizildi (Investısıalar - $5,58 mıllıard).
Sı Szınpın óz sózinde baılanystardyń strategıalyq sıpatyn rastady: «Qytaı men Qazaqstannyń birtutas taǵdyry qoǵamdastyǵy únemi jańa mazmunmen baıytylýda». Ol yntymaqtastyqtyń tórt tiregine nazar aýdardy: strategıalyq senim, ekonomıkalyq ıntegrasıa, qaýipsizdik jáne mádenı-gýmanıtarlyq almasýlar. Qytaı teńdik pen aralaspaý qaǵıdatyn saqtaı otyryp, Qazaqstandaǵy ınfraqurylymǵa, sıfrlyq ekonomıkaǵa, turaqty energetıka men bilimge odan ári ınvestısıa salýǵa daıyn.
Saıasattanýshy Vıtalıı Koltochnıktiń aıtýynsha, Sı sapary «hattama emes, strategıa». Qazaqstan ıkemdilik pen turaqtylyqty kórsetedi, al qytaı tilin meńgergen Toqaevtyń jeke qatysýy senimniń biregeı deńgeıin qalyptastyrýǵa múmkindik berdi. Sanjar Boqaev atap ótkendeı, «Qytaı Qazaqstannyń aldyna saıası talap qoımaıtyn jalǵyz syrtqy seriktes bolyp qala beredi», bul ony syrtqy saıası qysymnyń qazirgi konfıgýrasıasynda erekshe qundy etedi.
Ekonomıkalyq statısıka da turaqty serpindi rastaıdy: 2025 jylǵy qańtar-sáýirde eksporttyń 21,4%- ǵa ($3,5 mıllıardqa deıin) tómendeýine qaramastan, taýar aınalymy 8 8,5 mıllıardty qurady. Import, kerisinshe, 13,5%-ǵa ósti (5 mıllıard dollarǵa), al qytaı kapıtalynyń qatysýymen kásiporyndar sany 4,1 myńǵa jetti (+1,5 ese). Bul derekter aksentterdiń shıkizat eksportynan tehnologıalyq jáne óndiristik alánstarǵa aýysýyn kórsetedi.
Osylaısha, 16 maýsymdaǵy kezdesý Qazaqstan-Qytaı qatynastarynyń sımvoldyq mánin ǵana emes, qurylymdyq tereńdigin de kórsetti. Strategıalyq boljamdylyq, ekonomıkalyq pragmatızm jáne egemendikti qurmetteý, bul seriktestikti nyǵaıtatyn negizgi prınsıpter. Jahandyq fragmentasıa jaǵdaıynda memleketaralyq qatynastardyń mundaı modeli barǵan saıyn ózekti bola túsýde.
QHR Tóraǵasy Sı Szınpınniń Qazaqstanǵa sapary turaqtylyqty ǵana emes, sonymen qatar taraptardyń ózara is-qımyldyń sandyq ósýinen ony sapaly toltyrýǵa kóshýge degen umtylysyn kórsetti. Eger buryn taýar aınalymyna, ınvestısıalarǵa jáne logıstıkaǵa basa nazar aýdarylsa, búginde fokýs tereń tehnologıalyq, ǵylymı jáne bilim berý ıntegrasıasyna aýysty. Bul «syrtqy ekonomıkalyq baǵytty» qalyptastyrý týraly emes, uzaq merzimdi múddeler jıyntyǵynyń platformasy týraly aıtýǵa múmkindik beredi.
Qol qoıylǵan qujattardyń ishinde sıfrlyq transformasıaǵa, jasandy ıntellektke, atom jáne jasyl energetıkaǵa erekshe nazar aýdarylǵany aıqyn. Osylaısha, seriktestik vektory dástúrli kún tártibinen shyǵyp, HHİ ǵasyrdaǵy elderdiń jahandyq básekege qabilettiligin qalyptastyratyn baǵyttardy qamtıdy. Qytaıdyń bul salalardaǵy qoldaýy tehnologıalardy ımporttaýdy emes, oqshaýlaý, bilim berý jáne mamandardy daıarlaý qaǵıdaty boıynsha múmkin bolatyn kooperasıany bildiredi.
Qazaqstan-Qytaı qatynastarynyń jańa sıpattamasy - ózara is-qımyldy ınstıtýsıonalızasıalaý. Atap aıtqanda, negizgi salalarda yntymaqtastyq jónindegi birlesken Úılestirý komıtetin qurý joǵary deńgeıdegi dıplomatıa ǵana emes, jumys toptary deńgeıinde turaqty dıalogqa daıyn ekendigin kórsetedi. Bul ashyqtyqtyń, ózara boljamdylyqtyń jáne jergilikti jobalardy jedeldetýdiń kepili bola alady.
Gýmanıtarlyq ólshem erekshe nazar aýdarýǵa turarlyq. 2025 jyly jańa Qytaı-Qazaqstandyq bilim berý ortalyqtaryn, onyń ishinde joǵary tehnologıalar, medısına jáne ınjenerıa salalarynda ashý múmkindigi talqylanýda. Qytaı ýnıversıtetteri akademıalyq almasýǵa turaqty qyzyǵýshylyq tanytýda: tek sońǵy eki jylda QHR-da qazaqstandyq stýdentterdiń sany 22%-ǵa, al qazaqstandyq joǵary oqý oryndarynda qytaılyq stýdentterdiń sany 30%-ǵa ósti. Bul eki eldiń seriktestigi abstraktili uran emes, jeke kásibı tájirıbe bolyp tabylatyn mamandardyń jańa býynyn qalyptastyrady.
Qaýipsizdik faktory da mańyzdy. Turaqsyz geosaıası jaǵdaı aıasynda Ortalyq Azıa Qytaı, Ońtústik Azıa, Taıaý Shyǵys jáne Eýropa arasyndaǵy turaqtylyq býferi jáne baılanystyrýshy býyn retinde Beıjiń úshin erekshe mańyzǵa ıe. Qazaqstan óz kezeginde «syrtqy saıası tepe-teńdik» qaǵıdatyna berilgendigin rastaıdy jáne aımaqty artyq mılıtarızasıasyz nemese qarsylasýsyz ashyq yntymaqtastyq aımaǵy retinde saqtaýǵa múddeli. Osy turǵydan alǵanda, Sı Szınpınniń «syrttan aralasýǵa qarsy turý jáne Ortalyq Azıa memleketteriniń egemendigin nyǵaıtý qajettiligi» týraly málimdemeleri aımaqtyq turaqtylyq arhıtektýrasyn birlesip qalyptastyrýdyń belgisi retinde túsindirilýi kerek.
Osylaısha, Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy strategıalyq áriptestik jańa kezeńge - tehnologıalar, adamı kapıtal jáne ornyqty ınstıtýttar deńgeıindegi tereń ushtasý kezeńine enedi. Bul sımmetrıaly model emes, biraq ol egemendikke, ózara tıimdilikke jáne uzaq merzimdi pragmatıkaǵa negizdelgen. Jahandyq týrbýlenttilik jaǵdaıynda mundaı tásil yntymaqtastyqtyń jańa halyqaralyq formattaryn qurý úshin turaqty baǵdar bola alady, munda stavka qarama-qaıshylyqqa emes, múddelerdi ushtastyrýǵa jasalady.
Ekijaqty yntymaqtastyqty taldaýdaǵy kelesi logıkalyq qadam Qazaqstannyń belsendi qatysýymen uıymdastyrylǵan «Ortalyq Azıa – Qytaı» ekinshi samıtine sholý bolyp tabylady. Sı Szınpınniń sapary seriktestiktiń ekijaqty tereńdigin atap ótse, onda samıt keńirek óńirlik formatta óńirlik yntymaqtastyqtyń ornyqty, teńgerimdi jáne ózara tıimdi arhıtektýrasyn qurýǵa ortaq umtylysty belgileı otyryp, Qytaı men Ortalyq Azıa elderi arasyndaǵy ózara is-qımyldyń jańa parametrlerin bekitýge múmkindik berdi.
- «Ortalyq Azıa – Qytaı» ekinshi samıti: strategıalyq áriptestik
2025 jylǵy 17 maýsymda Astanada ótken «Ortalyq Azıa – Qytaı» ekinshi samıti Beıjiń men Ortalyq Azıa elderiniń qarym-qatynasyndaǵy sapaly sekiristi belgiledi. Astana deklarasıasynyń aıasynda Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrikmenstan, Ózbekstan jáne Qytaı kóshbasshylary eń mańyzdy kópjaqty qujattar paketin kelisti. Olardyń ishinde-Máńgilik tatý kórshilik jáne tereń strategıalyq yntymaqtastyq týraly shart, bul formattyń «Máńgilik strategıalyq áriptestik» deńgeıine shyǵýyna balamaly.
Bul rette alǵash ret «Ortalyq Azıa – Qytaı» formatyndaǵy Turaqty Hatshylyq (Bas hatshy – Sýn Veıdýn) quryldy, sondaı-aq yntymaqtastyqtyń 2026-2030 jyldarǵa arnalǵan uzaq merzimdi strategıasyn belgiledi. Munyń bári bir rettik kezdesýlerdi turaqty dıalogqa aınaldyrý arqyly ózara árekettesýge ınstıtýsıonaldyq salmaq qosady. Saraptamalyq ortada samıt basqa jahandyq oıynshylardyń aımaqqa kóbirek nazar aýdarý kezeńinde bolǵandyǵy atap ótildi. Sonymen, 2025 jyldyń 4 sáýirialǵashqy Ortalyq Azıa – EO samıti ótti, al AQSH-tyń aımaqtyq saıasaty belgisiz bolyp qaldy. Qytaıdyń Ortalyq Azıadaǵy ósip kele jatqan qatysýy respýblıkalardyń syrtqy saıası vektoryn ártaraptandyrý jáne Reseı men AQSH-tyń yqpalyna táýeldilikti azaıtý tásili retinde de qabyldanady. Qazaqstan búginde Qytaımen mańyzdy tranzıttik torap retinde qarastyrylýda: Toqaevtyń málimetinshe, 2024 jyly Qytaıdan Eýropaǵa barlyq qurlyqtaǵy júk tasymalynyń 85%-y qysqa tuıyqtalý úlesine tıesili boldy. Halyqaralyq sholýshylar Beıjińmen baılanystardy nyǵaıtý Ortalyq Azıadaǵy geosaıasattaǵy «úshinshi nusqany» berip, aımaq elderine dástúrli derjavalardyń áreketterin teńestirýge múmkindik beretinin atap ótti.
- Ekonomıkalyq dınamıka jáne saýda-ınvestısıalyq baılanystar
«Ortalyq Azıa -Qytaı» formatynyń ekonomıkalyq ólshemi dástúrli túrde kún tártibinde basty orynǵa aınaldy. Samıt barysynda iri ekonomıkalyq forýmdar ótti, olarǵa negizgi jobalar arasynda shamamen Kıtaı 25 mıllıard dollarlyq58 kelisimge qol qoıyldy. Qytaı-Qyrǵyzstan-Ózbekstan jańa temir joly (~8 8 mıllıard dollarǵa baǵalandy) jáne Qazaqstandaǵy ındýstrıalyq bastamalar: kómir hımıa zaýytynyń qurylysy (jyl saıyn 2 mıllıard m3 «taza» gaz shyǵarýǵa qabiletti) jáne aýyl sharýashylyǵy ónimderin tereń óńdeý zaýyttary. Sonymen qatar, qytaılyq ınvestorlar Almaty oblysyndaǵy gıdroakkýmýlásıalyq elektr stansıasyn jáne «jasyl» sýtegi boıynsha jobalardy qosa alǵanda, energetıkalyq obektilerdi damytýǵa qatysady.
Resmı derekter saýdanyń kúrt óskenin kórsetedi: 2023 jylǵy birinshi samıtten bastap taýar aınalymy 35%-ǵa ósti jáne 2024 jyly rekordtyq kórsetkishke jaqyndady, ol shamamen 95-100 mıllıard dollar. Bul rette Qazaqstan kóshbasshy bolyp tabylady: 2024 jyly 43,8 mıllıard dollarǵa týra keldi, al kórshi respýblıkalar aıtarlyqtaı az kólemdi kórsetti. Kóptegen elderde alyp saýda teńgerimsizdigi bar: Qytaıdan ımport eksporttan birneshe ese kóp. Bul eksporttyq ónimniń qosymsha qunyn arttyrý jáne óndiristi lokalızasıalaý qajettiligin týdyrady. Kóshbasshylardyń ózderi bul úrdisti: Toqaev birlesken joǵary tehnologıalyq óndiristerdi qurýdyń, eksporttalatyn taýarlar assortımentin keńeıtýdiń jáne zamanaýı agrotehnologıalardy engizýdiń mańyzdylyǵyn atap ótti. Qazaqstanda júgeri men bıdaıdy tereń óńdeý zaýyttaryn qosa alǵanda, iri aýyl sharýashylyǵy jobalary týraly kelisimder jasaldy.
Alaıda qurylymdyq táýekelder jalǵasýda. Aımaq álemdik ýran qorynyń 20%, munaıdyń 17% jáne gazdyń 7% gazǵa ıelik etedi. Biraq qytaı tarapynyń energıa men sırek jer metaldaryna degen suranysy salalardy jańǵyrtýsyz tabystyń turaqty ósýine kepildik bermeıdi. Kóptegen jobalar qytaı kapıtalynyń qatysýymen júzege asyrylady, bul qaryz týraly alańdaýshylyq týdyrady. Osyǵan baılanysty Astanada qarjylandyrýdy baqylaýdy kúsheıtý jáne birtindep teńdestirilgen kelisimsharttarǵa kóshý týraly usynys aıtyldy.
- Kóliktik-logıstıkalyq sáýlet
Ortalyq Azıa Eýrazıalyq marshrýttardaǵy mańyzdy tranzıttik habqa aınaldy. 2024 jyly Qytaıdan OA arqyly konteınerlik tasymaldaý kólemi 211 myń birlikke jetti, bul ótken jyldan 12% - ǵa artyq. Negizgi jol–Qazaqstan arqyly, onda shekaralyq ótkelder men tas joldar belsendi túrde jańǵyrtylýda. Toqaev Kaspııdegi quryq porty arqyly baǵytty damytýdy usyndy. Qytaı kólik dálizderin damytýǵa, vızalyq rejımderdi jeńildetýge, áýe qatynasyn keńeıtýge jáne jańa konsýldyq pýnktterdi ashýǵa daıyn ekenin rastady.
- Energetıka jáne sırek jer resýrstary
Ortalyq Azıa ýran, munaı, gaz jáne sırek jer resýrstaryn strategıalyq jetkizýshi bolyp qala beredi. Qytaı birlesken jobalardy, sonyń ishinde atom energetıkasyn qoldaýǵa daıyn ekenin bildirdi. Qazaqstan AES salý týraly úkimetaralyq kelisimge qol qoıýǵa daıyn ekenin málimdedi. Gıdroakkýmýlásıalyq stansıa salý jáne kómirdi gazdandyrý týraly ýaǵdalastyqtarǵa qol qoıyldy. Sırek jer metaldary salasynda Qytaıdyń qatysýymen birlesken barlaý jáne óndirý josparlanýda. Bul kooperasıaǵa uzaq merzimdi jáne ózara táýeldi sıpat beredi.
- Sandyq, agrarlyq jáne ekologıalyq ólshemder
Sıfrlyq salada biz 5G, kıberqaýipsizdik, aqyldy qalalar jáne telekomýnıkasıa týraly aıtyldy. Agrarlyq sektorda Qytaı aımaqtan satyp alýdy kúsheıtedi, al OA qytaılyq tehnologıany óńdeýde, drondarda jáne dál eginshilikte qoldanady. Ekologıalyq bastamalar kún tártibiniń bir bóligine aınaldy: shóleıttenýge qarsy kúres, klımatty baqylaý, bıoártúrlilikti qorǵaýmáseleleri mańyzdy negiz bolyp otyr. Muzdyqtardy qorǵaý jáne birlesken ǵylymı ortalyqtardy iske qosý bastamalary aıtyldy.
- Qaýipsizdik máseleleri
Elder terorızmge, separatızmge, ekstremızmge qarsy kúsh-jigerdi úılestirýge, sondaı-aq barlaý almasýy men birlesken jattyǵýlar ornatýǵa kelisti. Qytaı OA qorǵanys sektoryn jańǵyrtýǵa kómek usyndy. Aýǵanstandaǵy kıberqaýipsizdik pen jaǵdaıǵa erekshe nazar aýdarylady. Dıplomatıalyq forýmdar men janjaldardy aldyn ala retteý tetikterin keńeıtý jóninde usynystar aıtyldy.
- Gýmanıtarlyq jáne bilim berý yntymaqtastyǵy
Qytaı joǵary oqý oryndarynyń fılıaldaryn ashý, granttar, stıpendıalar, 3000 maman daıarlaý baǵdarlamasyn iske qosý josparlanýda. Sondaı-aq, elder festıváldar, ǵylym jáne mádenıet jyldaryn uıymdastyrady. Ansán-Almaty týrısik poıyzy iske qosyldy. Vızasyz rejım týr aǵyndarynyń kúrt ósýine ákeldi. Qalalar arasynda ondaǵan baýyrlastyq kelisimderi jasaldy.
- Astana deklarasıasynyń «rýhy» jáne tili
Astana deklarasıasy ózara syılastyq, senim, jańǵyrtý jáne birlesken damý qundylyqtaryn atap kórsetedi. «Birtutas taǵdyr qaýymdastyǵy» uǵymy bekitilgen. Qujattarda Konfýsıı dıplomatıasynyń Qytaı tujyrymdamasynyń áseri jáne halyqaralyq quqyq normalaryna súıený seziledi. «Máńgilik tatý kórshilik» qaǵıdattaryn bekitýge erekshe kóńil bólindi.
Samıt «Qazaqstan–Qytaı» strategıalyq osiniń jáne formattyń basqa da baǵyttarynyń nyǵaıýyn kórsetti. Ýaǵdalastyqtar, ásirese kólik, energetıka, sıfrlyq jáne gýmanıtarlyq salalarda iske asyrý satysyna ótti. Jobalardy is júzinde iske asyrý, múddeler teńgerimi jáne ashyqtyq ortalyq mindet bolady. Tek ınstıtýsıonaldyq turaqtylyq pen naqty áreketter arqyly deklarasıadan tys uzaq merzimdi seriktestikti qamtamasyz etýge bolady.
Qorytyndylaı kele, 2025 jyl Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy qatynastar taýar aınalymy men ınvestısıalyq belsendiliktiń ósýimen ǵana emes, sonymen qatar tereń ınstıtýsıonaldyq, tehnologıalyq jáne gýmanıtarlyq ıntegrasıamen sıpattalatyn sapaly jańa strategıalyq baılanys kezeńine kirgenin kórsetti. QHR Tóraǵasy Sı Szınpınniń Qazaqstanǵa sapary jáne «Ortalyq Azıa – Qytaı» ekinshi samıtin ótkizý jahandyq fragmentasıa jaǵdaıynda ekijaqty jáne óńirlik yntymaqtastyqtyń ornyqtylyǵy men pragmatızminiń sımvolyna aınaldy.
Jahandyq geosaıası ózgerister men syn-qaterler aıasynda Beıjiń men Astana arasynda qalyptasqan ózara is-qımyl modeli egemendikti qurmetteýge, ınstıtýsıonaldyq turaqtylyqty jańǵyrtýǵa jáne nyǵaıtýǵa birlesken qyzyǵýshylyqqa negizdelgen uzaq merzimdi ózara tıimdi kooperasıa jolyn kórsetedi. Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq qana emes, sonymen qatar atom jáne jasyl energetıka, sıfrlandyrý, agrarlyq tehnologıalar jáne bilim berý salalarynda birlesip jumys isteýge arnalǵan platforma nyǵaıtylýda.
«Ortalyq Azıa – Qytaı» samıtiniń nátıjeleri barlyq qatysýshylardyń Qazaqstan Shyǵys pen Batys arasyndaǵy negizgi baılanystyrýshy túıin retinde áreket etetin óńirlik yntymaqtastyqtyń jańa, neǵurlym teńdestirilgen jáne ádil formatyn qalyptastyrýǵa degen umtylysyn atap ótti. Osy turǵyda Astana ózin-ózi kún tártibine jáne barlyq syrtqy áriptestermen syndarly ózara is-qımylǵa umtylatyn óńirdegi turaqty dıalogtyń senimdi deldalyjáne uıymdastyrýshysy retinde kórsetti.
Osylaısha, Qazaqstan-Qytaı áriptestiginiń bolashaǵy saýda kelisimderiniń kólemine emes, taraptardyń ıkemdilikti, ózara syılastyqty jáne ornyqty damýǵa baǵdarlanýdy qoldaý qabiletine baılanysty. Birlesken ınstıtýttar qurý, uzaq merzimdi strategıalardy kelisý jáne adamı kapıtaldy tartý-osynyń bári eki eldiń qarym-qatynasyn yntymaqtastyqtyń jańa eýrazıalyq konfıgýrasıasynyń qurylymdyq tiregine aınaldyrady, munda negiz derjavalar básekelestigine emes, múmkindikterdiń sınergıasyna jasalady.
Aınur Baqytjanova
