Eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń tusynda aıtylýǵa tyıym salynǵan másele áshkere boldy. Áńgime adam saýdasyna qatysty bolmaq, - dep habarlaıdy Dalanews.kz "Golos Naroda" basylymyna silteme jasap.
Qazaqstanda adam saýdasyna qatysty zańnama tek 2023 jyldyń 5 qyrkúıeginde kúshine endi. Bul eldegi adam quqyqtaryn qorǵaý jolyndaǵy úlken qadam bolyp kóringenimen, Májilis depýtaty Marat Bashımovtiń aıtýynsha, máseleniń ózi budan áldeqaıda buryn bastaý alǵan. Nazarbaev dáýirinde el ishinde adam saýdasy týraly aıtýǵa tyıym salynyp, memleket bul máseleni moıyndaýdan bas tartqan.
Bashımovtiń pikirinshe, burynǵy rejım adam saýdasyn joqqa shyǵaryp, bul qylmystyń qoǵamda bar ekenine kóz jumyp kelgen. Elde jumysshy retinde paıdalanylatyn, jynystyq quldyqqa túsetin adamdardyń sany óse tússe de, bul jaǵdaıdy retteýge baǵyttalǵan qadamdar jasalmady. Seksýaldyq jáne eńbek quldyǵy – adam quqyqtarynyń óreskel buzylyp, al Qazaqstanda adamdardy "nan úshin" satýǵa deıin bardy. Qoǵamda balalardy qaıyrshylyqqa májbúrleý de osy júıeniń bir bóligi boldy.
Bul quldyqtyń ekonomıkalyq negizi de bar: aýyr eńbekte paıdalanylatyn adamdar eńbek naryǵynda arzan resýrs retinde qarastyryldy. Adamdar tek eńbek kúshin joǵaltpaǵan jaǵdaıda ǵana baǵalandy. Osynyń saldarynan, adam saýdasy ekonomıkalyq qurylymnyń ajyramas bóligine aınaldy.
Bashımovtiń aıtýynsha, bul máseleni retteýge kedergi bolǵan faktorlardyń biri – eldegi jemqorlyq deńgeıiniń joǵarylyǵy. Quqyq qorǵaý organdary men jergilikti ákimshilikter bul júıege qatysyp, baqylaý jasaýdy elemeı keldi. Depýtattyń aıtýynsha, árbir aýyl, árbir aımaqtyń basshylary adam saýdasynyń bar ekenin biledi, biraq qol qýsyryp qarap otyrǵan. Bul máseleniń ushy tek quqyq qorǵaý organdarynyń ózderine ǵana emes, sonymen birge shekara baqylaý organdaryna da tireledi. Jaǵdaı sonshalyqty kúrdeli bolǵany sonsha, tipti sábıler de satylatyn boldy. Bul elimizdegi adam saýdasynyń naǵyz sharyqtaý kezeńi edi.
Jańa zań bul kúresti jańa deńgeıge kótergenimen, ony tolyqqandy sheshý úshin quqyqtyq júıeni odan ári reformalaý qajet. Eń aldymen, quqyq qorǵaý organdarynyń tıimdi jumys isteýi jáne eldegi korrýpsıaǵa qarsy batyl qadamdar jasalýy tıis. Elimizdiń qazirgi qylmystyq zańnamasynda 128-bap boıynsha adam saýdasyna 15 jylǵa deıingi bas bostandyǵynan aıyrý jazasy qarastyrylǵanymen, depýtattyń aıtýynsha, bul jetkiliksiz. Ol zańdy kúsheıtýge shaqyrdy, sebebi adam saýdasymen aınalysatyn qylmyskerler tek materıaldyq qundylyqtardy emes, adam ómirin de satyp ketedi.
Adam saýdasy – tek qylmys emes, ol adamgershilikke qarsy óreskel áreket. Qazirgi Qazaqstannyń aldynda bul qylmysty túbegeıli joıý mindeti tur. Qoǵamdyq sanada adam quqyqtaryn qorǵaý jáne korrýpsıamen kúres mádenıetin qalyptastyrý qajet. Qazirgi quqyqtyq sharalar – tek bastamasy ǵana, al bul kúres barlyq memlekettik organdar men azamattyq qoǵamnyń birlesken áreketterin talap etedi.
