Avtor: Taras PANO
Aıtpaqshy, umytyp baramyz: bul oqýǵa turarlyq maqala.
Sırıa opozısıalyq kúshteriniń Astanada ótken kelissózderi Nazarbaevtyń bitimgerlik umtylysyn barynsha ashyp kórsetti.
Sırıa opozısıalyq kúshteriniń bir jylda osymen ekinshi ret ótip otyrǵan konferensıasy Astanada aıaqtalyp, jıynǵa qatysýshylar: «Eldegi aýyr ahýaldy beıbit túrde sheshý qajet» degen deklarasıa qabyldady. Árıne, olardyń munysy eshkimge jańalyq emes. Biraq, bir jetistik bolsa, ol uıymdastyrýshylar men qatysýshylar tarapynan jıynǵa shaqyrylǵan 37 adamnyń 29-y atalǵan qujatqa qol qoıdy.
Deklarasıada ne delingen? Árıne, reseılik dıplomattardyń sırıalyqtarǵa qarata «qarý-jaraqtaryńdy tastap, úılerińe oralyńdar» degen usynysy bul joly aıtylǵan joq. Aıtylsa da, onyń oryndalmasy anyq edi. Bul – ýtopıa.
Al Asad jáne onyń qaramaǵyndaǵylar, buǵan qosa «Islam memleketiniń» jaýyngerleri qaqtyǵysty beıbit túrde sheshýge talqylaýǵa shaqyrǵan konferensıaǵa qatyspaıdy. Nege? Bilmeımiz. Bálkim, Asadqa jáne «Islam memleketine» mundaı ádis-tásilder áli qyzyq emes shyǵar. Biraq, dál osy jaıt kóp nárseni sheshedi. Bylaısha aıtqanda, olardyń atalǵan konferensıaǵa qatyspaýyna qarap, máseleniń beıbit túrde sheshilmesin boljaýǵa bolady.
Sharanyń uıymdastyrýshylary men konferensıa moderatorlary jıynnyń Sırıa prezıdenti Bashar Asadtyń bıligine qarsy baǵyttalmaǵanyn qaıta-qaıta qaıtalaýmen boldy. Qyzyǵy, qatysýshylar da solaı dese jarasar edi. Biraq, olar únsiz qalýdy jón dep tapty...
– Astanadaǵy basqosýdyń qandaı da bir antıúkimettik nyshany joq. Jıyndy ótkizýdegi maqsat – Sırıa daǵdarysynan shyǵýdyń jolyn izdeý, Sırıa halqyn qıyndyqtan qutqarý jáne bul kúreste halyqtyń negizgi jaýyn anyqtaý, – dedi sóz oraıynda Fransıanyń saıası jáne syrtqy baılanystar ortalyǵynyń dırektory Faben Býssar.
Qyzyq, ıá? Azamattyq soǵystyń júrip jatqanyna 4 jyl boldy, mıllıonǵa jýyq adam qaza tapty, al sırıalyq oppozısıonerler negizgi jaýdy áli anyqtaý ústinde. Shyny kerek, bul tarapta úmitkerler kóp.
Konferensıa qandaı nátıje berdi? Aıtaıyq. Arnaıy komıtet quryldy, birinshiden. Komıtettiń ókilderi jaqyn arada Sırıanyń soltústigine attanady. Bul aımaqty kúrdter «Islam memleketiniń» jaýyngerlerinen tazartyp, tipti birqatar ákimshilik mekemelerdiń jumysyn jolǵa qoıǵan bolatyn.
Anyǵynda, dál qazir sırıalyq oppozısıonerlerge kúsh biriktiretin kez keldi. Bul olardyń pozısıasynan bólek, Sırıany saqtap qalýdyń jalǵyz joly. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda búkil el Asad-Pýtın jáne radıkaldy ıslamısterdiń arasyndaǵy soǵys alańyna aınalady. Opozısıa az emes. Barlyǵy 30-dan asatyn uıym men fraksıa bar. Eger bular birikpese erteńgi kúni Asadtyń baskeserleri men ıslamısterdiń qarýly kúshteri bulardy jep tynady.
Jaraıdy, konferensıanyń nátıjesi óz aldyna, onyń Astanada ótýiniń ózi qyzyqty. Jaqsy bilesizder, Reseı ıslam memleketiniń jaýyngerleri men sırıa opozısıasyn «bólip-jarmaıdy», eki jaqty da tek terrorıster dep sanaıdy.
Mine, osyndaı jaǵdaıda sırıalyq oppozısıonerlerdiń basyn qosyp, Astanada úlken jıyn ótkizý – Nazarbaevtyń tarapynan jasalǵan batyl qadam. Munyń batyl qadam ekenin, bir jaǵynan Pýtınniń Sırıanyń máselesin bir ózi sheshýge belsene kiriskeni dáleldeı túsedi (árıne, qarýdyń kúshimen).
Mine, osyndaı jaǵdaıda Astanada Sırıa daǵdarysyna qatysty konferensıa ótkizý, reseılik bılikke degen Nazarbaevtyń senimsizdigi jáne kúdigin kórsetip otyrsa kerek.
Nege? Birinshiden, qazaqtar Sırıadaǵy jaǵdaıdy kim-kim, biraq dál Pýtınniń retke keltirerine, bylaısha aıtqanda beıbitshilik ornataryna senbeıdi. Osy sebepti beıtarap alań retinde óz qyzmetin usynyp otyr. Taraptardy til tabystyrý úshin...
Ekinshiden, Nazarbaev Astana konferensıasyn ótkizý arqyly Pýtınge mynany aıtqysy kelgendeı: «Vladımır, tek Bashar Asadtyń ǵana múddesin oılaý durys emes, qarsy tarappen de sóılesý kerek, olardyń pikirin tyńdaý qajet. «Islam memleketine» baǵyttalǵan-mys reseılik bombylardy opozısıanyń tóbesinen tastaı salý – tyǵyryqtan shyǵar jol emes».
Nazarbaev taǵy mynany aıtqysy keldi: «Vladımır, Sırıanyń máselesin qarýdyń kúshimen sheshý, ıaǵnı áskerı operasıamen aralasý asa tıimdi jolǵa jatpaıdy. Aldymen sózge keletin, sóz tyńdaıtyn taraptardyń basyn qosý kerek».
Al buǵan Islam memleketiniń ókilderi kirmeıtini aıdan anyq.
Bul arada Astana ýkraın-reseı qaqtyǵysyndaǵy Mınskiniń, Belarýstiń bitimgerlik tájirıbesin qoldanyp kórmek sıaqty. Bul resmı Astanaǵa halyqaralyq sahnada birneshe upaı jınaýdyń taptyrmas joly.
Negizinen musylman memleketin basqaratyn Prezıdent Nazarbaev túrli musylman kúshteriniń arasynda týyndaǵan saıası daý-damaılarǵa bitimger ári ádil qazy retinde aralasqysy keledi. Yqpaldy musylman memleketteriniń kópshiligi Sırıa daǵdarysyna etene kirigip, belgili bir tarapty qoldap otyrǵanda osy saıası daý-damaıǵa Qazaqstannyń da aralasyp, óz sózin aıtatyn múmkindigi bar.
Árıne, Sırıa daǵdarysynyń túıinin tarqatýdy búgingiden de joǵary deńgeıde sheshýge Qazaqstannyń áleýeti jetpesi anyq. Sebebi, mundaı jaǵdaıda kelissózderge syrt kóz jáne ájeptáýir qýatty tóreshi kerek bolady. Aıtalyq, sonyń biri – AQSH. Onyń ishinde Amerıkanyń syrtqy saıasat vedomstvosy.
Esterińizde bolsa, Ýkraına-Reseı kelissózderine eýropalyq moderatorlyq qatysqan bolatyn.
Onyń ústine, dál qazir sırıalyq oppozısıonerlerge áser ete alatyn bir kúsh bolsa ol – «vashıngtondyq obkom». Sebebi, dál qazir olar kómekke muqtaj. Pýtınniń bombylaýyna qarsy tura alatyn áýe qorǵanysy kerek. AQSH-tyń aıtqanyna kónse, Amerıka olarǵa bul qorǵanysty berýge ázir.
