Qazaqstan Kashagannan túsetin tabysty qaıta bólýdi talap etip, arbıtrajǵa júgindi – ICIJ
Qazaqstan Kashagan ken ornynan túsetin tabystyń ádiletsiz bólinýine baılanysty halyqaralyq arbıtrajda 160 mıllıard dollarlyq talap qoıdy, dep habarlaıdy Dalanews.kz Qaztagqa silteme jasap.
Halyqaralyq zertteýshi jýrnalıser konsorsıýmy (ICIJ) Qashaǵan ken ornynan túsetin tabystyń 98 paıyzy North Caspian Operating Company (NCOC) konsorsıýmyna tıesili ekenin habarlady. Qazaqstan bıligi bul tabysty ádiletsiz bóliný dep eseptep, 1997 jyly Nursultan Nazarbaev tusynda jasalǵan kelisim sharttardy qaıta qaraýǵa nıetti.
Úkimet Gaagadaǵy halyqaralyq arbıtrajda 160 mıllıard dollarlyq talap qoıyp, mundaı teńsizdiktiń el múddesine qaıshy ekenin dáleldeýge tyrysyp jatyr. Sarapshylar Kashagan jobasyn "ǵasyr jobasy" dep atap, onyń aınalasyndaǵy tabys úlesin qaıta qaraý memlekettiń strategıalyq múddesi dep baǵalap otyr.
Máseleniń máni nede?
Úkimettiń málimetinshe, Kashagannan túsetin tabystyń 98%-y North Caspian Operating Company (NCOC) halyqaralyq konsorsıýmyna tıesili. Bul teńsizdik 1997 jyly jasalǵan Ónimdi bólý týraly kelisimge (ÓBK) baılanysty týyndaǵan. 2008 jyly kelisim qaıta qaralǵanymen, Qazaqstannyń úlesi mardymsyz ǵana ósken.
Qazaqstannyń negizgi talaptary:
tabysty ádil bólý;
ekologıalyq buzýshylyq úshin salynǵan 5 mlrd dollar aıyppuldyń oryndalysyn toqtatý;
kelisimderdi ulttyq múddege saı qaıta qaraý.
NCOC quramynda Shell, ExxonMobil, Eni, TotalEnergies, CNPC (Qytaı), Inpex (Japonıa) jáne «QazMunaıGaz» bar. Qazaqstan tarapy bul kompanıalardy mıllıardtaǵan dollarlyq shyǵyn, jemqorlyq jáne ekologıalyq talaptardy buzý derekteri boıynsha aıyptap otyr.
Qupıa arbıtraj Arbıtraj isi 2023 jyly bastalǵan. Tyńdaýlar Shveısarıada ótip jatyr jáne 2028 jylǵa deıin jalǵasýy múmkin. Bul – Qazaqstan tarıhyndaǵy eń iri halyqaralyq talaptardyń biri.
Seri júktemesi – daý ózegi Qazaqstan ekologıa mınıstrligi men PSA (memlekettik agenttik) NCOC-ke serany durys saqtamady dep aıyptap, 2022 jyly 5 mlrd dollar aıyppul salǵan. Kompanıa aıyppulmen kelispeı, sotqa júgindi. Arbıtraj qujatyna sáıkes, NCOC seranyń jınalýyna temirjol jelisiniń kesh iske qosylýy men eksportty bıliktiń keshiktirip ruqsat berýi sebep boldy deıdi.
Qoǵam ne deıdi?
Sarapshylar men qoǵam belsendileri Qashagan, Teńiz jáne Qarashyǵanaq sıaqty iri jobalar boıynsha kelisimderdiń qupıalyǵyna narazylyq bildirýde. ICIJ deregi boıynsha, 2016–2023 jyldar aralyǵynda Qazaqstan Qashaǵannan tek 5,4 mlrd dollar ǵana alǵan, al NCOC 55 mlrd dollardyń munaıyn satqan.
Úkimet ne kózdeıdi?
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev úkimetke ÓBK sharttaryn qaıta qarap, ulttyq múddege saı tıimdirek kelisimge qol jetkizýdi tapsyrǵan. Bul – alpaýyt kompanıalarmen qarym-qatynasty qaıta qaraýǵa baǵyttalǵan jańa saıası kezeńniń bir bóligi.
