قازاقستان كاشاگاننان تۇسەتىن تابىستى قايتا ءبولۋدى تالاپ ەتىپ، اربيتراجعا جۇگىندى – ICIJ
قازاقستان كاشاگان كەن ورنىنان تۇسەتىن تابىستىڭ ادىلەتسىز بولىنۋىنە بايلانىستى حالىقارالىق اربيتراجدا 160 ميلليارد دوللارلىق تالاپ قويدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz قازتاگقا سىلتەمە جاساپ.
حالىقارالىق زەرتتەۋشى جۋرناليستەر كونسورسيۋمى (ICIJ) قاشاعان كەن ورنىنان تۇسەتىن تابىستىڭ 98 پايىزى North Caspian Operating Company (NCOC) كونسورسيۋمىنا تيەسىلى ەكەنىن حابارلادى. قازاقستان بيلىگى بۇل تابىستى ادىلەتسىز ءبولىنۋ دەپ ەسەپتەپ، 1997 جىلى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تۇسىندا جاسالعان كەلىسىم شارتتاردى قايتا قاراۋعا نيەتتى.
ۇكىمەت گااگاداعى حالىقارالىق اربيتراجدا 160 ميلليارد دوللارلىق تالاپ قويىپ، مۇنداي تەڭسىزدىكتىڭ ەل مۇددەسىنە قايشى ەكەنىن دالەلدەۋگە تىرىسىپ جاتىر. ساراپشىلار كاشاگان جوباسىن "عاسىر جوباسى" دەپ اتاپ، ونىڭ اينالاسىنداعى تابىس ۇلەسىن قايتا قاراۋ مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق مۇددەسى دەپ باعالاپ وتىر.
ماسەلەنىڭ ءمانى نەدە؟
ۇكىمەتتىڭ مالىمەتىنشە، كاشاگاننان تۇسەتىن تابىستىڭ 98%-ى North Caspian Operating Company (NCOC) حالىقارالىق كونسورسيۋمىنا تيەسىلى. بۇل تەڭسىزدىك 1997 جىلى جاسالعان ءونىمدى ءبولۋ تۋرالى كەلىسىمگە (وبك) بايلانىستى تۋىنداعان. 2008 جىلى كەلىسىم قايتا قارالعانىمەن، قازاقستاننىڭ ۇلەسى ماردىمسىز عانا وسكەن.
قازاقستاننىڭ نەگىزگى تالاپتارى:
تابىستى ءادىل ءبولۋ؛
ەكولوگيالىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن سالىنعان 5 ملرد دوللار ايىپپۇلدىڭ ورىندالىسىن توقتاتۋ؛
كەلىسىمدەردى ۇلتتىق مۇددەگە ساي قايتا قاراۋ.
NCOC قۇرامىندا Shell، ExxonMobil، Eni، TotalEnergies، CNPC (جۇڭگو)، Inpex (جاپونيا) جانە «قازمۇنايگاز» بار. قازاقستان تاراپى بۇل كومپانيالاردى ميللياردتاعان دوللارلىق شىعىن، جەمقورلىق جانە ەكولوگيالىق تالاپتاردى بۇزۋ دەرەكتەرى بويىنشا ايىپتاپ وتىر.
قۇپيا اربيتراج اربيتراج ءىسى 2023 جىلى باستالعان. تىڭداۋلار شۆەيساريادا ءوتىپ جاتىر جانە 2028 جىلعا دەيىن جالعاسۋى مۇمكىن. بۇل – قازاقستان تاريحىنداعى ەڭ ءىرى حالىقارالىق تالاپتاردىڭ ءبىرى.
سەرى جۇكتەمەسى – داۋ وزەگى قازاقستان ەكولوگيا مينيسترلىگى مەن PSA (مەملەكەتتىك اگەنتتىك) NCOC-كە سەرانى دۇرىس ساقتامادى دەپ ايىپتاپ، 2022 جىلى 5 ملرد دوللار ايىپپۇل سالعان. كومپانيا ايىپپۇلمەن كەلىسپەي، سوتقا جۇگىندى. اربيتراج قۇجاتىنا سايكەس، NCOC سەرانىڭ جينالۋىنا تەمىرجول جەلىسىنىڭ كەش ىسكە قوسىلۋى مەن ەكسپورتتى بيلىكتىڭ كەشىكتىرىپ رۇقسات بەرۋى سەبەپ بولدى دەيدى.
قوعام نە دەيدى؟
ساراپشىلار مەن قوعام بەلسەندىلەرى قاشاگان، تەڭىز جانە قاراشىعاناق سياقتى ءىرى جوبالار بويىنشا كەلىسىمدەردىڭ قۇپيالىعىنا نارازىلىق بىلدىرۋدە. ICIJ دەرەگى بويىنشا، 2016–2023 جىلدار ارالىعىندا قازاقستان قاشاعاننان تەك 5،4 ملرد دوللار عانا العان، ال NCOC 55 ملرد دوللاردىڭ مۇنايىن ساتقان.
ۇكىمەت نە كوزدەيدى؟
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇكىمەتكە وبك شارتتارىن قايتا قاراپ، ۇلتتىق مۇددەگە ساي تيىمدىرەك كەلىسىمگە قول جەتكىزۋدى تاپسىرعان. بۇل – الپاۋىت كومپانيالارمەن قارىم-قاتىناستى قايتا قاراۋعا باعىتتالعان جاڭا ساياسي كەزەڭنىڭ ءبىر بولىگى.
