Sıfrlyq jaǵynan qaryshtap damyp bara jatqan zamanda jeke derekterdiń tarap ketýi - óte qaýipti jaıt. Keıingi kúnderi 16 mıllıon qazaqstandyqtyń jeke deregi tarap ketkeni týraly aqparattar aıtylyp jatyr.
Qandaı derekter tarap ketti, jaýapty mınıstr ne dep aqtaldy? Dalanews.kz sholý jasady.
Nómiri, JSN-i: taǵy qandaı derekter tarady?
16 mıllıonnan asa jazba ashyq tarap ketken, bul el halqynyń basym bóligin qamtıdy.
Turǵyndardyń mynadaı jeke málimetteri tarap ketken: tegi, aty, ákesiniń aty, jynysy, týǵan kúni, JSN, meken-jaıy, turǵylyqty jeri, telefon nómirleri (uıaly, úı, jumys telefondary), azamattyǵy, ulty jáne taǵy basqalary.
Muny Kıbershabýyldy taldaý jáne tergeý ortalyǵynyń prezıdenti Oljas Sátıev rastady.
Mınıstrlik ne deıdi?
Bul salaǵa jaýapty birden-bir vedomstvo - Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligi. Mınıstrlik málimetinshe, barlyq beıindi vedomstvo men qyzmetter jumyldyrylǵan.
"Jan-jaqty tekseris júrgizilip, sonyń ishinde derekterdiń ózektiligi tekserilip jatyr. Bastapqy taldaý jumystary derekterdiń kópshiligi eskirgenin kórsetti", - dedi buǵan deıin mınıstrlik ókilderi.
Sondaı-aq, tekseris aıaqtalǵanǵa deıin túpkilikti qorytyndy jasaý erte ekenin eskertti.
Oǵan qosa qazaqstandyqtardyń jeke deregi tarap ketse, eGov-tan habarlama keledi. Bul týraly da Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligi málimdedi.
"Alǵashqy taldaý jumystary bul derekter memlekettik emes, jekemenshik júıelerden alynýy múmkin ekenin kórsetip otyr. Memlekettik júıelerden jeke derekter taraǵan joq, hakerlik shabýyldar saldarynan aqaý da tirkelgen joq. Azamattyń jeke derekteri tarap ketken málimetter arasynda bolsa, bul týraly elektron úkimet portaly (eGov) arqyly jeke kabınetine habarlama joldanady", - dep jazylǵan málimette.
Mınıstr Mádıev ne qarap otyr?
Qoǵamda bul másele qyzý talqylanyp jatyr. Jeli qoldanýshylary qorqynyshy men narazylyǵyn ashyq bildirgen.
"16 mıllıonnan asa adamnyń jeke derekteri kim kóringenniń qolynda bolsa kúlli Qazaqstannyń halqyn satyp jibergen bolyp tur ǵoı. Kim jaýap beredi? Mundaı sıfrlandyrýdyń qajettiligi bar ma?", "Ne qarap otyr, mınıstr qaıda jaýapty?" - dep jazdy olar.
Búgin Májilis dálizinde mınıstrdiń ózi bul máselege pikir bildirdi. Jaslan Mádıev tarap ketken jańa derekter emes ekenin aıtyp otyr. Onyń sózinshe, taldaý júrgizilip, sarapshylar jumys istep jatyr.
"Memlekettik derekter bazasy buzylǵan joq. Bul buryn tarap ketken eski derekter bolýy múmkin. Qazir olar darknette qoljetimdi. Keıbir Telegram arnalarda jarıalanǵan sátte biz olardy buǵattap otyramyz. Bul derekter azdap jańartylǵan. Málimetter 2024 jylǵy 1 mamyrǵa deıingi kezeńge jatady. Jańa aýqymdy derekter taraǵan joq. Arasynda aty-jóni, JSN, telefon nómiri sıaqty derekter jarıa bolyp ketetin jaǵdaılar kezdesip turady. Mundaı derekter ashyq qoljetimdi bolǵan kezde dereý shara qoldanamyz", deıdi mınıstr.
Búkil salaǵa jaýapty mınıstr bul jaǵdaıdan keıin otstavkaǵa kete me, joq pa, bul jaǵy beımálim.
Sarapshylar ne deıdi?
"Sandyq tehnologıany damytamyz dep eldiń jeke málimeti jınalǵan sandyqty kim ashyp tastady? 16,3 mıllıon jazbany qamtıtyn qazaqstandyqtardyń jeke derekteri bar CSV faıl taralyp ketken. Urlanǵan jazbalar arasynda qazaqstandyqtardyń mynadaı derekteri bar: Aty-jóni; Jynysy; Týǵan kúni; ID ıdentıfıkator; JSN; Mobıldi telefon; Jumys telefony; Úı telefony; Azamattyǵy; Ulty; Mekenjaıy; Turǵylyqty mekenjaıynyń rastalǵany týraly aqparat; Tirkelgen kúni men tirkeýden shyqqan kúni. Taralyp ketken derekter alaıaqtar úshin ońaı olja. Urlanǵan málimetter arasynda 2023-2024 jyldardyń da derekteri bar. Bul derekterdi alaıaqtar qylmystyq maqsatta paıdalana alady", - dedi ol.
"Sıfrlyq damý mınıstrligi tarap ketken derekter 2022 jylǵy dep jarıalapty, biraq JSN eshqashan aýyspaıtynyn, uıaly telefon men mekenjaıdy adamdar aı saıyn aýystyrmaıtynyn eskersek, ol derekterdi eski deý - óte qate tujyrym. 2025 jyldyń 14 mamyrynda ınternet alaıaqtarǵa qatysty depýtattyq saýal joldadym. Sol kezde “jasaýdamyz, retteýdemiz, qorǵaýdamyz…” degen jaýap aldym memlekettik organnan. Bári durys bolsa, osyndaı olqylyq ketip, mıllıondaǵan azamatymyzdyń jeke deregi jeli kezip kete me? Buǵan kim jaýapty?!" - dep ashyndy ol.
"Bizde aqparattyq qaýipsizdik, jeke bas dereginiń saqtalýy týraly áńgimeni aıt ne, aıtpa ne, eshkim mán bermeıdi. Óıtkeni: 1) Bizdegi aqparattyń ıesi kim ekeni belgisiz. Eshkim moınyna almaıdy 2) Insıdent bolsa, eshkim jaýap bermeıdi 3) Qoǵam tarapynan da ınsıdenttiń izine túsý, sotqa tartý, keltirilgen moraldyq ne ózge de shyǵyndy óndirip alý jolǵa qoıylmaǵan. Naqty aıtqanda, bul sharýamen túpkilikti aınalysyp jatqan eshkim joq", - dedi ol.
"Qoldy bolǵan jeke bas deregi İT salasynyń emes qylmystyq salaǵa, ıýrısprýdensıaǵa ulasady. Damyǵan elderde, ásirese, AQSH-ta qalaı? Jeke bas dereginiń urlanǵany, ınternetke shyǵyp ketkeni belgili bolsa, sondaı sharýamen aınalysatyn úkimettik emes uıym álgi aqparattyń taralýyna jol bergen mekemeni/vedomstvony sotqa beredi. Málimeti urlanǵan mıllıondaǵan azamattyń atynan/syrtynan. Sosyn sottasady. Sotta ádette jeńedi. Sosyn álgi mekeme/vedomstvo sot sheshimi boıynsha moraldyq shyǵyndy qarjylaı óteıdi. Sodan soń ol úkimettik emes uıym óziniń mańdaı terin alyp qalady da, qalǵan qarjyny jeke aqparaty ınternetke shyǵyp ketken azamattardyń shotyna aýdarady. Al bizde “Oıbaı…” dep shýlap-shýlap qoıa salamyz. Tıisinshe İT zańgerler qaýymdastyǵy, İT másele boıynsha jumys isteıtin qoǵamdyq ınstıtýttar áli damymaǵan", - dep túıindedi ol.
