Bul kisi marqumnyń úsh kúndik, jeti kúndik jáne qyryq kúndik qadelerin bir kúnge ótkizý tájirıbesi engizý máselesin de kóterip otyr. Degenmen, bul usynysta dinı asyra silteýshilik baıqalady. Baıaǵy komýnıstik ıdeologıa da osyndaı asyra silteýshilik saldarynan qurdymǵa ketken edi.
«Saralap qarasaq, úsh kúnge bir bólek, jeti kúnge bir bólek, qyryq kúnge bir bólek dastarhan jaıa berý, onyń barlyǵy saıyp kelgende, ysyrapshyldyqqa jol ashady.
Ári osy qadelerdiń qaı qaısyna da sol tanys adamdary aınalyp qatysa beredi.
Eger, qadelerdi biriktirip, bir kúndi belgileıtin bolsaq, bylaıǵy jurttyń ýaqytyn da únemder edik.
Ári bul shańyraqqa da yńǵaıly bolady», – degen eken bas ımam Batyrjan qajy Berdenuly
Sonda qalaı?
Imamdar qazaq dástúrinen dinı túsinikter arqyly arab mádenıetine, dúnıetanymyna jaqyn deńgeıde oılana bastaǵanyn ańǵarý qıyn emes.
Ol kisiniń halyqtyń ýaqyty men jaǵdaıyn oılaýy – jaı ǵana synyqtan syltaý izdeý.
XIX-XX ǵasyrdyń ózinde túrik halyqtarynyń bir jaǵy orystanyp, bir jaǵy arab-parsylanyp jatqanda qazaq óziniń tól dúnıetanymy men dástúrin, tilin saqtap qalǵan ult edi. Til mádenı kontamınasıalardyń kórsetkishi desek, qazaq tili týraly Alash kósemi Álıhan Bókeıhan “Anyq túrik zatty halyq tili bizdiń qazaqta” dep kesip aıtqan edi.
Búginde jetisin, keı jerde toǵyzyn, qyryqyn, jyldyq asyn berý – birshama túrik tekti halyqtarda saqtalǵan.
Endi, biz óz tegimizden jerinip, olardan keri ketip, arab bolýymyz kerek pe eken?
Arabtarda arýaq uǵymy joq
Olar úshin ómirden qaıtqan adamnyń tiriler arasynda esh orny joq. Al bizdiń qazaqta kerisinshe.
Ertede toıdyń eń úlkeni – arýaqtarǵa arnalyp jasalatyn as edi.
Búginde toıdyń eń úlkeni jastardyń úılený toıy bolyp ózgerdi. Nege asty ulanasyr etip ótkizetin edi? Óıtkeni, babalardyń júrip ótken jolyn osy asta nasıhattaıtyn bolǵan.
Jyrshylar arýaqtyń erligin tań asyryp jyrlaıtyn bolǵan. Ultymyzdyń bar asylynyń (ulttyq taǵam, ulttyq sport, ulttyq ónerdiń san túri) bári qazaqtyń astarynda kórinis tapqan. Ónegeli sózder men erlikterdi, qarıalardyń qazynaly áńgimelerin, bı-sheshenderdiń keleli jıyndary arqyly ulttyq qundylyqtardy jastar osyndaı astarda boılaryna sińiretin bolǵan.
Ejelde uly qaǵandarǵa arnap arnaıy eske alý keshenin turyzyp, tas músinin ornatyp, qurbandyq shalý oryndaryn ázirlegen. Tipti joqtaý jyryn bitik tastarǵa qashap jazǵan. Qazaqtyń joqtaý dástúri erte dáýirlerden bastaý alyp tur. Biz sol zamanda-aq qaıtys bolǵan adamnyń bet-beınesin ǵana emes, tasqa jazylǵan joqtaý jyry arqyly súrgen ómirin, jetken jetistikterin de urpaqqa qaldyra biletin edik…
Ondaı astatók as ótkizbesek te marqumnyń jasaǵan jaqsylyǵyn kóbirek aıtyp, balalarǵa úlgi etýdiń qandaı sókettigi bar?
“Arýaǵyn ardaqtaǵan el azbaıdy”, “Ólini qurmetteý tiri úshin”, “Óli razy bolmaı, tiri baımaıdy” degen tárizdi qazaqtyń qasıetti sózderin qaıda qoıamyz? Qazaq barǵan saıyn arýaqty eske alýdan da qalyp barady. Onsyz da barymyz ıt-qusqa jem bolyp jatqanda ómirge ákelip, el etken, jerimizdi jandaryn berip qorǵaǵan babalarymyzǵa tipti as ótkizýge jarymaǵanymyz ba?
Batpandap kirip mysqyldap shyǵady
Dástúrdi, ulttyq erekshelikterdi joıý bir kúnde júrmeıdi. Birtindep júzege asady. “Ysyrapshyldyq jasap, dastarhandy toltyrmańyzdar” dedi. Oǵan kóńdik. Shyn máninde jer basyp júrgenimizge qaıtys bolǵan babalarymyz, ata-analarymyz aldynda sheksiz qaryzdar bolsaq ta, olardyń qurmetine dastarhan jaımaýymyz kerek pe?
“Arýaqtar tıe bersin” dep as tirilerge emes, marqumdarǵa arnalady emes pe? Bul máselede “myńq” demedik. Endi jetisi men qyrqyna aýyz salyp otyr eken. Taǵy da ún shyǵarmasaq, búkil dástúrimizdi joq qylatyn túri bar ǵoı. Erteń tipti ata-babalaryńyzdy aýyzǵa alyp múlde eske almańyzdar dese qýana-qýana qoshtaıtyndar tabylýy bek múmkin.
Shyn máninde marqumdy shyǵaryp salý rásimin árkim óz shamasyna qaraı jasaıdy.
Oǵan taǵy el-jurty qaraılasyp, qoldaý kórsetedi. Sol sebepti, din qyzmetkerleriniń arýaqty eske alý sharalaryna tyıym salýy esh negizsiz.
Arman ÁÝBÁKİR
Derekkóz: adyrna.kz
