İshimdikti tutynýdyń ósýine yqpal etken eki sebep
Árbir qoǵamdy qurdymǵa bastaıtyn qubylystyń astarynda ózindik sebep-saldar jatatyny belgili. Aıtalyq, ótken jyly kórshi Reseıdegi mobılızasıadan bas sýǵalap, mıllıonǵa taıaý reseılikter Qazaqstandy panalaǵan-dy.
Óz kezeginde Kremldiń mobılızasıasynan qashqan reseılikterde ótken jylyǵy Qazaqstannyń alkogoldi ishimdikterdi tutyný kólemine óz «úlesin» birashama qosqany jasyryn emes. Desek te, bul baǵattaǵy kúres toqtamaýy kerek. Kórshi elden kelgen azamattardyń ishimdik iship, kórsetkishti kótergeni bizge jubanysh bolmaýy kerek.
Jalpy elimiz bul oqıǵa deıin de alkogoldi ishimdikti tutynatyn elderdiń kósh basynda júrgen bolatyn. Statısıkalyq derek kózderine nazar aýdaratyn bolsaq, elimizdegi ólim-jitimge kóp jaǵdaıda osy alkogoldi ishimdik sebepker bolyp jatady.
Sonymen qatar qylmystyń órshýiniń artynda osy alkogoldi ónimderdiń áser turǵany jasyryn emes.
Demek, bizder aldaǵy ýaqytta qoǵamda alkogolızmmen kúresti tabysty júrgizetin bolsaq, bir oqpen eki qoıan atatyn múmkindigimiz bar. Bul baǵyttaǵy kúresimiz nátıjeli bolsa, elimizdegi ólim-jitim men qylmysty birshama azaıtý múmkindigine ıe bolamyz.
Derek kózderine nazar aýdaratyn bolsaq, 2019 jyldan bastap elimizde alkogoldi ishimdikti tutyný kólemi birshama artqanyn baıqaýǵa bolady. Buǵan árıne koronavırýs pandemıasy áser etkenin anyq.
Pandemıa kezinde búkil jurt jumysyn toqtatyp, úıinde úreı qushaǵynda otyrdy. Dál osy kezde ashshy sýdy urttamasa ishken asy boıyna taramaıtyn adamdar bir jyrǵap qalǵany anyq.
Tipti, sol kezde koronavırýstan ishimdik saqtaıdy eken degen feık aqparattar áleýmettik jeline kezip ketkenin kózimiz kórdi. Biraq dáriger mamandar sol sátte ishimdiktiń indettiń aldyn alatyn qasıeti joq ekenin ashyp aıtyp, halyqty alkogoldi ishimdikti shamadan tys tutynbaýǵa keńes bergen edi.
Qalaı desek te dál pandemıa kezinde alkogoldi ishimdikterdi tutyný kólemi aıtarlyqtaı artty. Bul úrdis jalǵaz Qazaqstanda ǵana emes, dúnıejúziniń barlyq elderinde oryn alǵany belgili.
Naqty aqparat – qaýiptiń aldyn alady
Qazirgi tańda halyq alkogoldi ishimdikterdi kóp tutynady dep qoǵamda úreı týdyrý da orynsyz ekeni anyq. Sondyqtan bul baǵattaǵy jumystarǵa tereń taldaý jasaý kerek.
Óıtkeni qazir naryqta alkogoldi ishimdiktiń de túr-túri bar ekenin esten shyǵarmaýymyz kerek. Óz kezeginde mamandar eli ishindegi alkogoldik ónimderdiń saýdasy da jurttyń ishimdikke táýeldiligin túsindirip bermeıtinin alǵa tartýda.
Aıtalyq, keıbir elderde ishimdikke táýeldi adamdardyń sanyn esepke alyp, sony jan basyna shaǵyp, eldiń alkogoldi ishimdikti tutyný kólemin aıqandap jatady. Bul endi bizdiń elimizge kelemeıdi.
Halyqtyń ishimdikke táýeldigin aıqyndaý da tereń zertteýge ıek súıeýimiz kerek. Mundaǵy maqsat alkogoldi ishimdik tutyný kólemin meılinshe tómendetip kúresý emes. Eger dál osy ishimdikti tutyný isine tereń zertteý júrgizsek, kúresti qaı baǵytta júrgizip, halyqtyń densaýlyǵyn jaqsartýǵa qatysty naqty aqparatqa ıe bolamyz. Naqty aqparat alkogoldi ishimidikke qatysty kúrestiń nátıjeli bolýyna kepil bolatyny sózsiz.
– Ádette bizdiń elimizdi alkogoldi ishimdikterdi tutyný boıynsha Ortalyq Azıa elderimen salystyrǵanda Qazaqstan aldynǵy orynǵa shyǵyp, kózge túsip qalady.
Ashyǵyn aıtsaq, kórshiles elderde ishimdik iship, kólik júrgizip jol apatyna túsken adamdar túrli sebeptermen resmı statısıkaǵa enbeı qalady. Al bizde kersinshe, bul baǵattaǵy statısıkalyq kórsetkishter anyq dál júrgiziledi.
Árıne, alkogolızmmen kúres júrgizý kezinde statısıkalyq málimetterdiń dál, anyq bolýy mańyzdy. Áıtpese oǵan qarsy kúres nátıjeli bolmaıdy. Sol sebepti bizder alkogolızm boıynsha Ortalyq Azıa elderimen salystyrǵan kórsetkishterdiń salystyryp, qazaqtar ishimdikti sýsha simiredi eken degen oı týyndamaý kerek. Sondyqtan bul máselege keshendi kózqaraspen qaraǵan lázim, – deıdi Respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik psıhologıalyq densaýlyq ortalǵynyń dáriger-narkology Gúlmıra Sadýaqasova.
Sonymen qatar maman Qazaqstannyń alkogoldik ónimderdi tutynýda Kindik Azıanyń ózge elderimen salystyrǵanda joǵary bolýyna ekonomıkalyq kórsetkishterdiń joǵary bolýy da áser etip otyrǵanyn alǵa tartty. Onyń aıtýynsha, bizdiń eldiń azamattaryn Qyrǵyzstannyń halqymen salystyrǵanda ishimdik satyp alý qabileti aıtarlyqtaı joǵary eken.
Jastardyń vırtýldy ómirden qutqarý kerek
Jalpy elimizde alkogoldi ishimdikterdi shekteý boıynsha memlekettik deńgeıde biraz is-sharalar qabyldanǵany belgili. Buǵan keshki saǵat 21:00-den keıin elimiz boıynsha dúkenderde alkogoldi ishimdikterdi satýdy shekteý, alkogoldi ishimdikterdi jarnamalaý jáne kólikti ishimdik iship júrgizýge qatysty jazanyń kúsheıtilýi bul baǵyttaǵy mańyzdy qadamdar dep aıtýǵa bolady. Qabyldanǵan osy sharalardyń bári Halyqaralyq densaýlyq saqtaý uıymy maquldaǵan mańyzdy bastama ekenin aıta ketýimiz kerek.
– Óz basym dál qazir elimizde alkogoldi ishimdikti tutyný kólemi artyp bara jatyr dep kesip aıta almaımyn.
Biraq alańdaıtyn máseleler bar. Aıtalyq, qazir el ishinde alkogoldi ónimddi tutynýshylardyń qatary jasaryp bara jatqany meni qatty alańdatady. Jastardyń ishimdikke úıir bolýynyń ózindiń sebepteri bar.
Bul rette tutastaı alkogoldi ishimdikke tyıym salyp, máseleni sheship tastaý múmkin emes. Bul istiń túıinin jekelep tarqatý kerek.
Qazirgi tańda jastar ǵalamtorǵa qatty baılanyp qalǵan. Iaǵnı, olardyń ózindik vırtýaldy ómir bar. Bizder jastardy sol jerden alyp shyǵyp, salaýatty ómir saltyn ustanýyna úndeýmiz kerek.
Olar vırtýaldy ómirden sharshaǵanda jeńil alkogoldi ishimdikterdi iship, boıyndaǵy sharshaýyn basady. Mundaı jastar óse kele maskúnemge aınalýy múmkin. Sondyqtan bizder jastardyń vırtýldy ómiri men shynaı ómirdiń arajigin ashýyna ata-analar yqpal etýi kerek, – deıdi bilikti maman.
Iá, jastardyń jeńil alkogoldi ishimdikterdi shamadan tys paıdalanýy bárimizdi alańdatýy tıis. Sondyqtan jastardyń shynaı ómirge qadam basýyna bar kúsh jigerimizdi jumsaýymyz kerek. Elimizdiń erteńi sanalatyn jastardy mundaı jaman ádetten qutqarýymyz kerek.
