ىشىمدىكتى تۇتىنۋدىڭ وسۋىنە ىقپال ەتكەن ەكى سەبەپ
ءاربىر قوعامدى قۇردىمعا باستايتىن قۇبىلىستىڭ استارىندا وزىندىك سەبەپ-سالدار جاتاتىنى بەلگىلى. ايتالىق، وتكەن جىلى كورشى رەسەيدەگى موبيليزاسيادان باس سۋعالاپ، ميلليونعا تاياۋ رەسەيلىكتەر قازاقستاندى پانالاعان-دى.
ءوز كەزەگىندە كرەملدىڭ موبيليزاسياسىنان قاشقان رەسەيلىكتەردە وتكەن جىلىعى قازاقستاننىڭ الكوگولدى ىشىمدىكتەردى تۇتىنۋ كولەمىنە ءوز «ۇلەسىن» ءبىراشاما قوسقانى جاسىرىن ەمەس. دەسەك تە، بۇل باعاتتاعى كۇرەس توقتاماۋى كەرەك. كورشى ەلدەن كەلگەن ازاماتتاردىڭ ىشىمدىك ءىشىپ، كورسەتكىشتى كوتەرگەنى بىزگە جۇبانىش بولماۋى كەرەك.
جالپى ەلىمىز بۇل وقيعا دەيىن دە الكوگولدى ىشىمدىكتى تۇتىناتىن ەلدەردىڭ كوش باسىندا جۇرگەن بولاتىن. ستاتيستيكالىق دەرەك كوزدەرىنە نازار اۋداراتىن بولساق، ەلىمىزدەگى ولىم-جىتىمگە كوپ جاعدايدا وسى الكوگولدى ىشىمدىك سەبەپكەر بولىپ جاتادى.
سونىمەن قاتار قىلمىستىڭ ءورشۋىنىڭ ارتىندا وسى الكوگولدى ونىمدەردىڭ اسەر تۇرعانى جاسىرىن ەمەس.
دەمەك، بىزدەر الداعى ۋاقىتتا قوعامدا الكوگوليزممەن كۇرەستى تابىستى جۇرگىزەتىن بولساق، ءبىر وقپەن ەكى قويان اتاتىن مۇمكىندىگىمىز بار. بۇل باعىتتاعى كۇرەسىمىز ناتيجەلى بولسا، ەلىمىزدەگى ءولىم-جىتىم مەن قىلمىستى ءبىرشاما ازايتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولامىز.
دەرەك كوزدەرىنە نازار اۋداراتىن بولساق، 2019 جىلدان باستاپ ەلىمىزدە الكوگولدى ىشىمدىكتى تۇتىنۋ كولەمى ءبىرشاما ارتقانىن بايقاۋعا بولادى. بۇعان ارينە كوروناۆيرۋس پاندەمياسى اسەر ەتكەنىن انىق.
پاندەميا كەزىندە بۇكىل جۇرت جۇمىسىن توقتاتىپ، ۇيىندە ۇرەي قۇشاعىندا وتىردى. ءدال وسى كەزدە اششى سۋدى ۇرتتاماسا ىشكەن اسى بويىنا تارامايتىن ادامدار ءبىر جىرعاپ قالعانى انىق.
ءتىپتى، سول كەزدە كوروناۆيرۋستان ىشىمدىك ساقتايدى ەكەن دەگەن فەيك اقپاراتتار الەۋمەتتىك جەلىنە كەزىپ كەتكەنىن كوزىمىز كوردى. ءبىراق دارىگەر ماماندار سول ساتتە ىشىمدىكتىڭ ىندەتتىڭ الدىن الاتىن قاسيەتى جوق ەكەنىن اشىپ ايتىپ، حالىقتى الكوگولدى ىشىمدىكتى شامادان تىس تۇتىنباۋعا كەڭەس بەرگەن ەدى.
قالاي دەسەك تە ءدال پاندەميا كەزىندە الكوگولدى ىشىمدىكتەردى تۇتىنۋ كولەمى ايتارلىقتاي ارتتى. بۇل ءۇردىس جالعاز قازاقستاندا عانا ەمەس، دۇنيەجۇزىنىڭ بارلىق ەلدەرىندە ورىن العانى بەلگىلى.
ناقتى اقپارات – ءقاۋىپتىڭ الدىن الادى
قازىرگى تاڭدا حالىق الكوگولدى ىشىمدىكتەردى كوپ تۇتىنادى دەپ قوعامدا ۇرەي تۋدىرۋ دا ورىنسىز ەكەنى انىق. سوندىقتان بۇل باعاتتاعى جۇمىستارعا تەرەڭ تالداۋ جاساۋ كەرەك.
ويتكەنى ءقازىر نارىقتا الكوگولدى ىشىمدىكتىڭ دە ءتۇر-تۇرى بار ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ءوز كەزەگىندە ماماندار ەلى ىشىندەگى الكوگولدىك ونىمدەردىڭ ساۋداسى دا جۇرتتىڭ ىشىمدىككە تاۋەلدىلىگىن ءتۇسىندىرىپ بەرمەيتىنىن العا تارتۋدا.
ايتالىق، كەيبىر ەلدەردە ىشىمدىككە تاۋەلدى ادامداردىڭ سانىن ەسەپكە الىپ، سونى جان باسىنا شاعىپ، ەلدىڭ الكوگولدى ىشىمدىكتى تۇتىنۋ كولەمىن ايقانداپ جاتادى. بۇل ەندى ءبىزدىڭ ەلىمىزگە كەلەمەيدى.
حالىقتىڭ ىشىمدىككە تاۋەلدىگىن ايقىنداۋ دا تەرەڭ زەرتتەۋگە يەك سۇيەۋىمىز كەرەك. مۇنداعى ماقسات الكوگولدى ىشىمدىك تۇتىنۋ كولەمىن مەيلىنشە تومەندەتىپ كۇرەسۋ ەمەس. ەگەر ءدال وسى ىشىمدىكتى تۇتىنۋ ىسىنە تەرەڭ زەرتتەۋ جۇرگىزسەك، كۇرەستى قاي باعىتتا جۇرگىزىپ، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا قاتىستى ناقتى اقپاراتقا يە بولامىز. ناقتى اقپارات الكوگولدى ىشىمىدىككە قاتىستى كۇرەستىڭ ناتيجەلى بولۋىنا كەپىل بولاتىنى ءسوزسىز.
– ادەتتە ءبىزدىڭ ەلىمىزدى الكوگولدى ىشىمدىكتەردى تۇتىنۋ بويىنشا ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا قازاقستان الدىنعى ورىنعا شىعىپ، كوزگە ءتۇسىپ قالادى.
اشىعىن ايتساق، كورشىلەس ەلدەردە ىشىمدىك ءىشىپ، كولىك جۇرگىزىپ جول اپاتىنا تۇسكەن ادامدار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن رەسمي ستاتيستيكاعا ەنبەي قالادى. ال بىزدە كەرسىنشە، بۇل باعاتتاعى ستاتيستيكالىق كورسەتكىشتەر انىق ءدال جۇرگىزىلەدى.
ارينە، الكوگوليزممەن كۇرەس جۇرگىزۋ كەزىندە ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردىڭ ءدال، انىق بولۋى ماڭىزدى. ايتپەسە وعان قارسى كۇرەس ناتيجەلى بولمايدى. سول سەبەپتى بىزدەر الكوگوليزم بويىنشا ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن سالىستىرعان كورسەتكىشتەردىڭ سالىستىرىپ، قازاقتار ىشىمدىكتى سۋشا سىمىرەدى ەكەن دەگەن وي تۋىنداماۋ كەرەك. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە كەشەندى كوزقاراسپەن قاراعان ءلازىم، – دەيدى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك پسيحولوگيالىق دەنساۋلىق ورتالعىنىڭ دارىگەر-ناركولوگى گۇلميرا سادۋاقاسوۆا.
سونىمەن قاتار مامان قازاقستاننىڭ الكوگولدىك ونىمدەردى تۇتىنۋدا كىندىك ازيانىڭ وزگە ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا جوعارى بولۋىنا ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردىڭ جوعارى بولۋى دا اسەر ەتىپ وتىرعانىن العا تارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارىن قىرعىزستاننىڭ حالقىمەن سالىستىرعاندا ىشىمدىك ساتىپ الۋ قابىلەتى ايتارلىقتاي جوعارى ەكەن.
جاستاردىڭ ۆيرتۋلدى ومىردەن قۇتقارۋ كەرەك
جالپى ەلىمىزدە الكوگولدى ىشىمدىكتەردى شەكتەۋ بويىنشا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءبىراز ءىس-شارالار قابىلدانعانى بەلگىلى. بۇعان كەشكى ساعات 21:00-دەن كەيىن ەلىمىز بويىنشا دۇكەندەردە الكوگولدى ىشىمدىكتەردى ساتۋدى شەكتەۋ، الكوگولدى ىشىمدىكتەردى جارنامالاۋ جانە كولىكتى ىشىمدىك ءىشىپ جۇرگىزۋگە قاتىستى جازانىڭ كۇشەيتىلۋى بۇل باعىتتاعى ماڭىزدى قادامدار دەپ ايتۋعا بولادى. قابىلدانعان وسى شارالاردىڭ ءبارى حالىقارالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ماقۇلداعان ماڭىزدى باستاما ەكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
– ءوز باسىم ءدال ءقازىر ەلىمىزدە الكوگولدى ىشىمدىكتى تۇتىنۋ كولەمى ارتىپ بارا جاتىر دەپ كەسىپ ايتا المايمىن.
ءبىراق الاڭدايتىن ماسەلەلەر بار. ايتالىق، ءقازىر ەل ىشىندە الكوگولدى ءونىمددى تۇتىنۋشىلاردىڭ قاتارى جاسارىپ بارا جاتقانى مەنى قاتتى الاڭداتادى. جاستاردىڭ ىشىمدىككە ءۇيىر بولۋىنىڭ ءوزىندىڭ سەبەپتەرى بار.
بۇل رەتتە تۇتاستاي الكوگولدى ىشىمدىككە تىيىم سالىپ، ماسەلەنى شەشىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ءىستىڭ ءتۇيىنىن جەكەلەپ تارقاتۋ كەرەك.
قازىرگى تاڭدا جاستار عالامتورعا قاتتى بايلانىپ قالعان. ياعني، ولاردىڭ وزىندىك ۆيرتۋالدى ءومىر بار. بىزدەر جاستاردى سول جەردەن الىپ شىعىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋىنا ۇندەۋمىز كەرەك.
ولار ۆيرتۋالدى ومىردەن شارشاعاندا جەڭىل الكوگولدى ىشىمدىكتەردى ءىشىپ، بويىنداعى شارشاۋىن باسادى. مۇنداي جاستار وسە كەلە ماسكۇنەمگە اينالۋى مۇمكىن. سوندىقتان بىزدەر جاستاردىڭ ۆيرتۋلدى ءومىرى مەن شىناي ءومىردىڭ اراجىگىن اشۋىنا اتا-انالار ىقپال ەتۋى كەرەك، – دەيدى بىلىكتى مامان.
ءيا، جاستاردىڭ جەڭىل الكوگولدى ىشىمدىكتەردى شامادان تىس پايدالانۋى ءبارىمىزدى الاڭداتۋى ءتيىس. سوندىقتان جاستاردىڭ شىناي ومىرگە قادام باسۋىنا بار كۇش جىگەرىمىزدى جۇمساۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى سانالاتىن جاستاردى مۇنداي جامان ادەتتەن قۇتقارۋىمىز كەرەك.
