Dekorbanızasıa bizdi aınalyp ótpeıdi
«Jasyl ekonomıkaǵa» ótý, dástúrli qýat kózderi – kómir, munaı, gazdan birtindep bas tartýdy damyǵan Batys elderi baıaǵyda bastap ketti. Osy rette «alystaǵy Eýroodaq elderi «jasyl ekonomıkasyn» damyta bersin, bizdiń buǵan qatysymyz joq» dep nege tynysh otyrýymyzǵa bola ma? Kómir men munaıymyzdy qalaýymyzsha tutynyp, ózimizge qajetti elektr qýatyn óndirýge bolady.
Biraq qazirgi Qazaqstan ǵalamdyq ekonomıkanyń bir pushpaǵy ekenin bizder eshqashan esten shyǵarmaýymyz kerek. Elimizde óndirilgen munaıdyń basym bóligin Batys elderine eksporttap, ekonomıkamyzdy damytyp kelemiz. Demek, Batys elderi bet burǵan úrdister bizge de jat bolmaýy tıis.
Taıaý bolashaqta Qazaqstannan qara altyndy eksporttap otyrǵan Eýroodaq elderi syrttan eksporttalatyn energo resýrstardy óndirý barysynda eksporttaýshy elderdiń kómir jaǵyp óndirilgen elektr qýatyn qanshalyqty paıdalanǵanyn esepke alyp, munaı-gaz eksporttaýshy elderge qomaqty ekologıalyq tólem tóletkizýdi kózdep otyr.
Mundaıda bizder Eýroodaqtyń dekorbanızasıa saıasaty bizdi aınalyp ótpeıtinin túsinýimiz kerek.
Batys elderine qomaqty ekologıalyq tólem tólegimiz kelmese, bizde elimizde «jasyl ekonomıkany» damytyp, jańǵyrmaly qýat kózderin elektr qýatyn óndirýdi shyndap qolǵa alýǵa tıispiz.
Búginde bizdiń atqarýshy bılik osy máseleni jete túsinip otyr. Sol sebepti Úkimet elimizde «jasyl ekonomıkany» damytýǵa basa mán berip otyr. Biraq elimizdegi azamattar «jasyl ekonomıkanyń» mańyzyn jetik túsinip otyr dep aıtsaq artyq aıtqandyq bolar edi.
«Jasyl ekonomıka» adamzat damýynyń jańa kezeńi
Ekonomıkalyq saıasatty zertteý ınstıtýtynyń dırektory Almaz Isanov «jasyl ekonomıkany» halyqqa jańasha oılaý men ómir súrýdiń trendi dep túsindirý kerek ekenin alǵa tartty. Eger árbir adam aınalasyn taza ustap, ekologıaǵa zalal keltirmes, mundaı azamattardy «jasyl ekonomıka» qaǵıdaty boıynsha ómir súretin adam dep ataýǵa tolyq negiz bar. Osylaısha, «jasyl ekonomıkany» el azamattardyń boıynda azamattyq pozısıany qalyptastyratyn tamasha quralǵa aınaldyrýǵa bolady.
– Búginde «jasyl ekonomıka» Batys elderinde turaqty ekonomıkalyq damýdyń ajyramas bóligine aınalyp otyr. Iaǵnı, ekonomıkasy turaqty damyp kele jatqan elder «jasyl ekonomıkany» damytý múmkindigine ıe bolyp otyr. Osyǵan deıin ekonomıkasy damyǵan elderdiń kúsh-qýaty JİÓ kórsetkishi jáne halyqtyń tutynýshylyq qabiletimen ólshenip keldi. Al «jasyl ekonomıka» damı bastaǵaly beri múlde basqa kórsetkish-ólshemder paıda bolýda. Qazirgi tańda Eýroodaq pen AQSH azamattary «jasyl ekonomıka» adamzat damýynyń jańa kezeńi ekenin túsinip, bul baǵyttaǵy qolǵa alynǵan is-sharalarǵa qoldaý kórsetip jatyr.
Búginde adamdardyń úlken qalalarda jaıly, tabıǵatpen etene ómir súrgisi keledi. Buǵan «jasyl ekonomıkany» damytyp qana qol jetkizýge bolady. Osylaısha, Batys elderi úshin «jasyl ekonomıka» jaıly ómir súrýdiń qaınar kózine aınalyp otyr. Bul úrdis bizdiń eldi de aınalyp ótpeıtini anyq.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev osyny basshylyqqa alyp, elimizdegi ekologıalyq ahýaldy jaqsartý isin árbir Joldaýynda kóterip, Úkimetke úlken mindet júktep keledi. Óz basym bul baǵyttaǵy jumystardy tolyqtaı qoldaımyn, – deıdi Almaz Isanov.
Ulttyq joba qalaı iske asýda?
Qazaqstanda «jasyl ekonomıkany» damytýǵa negiz bolatyn múmkindikterdiń bar ekenin áńgime basynda aıttyq. Sol sıaqty elimizdegi ekologıalyq máseleler de Qazaqstanda «jasyl ekonomıkany» damytýǵa qozǵaýshy kúsh bolyp otyrǵanyn esten shyǵarmaýymyz kerek. Qazirgi tańda óndirisi órkendegen aımaqtarda aýanyń lastanýy joǵary deńgeıde ekeni jasyryn emes. Demek, bizdiń elimizde de «jasyl ekonomıkany» damytyp, iri qalalardaǵy ekologıalyq ahýaldy retteýdiń kezi kelip turǵanyn baıqaýǵa bolady.
Bul rette «Jasyl Qazaqstan» Ulttyq jobasy qabyldanyp, óndiris oryndarynyń qorshaǵan ortaǵa shyǵaratyn ýly zattardy kemitý baǵytynda kóptegen jumystar atqarylyp jatqanyn atap aıtýymyzǵa bolady.
Úkimet elimizdiń 11 qalasyndaǵy iri 16 óndiris oshaǵynda qorshaǵan ortaǵy shyǵaratyn ýly zattardy shyǵarýyn aıtarlyqtaı kemitýdi qolǵa alǵanyna eki jylǵa taıap qaldy. Alǵashqy nátıjeleri kóńil qýantady.
Aıtalyq, 2021 jyly elimiz boıynsha óndiris oryndarynyń aýaǵa shyǵaratyn zıandy qaldyqtaryn 803,8 myń tonnaǵa deıin azaıtýdy kózdegen edi. Biraq ótken jyly aýaǵa shyǵarylatyn ýly zattardy 655 myń tonnaǵa deıin kemitý múmkin bolǵan. Al bıylǵy jospar boıynsha aýaǵa taraıtyn ýly zattardy 755 myń tonnaǵa deıin kemitý kózdelgen.
Sol sıaqty «Jasyl Qazaqstan» ulttyq jobasy aıasynda óndiristik qaldyqtardy ýtılızasıa jasaý isine de basa mán berilgenin aıta ketýimiz kerek.
Ótken jyly óndiristik qaldyqtardy 20 paıyzǵa deıin ýtılızasıalaý kózdelgen edi. Jumys barysynda óndiristik qaldyqtardy joıý isi 21,1 paıyzǵa artyǵymen oryndalǵan. Bıyl bul baǵyttaǵy jumystardy 24 paıyzǵa deıin oryndaý josparlanyp otyr. Al ústimizdegi jyldyń alty aıynda óndiristik qaldyqtardy joıý isi 23 paıyzǵa deıin oryndalǵanyn esepke alsaq, jyl aıaǵyna deıin bul baǵyt boıynsha joǵary nátıjege qol jetkizetin múmkindik bar. Osylaısha, elimiz «jasyl ekonomıka» qurýǵa shyndap kiriskenin naqty ispen kórsetýde.
«Jasyl ekonomıkanyń» mamandaryn daıyndaýymyz kerek
Juman Erkinbaev, Ekolog maman:
– «Jasyl ekonomıka» elimizdegi ekologıalyq máselelerdi aýyzdyqtaýǵa aıtarlyqtaı yqpal etýde. Sondyqtan bul baǵyttaǵy jumystarǵa júrdim-bardym qaraýǵa bolmaıdy. Úlken qalalarda aýanyń lastanýyn boldyrmaý, tazalyq saqtaý «jasyl ekonomıkany» qurýdaǵy mańyzdy qadam dep esepteımin.
«Jasyl ekonomıka» degen ne degen saýalǵa óz basym tehnologıa dep jaýap beremin. Elimizdegi óndiris oryndarynyń aýaǵa shyǵaratyn ýly zattardy kemitý, jel men kúnnen qýat kózin óndirý munyń bári tehnologıa. Sondyqtan bizder jańa tehnologıalardy ıgerýge barynsha kúsh salýymyz kerek.
Eger bizder óz elimizde «jasyl ekonomıkany» damytýdy aldymyzǵa maqsat etip qoıatyn bolsaq, birinshi kezekte baǵyt-baǵdarymyzdy anyqtap alýymyz kerek. Ol jańǵyrmaly energıa kózderin damytý, jasyl aýyl sharýashylyǵy bolýy múmkin deıik. Óıtkeni Qazaqstanda osy baǵytta «jasyl ekonomıkany» damytýdyń barlyq alǵysharttary bar.
Budan keıin osy baǵyttaǵy jańa tehnologıalardyń tilin biletin mamandardy kóptep daıarlaýymyz kerek. Búginde bizder elimizdiń birqatar aımaǵynda jel elektr stansalaryn saldyq. Sol stansalardyń toqtaýsyz jumys isteýin qamtamasyz etetin mamandar daıyndaý isine de basa mán berýimiz kerek.
Shetelden tehnologıany ákelgen durys. Al tehnologıanyń tilin biletin mamandardy ózimiz daıyndaýymyz qajet. Budan keıin sol qondyrǵylardy qurastyryp shyǵaratyn ınjener-konstrýktor mamandar da ózimizde bolýy tıis. Eger elimizde «jasyl ekonomıkany» alǵa súıreıtin mamandar shoǵyryn qalyptastyrsaq, bul baǵyttaǵy jumstarymyzdyń jemisti bolatyny sózsiz.
