Sondyqtan din qubylysy degende onyń tek qoǵamdaǵy kórinisteri ǵana emes, adam erki, jaýapkershiligi, ary, namysy, dili, moraldyq negizi, amaly, duǵasy men qulshylyǵyn birge tutas qaraý qajet. Mine bular – adamnyń Allamen baılanysyn kórsetetin qabattar. Allamen baılanys degen teıster, ateıser, deıster, panteıster, agnostıkter jáne t.b. degen sıaqty qoǵamdaǵy adamdar tobyn da anyqtaıdy. Meniń aıtaıyn degenim, osy ózimizdiń ıslam dini negizinde Allamen baılanys ornatýshylardyń eń basty problemasy: ol dindar men dinshil arasy. Ǵylymda din qubylysynyń tórt negizgi salasy - dinı senim, dinı tájirıbe, dinı tanym jáne dinı sana - qabattary adammen anyqtalady.
Osylardyń ishinde halyqtyń dinshildigi men dindarlyǵyn anyqtaıtyn ólshem ol dinı tanym. Shákárim atamyz, «Dinshilder, anyqty bilmes kúnshilder “Janyńdy joldan qosty” dep, Sharıǵat aıtyp kúńkilder» deıdi. Bul qazaqty dinmen aldap, ózi de aldanyp, nápsiniń jeteginde ketken «dinshilder». Olar ótirik nemese ádeıi eldi ıslamnan sýytyp, ıslamofobıaǵa jaldanyp júrgender. Rasynda atamyz aıtqandaı, bizdegi dinshilder syrty ıslam ishi jahılıa kezeńindegi tanym túsinikterge ábden malynyp alǵan.
Búgingi qoǵamdaǵy ıslamǵa degen narazylyq psıhologıasyn da órshitip otyrǵandar solar, ıaǵnı dinshilder. Búginde qoǵamda jamaǵatshylyq psıhologıamen bes alty kitap ne bolmasa bes alty aıat jattap alǵan “dinshilder” tolyp júr. Bir jaǵynan dinshilder dindi qulqynyna jemtikke aınaldyrady. Nápsi degen bále kez kelgen qundylyqty ózine qural qylyp alady. Bundaı ustanym eshqashan ıslam dininiń mánimen úılespeıdi. Búgin talaq pen balaq, hıjap, saqal, kóp áıel alý, fanatızm jalpy ıslamofobıanyń quraly. Muny nadandyq deıdi. Al nadandyq ıslamnyń qas jaýy. Al endi dindi aqylmen, tanymmen, bilimmen alǵandar da bar, dindar tulǵalar. Olar úshin dinniń buıryqtaryn oryndaý, tyıymdarynan qashý, qulshylyq pen minajattaryn júzege asyrý ojdanynyń tilegi, jaýapkershiligi retinde qaralady. Islam dini - qazaq bolmysynyń máni, eldik tájirıbesiniń de órkenıettik bastaýy. Búgingi egemendikti baıandy qylýdyń basty sharty dinshildik emes, dindarlyq. Dindarlyq paıǵambarymyz aıtqandaı, ol Allanyń raqymy. Naǵyz dindar, Alla jolyndamyn degen jan, kez kelgen máselege, qoǵamdaǵy bolyp jatqan teris túsinikter men qubylystarǵa jamaǵatshylyq kózqaraspen emes, tanymdyq, metodologıalyq turǵydan baǵa beredi. Sebebi, naǵyz dindar adam, jamaǵatshylyqtyń qoǵamdy, ultty jikshildikke bastap, bólip tastaıtyn qara kúsh ekenin biledi. Búgin qoǵamda osyndaı kórinbeıtin partıalyq qýaty bar, dinshildikke negizdelgen jamaǵattar kóbeıip ketti. Aralarynda eń bolmasa dıalog ta joq. Iasaýı atamyzdyń osyndaıda «Sen - men degen halaıyqtan qashtym, men» degen hıkmeti eske oralady. Al dinshilder budan habarsyz. Túıinimiz, sońǵy egemendik jyldar «jamaǵatshyldyqqa boı aldyrǵan dinshilder» de qazaqtar. Endigi maqsat, ýaqyt óte kele, sol ýahabı-sopy, eski men jańa qazaqtar, orys tildi-qazaq tildiler arasynda mámile, ózara qurmet pen kelisim túsinigi qalyptasýy kerek. Bul máselede, «ala qoıdy bóle qyrqýdy» buqaralyq aqparat quraldary da toqtatý kerek. Bar qazaq bir qazaqpyz. Seniń dindi qabyldaý metodyń mynaý, meniki mynaý, endi ortada eki tanymdyq metodty biriktiretin aqıqatty tabýǵa bastaıtyn dıalog múmkindigine jol ashsaq qana utamyz.
Eshqashan óz elimizde, óz ishimizde ózara, suhbat qura almasaq, bireý bizge syrttan kelip, yntymaqta, birlikte, bolyńdar dep jol kórsetpeıdi. Sondyqtan qazaq úshin, «meniń jolym aq, seniki qara, men jannatqa sen tozaqqa bara jatyrsyń» degen «balalyq sezimnen arylyp», aqyretti Allaǵa qaldyryp, qazaqtyq tuǵyrǵa oralýdy basty maqsat etip, dindardyń syrtyna emes, rýhanıatyna mán berýdi úırenbese, el bolýdan ada bolýy ǵajap emes. Sondyqtan qazirgi din saıasaty da, dinı saıasat ta dindi bolmystyq turǵydan tanyp, tanytýdy qolǵa alýǵa baılanysty bolyp otyr. Dinniń barlyq qabattaryn tutas taný kerek. Ol tek qana formadan, qulshylyqtan, tildegi sózder men aýyzdaǵy duǵalardan, ıilip búgilýden ǵana turmaıdy.
Dosaı Kenjetaı
