Qazaqstan 2025 jylǵa deıingi juqpaly emes aýrýlardan bolatyn mezgilsiz ólim-jitimdi 25%-ǵa azaıtyp, Ǵalamdyq monıtorıń júıesiniń maqsattaryna qol jetkizgen DDSU-nyń Eýropalyq óńirindegi 9 eldiń qataryna kirdi. Osylaısha Qazaqstan atalǵan jetistikke jetken Ortalyq Azıadaǵy alǵashqy el boldy. Bul týraly DDSU baıandamasynda aıtyldy dep jazdy BUU resmı saıty.
«Juqpaly emes aýrýlardan bolatyn ólim-jitimniń aldyn alý, qaýip faktorlary jáne kúres strategıalary» baıandamasynda Qazaqstannyń júrek-qan tamyrlary aýrýlary men qaterli isikpen kúres salasyndaǵy ulttyq densaýlyq saqtaý júıesin nyǵaıtýda qoldanǵan tájirıbesi men sharalary qarastyrylǵan. Aýrýlardyń aldyn alýǵa, erte anyqtaýǵa, emdeýdi jaqsartýǵa jáne ómir súrý uzaqtyǵyn arttyrýǵa erekshe nazar aýdara otyryp, Qazaqstan óńir elderine úlgi bolyp otyr.
"DDSU Qazaqstanmen JEA-dan bolatyn ólimniń negizgi sebepterin joıý baǵytynda yntymaqtastyqta jumys isteıdi. El ınfarkt pen ınsýltti emdeý boıynsha ulttyq ortalyqtar qurýǵa ınvestısıa salyp, temeki tutynýǵa qarsy kúres pen qantty sýsyndar tutynýdy qysqartý sharalaryn qabyldady. Bul sharalar halyq densaýlyǵyna oń áserin berip jatyr", – dedi DDSU Eýropalyq búrosynyń densaýlyqty nyǵaıtý jáne aldyn alý bóliminiń dırektory doktor Gýndo Vaıler.
Insýlt pen ınfarkttan qorǵaý
JEA – DDSU Eýropalyq óńirinde ólim-jitimniń 90%-yn quraıtyn eń basty qaýip. Alaıda bul ólimderdiń kópshiliginiń aldyn dáleldi derekterge negizdelgen saıasat pen naqty sharalar arqyly alýǵa bolady.
"Qazaqstan DDSU usynǵan JEA-men kúres jónindegi sharalardyń 50%-yn tolyq, al 36%-yn ishinara iske asyrdy. Sondaı-aq el JEA men olardyń qaýip faktorlarynyń taralýyn baǵalaýǵa arnalǵan DDSU-nyń altyn standarty – STEPS zertteýin alǵash ret ótkizdi. Bul – halyqaralyq deńgeıde salystyrýǵa keletin sapaly derekterge qol jetkizýdegi mańyzdy qadam", – dep qosty doktor Vaıler.
2017-2024 jyldar aralyǵynda Qazaqstanda kardıologıalyq aralasýlar júrgizetin kateterızasıalyq zerthanalar sany 31-den 49-ǵa deıin artty. Sonymen qatar, eldiń túrli aımaqtarynda jumys isteıtin 83 ınsýlt ortalyǵy ınsýltten bolatyn ólim men múgedektikti aıtarlyqtaı azaıtýǵa kómektesti.
Qazaqstan júrek pen ókpeni transplantasıalaý salasynda da Ortalyq Azıada kóshbasshyǵa aınaldy. 2012 jyldan bastap júrek jumysyn qoldaıtyn 600-den astam qurylǵy sátti ımplantasıalanǵan. Al 2025 jyly elde 100-shi júrek transplantasıasy jasaldy.
Erte anyqtaý jáne skrınıng
Qazaqstan JEA-ny erte anyqtaýǵa arnalǵan skrınıng baǵdarlamalaryn keńeıtti. Ulttyq densaýlyq saqtaý júıesi sheńberinde gıpertonıa, júrektiń ıshemıalyq aýrýy, dıabet jáne birneshe qaterli isik túrlerin qamtıtyn segiz aýrý boıynsha skrınıng júrgiziledi.
2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha, sút bezi men toq ishek qaterli isigine skrınıngpen qamtý deńgeıi 70%-ǵa jetti – bul el tarıhyndaǵy eń joǵary kórsetkishterdiń biri.
"Erte dıagnostıka, ýaqytyly medısınalyq kómek jáne naýqastardy qoldaý – Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý salasyndaǵy basty basymdyqtary. Bul halyq densaýlyǵy kórsetkishterin jaqsartýǵa yqpal etedi", – dedi QR Densaýlyq saqtaý birinshi vıse-mınıstri Tımýr Sultangazıev.
2023 jyly Qazaqstandaǵy ortasha ómir súrý uzaqtyǵy 2022 jylmen salystyrǵanda 74,44 jyldan 75,09 jylǵa ósti. Sonymen qatar, ólim-jitim deńgeıi de azaıdy: 2021 jylǵy 1000 adamǵa shaqqandaǵy 9,6 jaǵdaıdan keıin bul kórsetkish turaqty túrde tómendep keledi.
Qazaqstan jatyr moıny obyryna qarsy kúreste adam papılloma vırýsyna (HPV) testileýdi engizip, densaýlyq saqtaý standarttaryn halyqaralyq talaptarǵa sáıkestendirý jolynda ilgerilep keledi.
Qaýip faktorlaryn azaıtý: temeki men durys emes tamaqtaný
Medısınalyq-profılaktıkalyq sharalardan bólek, Qazaqstan JEA-nyń negizgi sebepteri – temeki shegý, durys emes tamaqtaný, qantty artyq tutyný sıaqty faktorlardy azaıtýǵa aıryqsha nazar aýdarýda.
Qazaqstan postkeńestik elder arasynda temekige qarsy eń qatań saıasat júrgizip otyr. Negizgi sharalar:
Qoǵamdyq oryndarda temeki shegýge tyıym salý;
Temeki qoraptarynda eskertý sýretterin ornalastyrý;
Salyqty kóterý;
Temeki ónimderin jarnamalaýǵa jáne satýǵa shekteý;
Elektrondy temeki men veıpterge tolyq tyıym salý.
Osy saıasat sońǵy onjyldyqta shylym shegýshilerdiń sanyn edáýir azaıtty – qazirgi ýaqytta olardyń úlesi shamamen 20 paıyz dep baǵalanady.
Sonymen qatar, Qazaqstan qantty sýsyndardy tutynýdy azaıtý boıynsha mańyzdy qadamdarǵa bardy:
Mektepterde mundaı sýsyndardy satýǵa tyıym salyndy;
2024 jyly 21 jasqa deıingi jastarǵa energetıkalyq sýsyn satýǵa tyıym salatyn zań qabyldandy.
Yntymaqtastyq jáne bolashaq josparlar
Memleket aýqymdy jetistikterge qaramastan, jekelegen baǵyttarda áli de qosymsha sharalardy qajet etedi.
"Qazirgi tańda Qazaqstanda tuz tutynýdy azaıtý, balalarǵa baǵyttalǵan zıandy taǵamdardy jarnamalaýǵa shekteý qoıý, emshek sútine almastyrǵyshtar men transmaılarǵa qatysty standarttar tolyq engizilmegen. Úkimet osy baǵyttardy kúsheıtip, JEA-men kúres saıasatyn jetildirýdi josparlap otyr", – dep qorytyndylady Sultangazıev.
