Shetelde bári ashyq, bári jarıa isteledi ǵoı. Máselen, úıdegi bir balamyz óte qorqaq delik. «Balamyz tym qorqaq…» deımiz de, ózimiz jaıbaraqat júre beremiz. Al shetelde álgi balany psıhologqa, dáriger-ǵalymǵa alyp barady. Óıtkeni, qorqaqtyq – aýrý. Aýyr dert.
Shetelde júrgenimde osy sheteldikterdiń elgezektigine talaı ret tańǵaldym. Eger Japonıada japon balalary japon tilin bilmeı, ózge tilde sóıleı bastasa (árıne, Japonıa buǵan eshýaqytta jol bermeıdi! Men muny tilge tıek retinde alyp otyrmyn), sol kúni-aq búkil Japonıada dabyl qaǵylady. Bul ne? Bul qandaı qubylys? Bul neden shyqqan? Japon balasynyń japon tilin bilmeýi degen ne sumdyq? Memleket qaıda qarap otyr? Úkimet she? Ne kerek, bul másele búge-shigesine deıin tekserilip, memleket tarapynan tıisti shara qoldanylady. Al bizde she? Otbasyn bylaı qoıyńyz, tutas aýyl, tutas aýdan, tutas oblys qazaqsha sóılemese de eshteńe demeımiz.
Germanıada dál qazir 8 mıllıonǵa jýyq túrik turady. Bulardyń deni – qara jumysshylar. Biraq, Germanıa úkimeti «Bizde 8 mıllıon túrik turady ǵoı, bularǵa óz tilindegi mektep, gazet-jýrnal, mádenı ortalyq ashyp bereıik» degen emes. Degenińiz ne, sol 8 mıllıon túrik tarapynan osyndaı usynystar bolǵan kezde, oǵan qatań tyıym salyp, túrikterdi endigári aýzyn ashpaıtyndaı etip tastaıdy. Al endi biz túrli ulttardyń mádenı ortalyqtaryn, mektepterin ashyp tastadyq. Bul qaı myrzasyný?
Shetelde júrgenimde, ásirese, «orys tilinde jazatyn qazaq jazýshysy» degendi sheteldik áriptesterime túsindire almaı-aq qoıdym ǵoı. Sonan keıin olar mán-jaıdy suraıdy. Men túgel aıtyp shyǵam. Sodan soń olar «E,e, ondaı jazýshyny orys jazýshysy» dep atasańdar da bolady ǵoı. Jazýshynyń ultyn anyqtaıtyn ne? Tili. Til – jazýshynyń qaı ulttan ekendigin bildiretin birden-bir shart. Kimde-kim qaı ulttyń, eldiń mádenıetin oıy men boıyna kóbirek sińirse, ol sol tilde jazady. Orys tilinde jaza ma, ol – orys jazýshysy. Jáne de ol sol jazǵanymen, az da bolsa orys ádebıetiniń, orys tiliniń, orys mádenıetiniń aıasyn keńeıtti. Soǵan úles qosty. Demek, ol – orys jazýshysy. Ony «qazaq jazýshysy» dep nege ózderińdi ózderiń aldaısyńdar?» deıtin. Qazir qarap otyrsam, solardiki durys eken.
Al biz áli kúnge deıin orys tilin, orys ádebıetin, orys mádenıetin, orys ónerin damytyp júrgen qazaqtardy «qazaq jazýshysy», «qazaq mádenıettanýshysy» jáne t.b. dep ózimizdi de, ózgeni de aldap júrippiz.
Balany orys mektebine berdiń be, bitti, ol bala qaıtyp qazaq bolmaıdy. Óle-ólgenshe orys tiliniń, orys mádenıetiniń múddesin kózdep ótetin bolady. Biz baıǵus eń bolmasa osyny da aıta almaımyz ǵoı. Al shetelde munyń bári ashyq, jarıa aıtylady. Biz de osyndaı ashyqtyqqa, jarıalylyqqa qashan qol jetkizer ekenbiz?
Saǵadat SYRYMULY,
Qyzyljar aýdany,
Soltústik Qazaqstan oblysy
Derekkóz: Ult portaly
