Osy oraıda gazetimizdiń ótken jolǵy sanynda «Bozymbaev ne búldirdi?» degen maqala jarıalaǵan edik. Mine, soǵan jaýap kelipti.
Pavlodar óńirine belgili aqyn, jýrnalıs Arman Qanı «Qanat Aldabergenulyna qoldaý kórsetýimiz kerek!» deıdi.
Áıtse de, avtordyń birqatar pikirimen kelisken eken. Ásirese, ákimniń baspasóz hatshysy Asqar Jaldınovke qatysy biraz jaıttyń basyn ashypty...
[caption id="attachment_11218" align="alignleft" width="322"]
Arman Qanı[/caption]
– Jalpy, Kereký halqynyń Bozymbaevqa degen kózqarasy qandaı?
– Qanat Bozymbaev eks-ákim Erlan Aryn isti bolyp, óńirdegi saıası kúshter ekige jarylyp, bir-birimen teketireske túsken asa kúrdeli kezeńde keldi.
Bir top ony «ultshyl» Erlan Muhtarulynyń ózin uzaq jyldarǵa bas bostandyǵynan aıyrýǵa, isin túgel joqqa shyǵarýǵa yqpal etetin tegeýirindi ákim retinde qabyldap, ony sol maqsatqa barynsha paıdalanýdy kózdedi. Bulardyń múddesi jergilikti táýelsiz orystildi basylymdardan, respýblıkalyq «Ratel kz», «Vremá», «Nur kz» tárizdi portaldardan aıqyn ańǵaryldy.
Ekinshi top oǵan bir kúdik, bir úmitpen qarap, nazaryn óńirdegi ulttyq problemalarǵa burýdy kózdedi. Tipti synaýǵa deıin bardy. Bul jaıt negizinen qazaqtildi basylymdardan kórinis tapty.
Saıası kúshterden basqa jınalystarda ákimderdi madaqtap, ádemi sóıleýge ábden daǵdylanǵan shaǵyn top bar. Árıne, olardyń Qanat Aldabergenulyna degen ynta-yqylasy aıryqsha! Biraq erteń ákim qyzmetinen ketken soń sol kózqarasynda qala ma, tap basyp aıtý qıyn...
– Bozymbaev ne búldirdi? Ol soǵurdaı ne jazdy? Qaıdan qatelesti?
[caption id="attachment_11223" align="alignright" width="157"]
Aryn Orsarıev[/caption]
[caption id="attachment_11227" align="alignright" width="182"]
Asqar Jaldınov[/caption]
[caption id="attachment_11226" align="alignright" width="154"]
Baýyrjan Kapenov[/caption]
– Qanat Aldabergenuly birdeńeni búldirdi dep kesip aıtýǵa bolmaıdy. Ózge ákimder sıaqty onyń da «plústeri» men «mınýsteri» bar.
Menińshe, ol ekonomıkaǵa basym baǵyt berip, ıdeologıany bosańsytyp aldy. Onyń myqty ekonomıs, bilikti qarjyger ekeninde kúmán joq, biraq myqty ıdeolog emes.
Ideologıa boıynsha burynǵy orynbasary Aryn Orsarıev bilimdi azamat, bir kemshiligi – orystildi, oryssha oılaıdy, orystildi ortanyń kóńiline qaraılady. Onyń osy osaldyǵyn shovınısik, nıgılısik pıǵyldaǵy belsendiler óz paıdasyna jarata bildi...
Oblysta bılik pen qoǵamnyń qatynasyn retteý tikeleı mindeti bolyp tabylatyn oblys ishki saıasat basqarmasynyń basshysy Baýyrjan Kapenovtyń kásibı biliktiligi óte tómen.
Al ákimniń buqaralyq aqparat quraldary ókilderimen túsinisip, yntymaqtasa jumys jasaýǵa tıisti baspasóz hatshysy Asqar Jaldınov bolsa, eks-ákim Erlan Aryndy jáne oǵan arasha túsken jergilikti qazaq zıalylaryn, patshashyl-keńesshil toptyń sózimen aıtqanda «naspattardy» synaýda aıryqsha belsendiligimen tanylǵan Olga Voronko, Djamılá Marıcheva sıaqty jýrnalıs-«krımınalıserdi» kótermelep qoldady. Bulardyń qylmysty isterden basqa taqyryptardy jaza alatynyna kúmánim bar. Jalpy, ishki saıasat basqarmasynyń basshysy B. Kapenov te, baspasóz hatshysy A. Jaldınov te jýrnalıserdi bir-birine qarsy qoıý tárizdi las tehnologıany qoldanady dep paıymdaımyn.
Árıne, álgindeı qyzmetkerlermen Q.A. Bozymbaevtyń oblysta ıdeologıany durys júrgizýi múmkin be?.. Onyń basty qateligi osyndaı kadrlarǵa senim artýynda bolsa kerek.
Jalpy, ishki saıasat basqarmasynyń basshysy B. Kapenov te, baspasóz hatshysy A. Jaldınov te jýrnalıserdi bir-birine qarsy qoıý tárizdi las tehnologıany qoldanady dep paıymdaımyn.
– Ulttyq baǵytta, memlekettik tildi damytý baǵytynda qandaı da bir is-shara atqaryp jatyr ma? Álde ol da...
– Qanat Aldabergenuly qazaq tilinde jatyq sóıleıdi dep aıta almaımyn. Biraq soǵan qaramastan, resmı jınalystarda qazaqsha júrgizýge mán beredi, ulty qazaq laýazymdy tulǵalardan qazaq tilinde sóıleýin talap etedi! Bul oraıda ol, tipti, Erlan Muhtarulynan asyp tústi degen pikirdemin.
[caption id="attachment_11228" align="alignright" width="563"]
Qanat Aldabergenuly resmı jınalystarda ulty qazaq laýazymdy tulǵalardan qazaq tilinde sóıleýin talap etedi! Bul oraıda ol, tipti, Erlan Muhtarulynan asyp tústi degen pikirdemin.[/caption]
Eger jergilikti qazaq zıalylarymen kezdesip, ulttyq murat-múddeden týyndaǵan problemalardy birge talqylasa, óz usynysyn aıtsa, solardyń qurmetine bólenip, esimi aıryqsha áspetteler edi! Mundaı kezdesýlerdi ıdeologıa boıynsha qazirgi orynbasary Ǵanı Sádibekov oıdaǵydaı uıymdastyryp júr.
Qalaı desek te, keńestik T-34 tankisi, Aımaýytov eskertkishi, «Rossıa» qonaq úıiniń qırandysy, oblystyń logotıp tańbasy, patshazada Romanovtyń 155 jyldyǵy tóńiregindegi daýly máseleler Qanat Bozymbaevtyń arqasynda qazaq zıalylarynyń paıdasyna sheshildi!
– Bozymbaev Kerekýge kelgeli jergilikti jerdiń saıası hám zıaly ortasymen shyǵysa almady deıdi. Osy ras pa?
– Qanat Aldabergenuly oblysta kimniń kim ekenin endi ǵana bile bastady ǵoı deımin. O basta jańa ákimge oblystyń saıası-qoǵamdyq ómirinen aqparat beretin bilikti ári tájirıbeli joǵary laýazymdy bireý bolǵan joq. İshki saıasat basqarmasy basshysynyń sıqy álgindeı...
Aıtpaqshy, ol jóninde oblys ákimine Ashyq hat jazǵanmyn. Onda «Nevada-Semeı» qozǵalysynyń belsendilerine tıesili mereıtoılyq medaldy Baýyrjan Kapenovtyń ózi ıelenip ketkeni jáne ózimen dostyq qatynastaǵy Iýrıı Pavlenkoǵa da bergizgeni aıtylǵan.
Ekeýiniń de álgi qozǵalysqa esh qatysy joqtyǵy aıdaı aıqyn jaıt! Iý. Pavlenko, kerisinshe, 1990 jyldary «Slavıa» qozǵalysynyń belsendisi retinde tanyldy, ataman Ermak músinin qulatýdy kózdegen «Azat» qozǵalysy belsendilerine qarsy shyqqan adam! Pavlodardaǵy Týrgenov kóshesi ataýyn Keńes Odaǵynyń batyry Mahmet Qaıyrbaevtyń atyna ózgertýge qarsylyq tanytty. Budan soń QHKP oblystyq fılıalynyń hatshysy G.D. Osıpovpen birge komýnıstik ıdeologıany júrgizýge atsalysty.
Ashyq hatta Baýyrjan Kapenovtyń budan ózge qylyqtary da jazylǵan, biraq oblys ákimi oblys aqynyna jaýap bergen joq... Osydan keıin kóńilge kirbiń túskeni ras.
Dál osy tusta aıta keterlik bir jaıt, Pavlodar qalasy ákimdiginde de ákimnen bastap, orynbasarlary da, bólim meńgerýshileri de jańadan kelgender.
Qalada kimniń kim ekenin jetik bilmeıdi. Buryn ákimniń orynbasary bolyp istegen Aıym Qanafına tárizdi tájirıbeli, myqty ıdeologty kóre almaı turmyn. Ulttyq másele boıynsha kez kelgen ýaqytta daý týyndaýy ábden yqtımal.
Mınıstrler, ákimder daý-damaıǵa urynyp jatqan qazirgi kezeńde oblysty basqarý ońaı emes ekenin túsinemiz. Endi Qanat Aldabergenuly bizge senim artsa bolady. Al sheneýnikterge sený-senbeýi – óz erkinde. Tek Dinmuhamed Qonaevtan óziniń kadrlary teris burylyp ketýi úshin 18 mınýt jetkilikti bolǵanyn este ustaıtyn shyǵar...
Ákimniń otstavkaǵa ketýi – onyń qandaı da bir qylmysyn moıyndaǵany bolyp sanalady. Mundaı jaǵdaıda oblystaǵy orystildi táýelsiz basylymdar tilshileriniń barlyǵy derlik oǵan qarsy materıaldardy qardaı boratady!
– «Qanat Bozymbaevtyń uly Dáýren ólkedegi Prezıdent rezıdensıasynda qyz zorlapty» degen sóz keýkeýlegeli bir aıǵa jýyqtady. Buǵan qatysty ne aıtasyz?
– Bul jaıynda gazetke shyqpaı turǵanda «uzynqulaqtan» estigenbiz. Árıne, oblys ákiminiń uly ózi dos-qurby tutqan adamdardy rezıdensıaǵa aparýy óreskel iske jatpaıdy, óıtkeni ol oryn qupıa áskerı nysan emes, ata-anasy men ózi turatyn ǵımarat. Al onyń dál sol jerde zorlyq iske barýy esh qısynǵa kelmeıdi. «Central Asia Monitor» portalyndaǵy «Bandıtskıı Pavlodar», «Jas Alash» gazetindegi «Bozymbaevty bopsalaǵandardyń qatary kóbeıýi múmkin» degen jarıalanymdarda ákimge qarsy qylmystyq toptyń áreketteri ashylǵan dep bilemin.
Ákimniń otstavkaǵa ketýi – onyń qandaı da bir qylmysyn moıyndaǵany bolyp sanalady. Mundaı jaǵdaıda oblystaǵy orystildi táýelsiz basylymdar tilshileriniń barlyǵy derlik oǵan qarsy materıaldardy qardaı boratady!
– Eger, Bozymbaevtyń uly qyz zorlamaǵan bolsa, onda osyǵan deıin ákimniń ózi ashyq pikir bildirip, óz ulynyń aq ekenin málimdep, bul saıası shantaj dep nege naqty jaýap bermedi?
– Ákim quqyq qorǵaý organdarynyń isine aralasyp, ulyn arashalaýǵa kirisken joq. Kerisinshe, zańdy qurmetteıtinin tanytyp, tergeý amaldarynyń qorytyndysyn kútip otyr. Ákimniń: «Meniń ulym aq, bul saıası bopsalaý!» – dep málimdeme jasaýynan góri, quqyq qorǵaý organdarynyń resmı qorytyndysy áldeqaıda salmaqty ǵoı.
– Jergilikti orys ultshyldary ákimge qysym jasap otyr deıdi. Kezinde Erlan Aryndy da tuzaqqa túsirgen ákki top, Bozymbaevty aıtqanyna kóndirip, aıdaýyna júrgizý úshin osylaı arandatyp otyrǵany aıtylyp júr. Golyshkınińiz orys shovınıseriniń beldi ókili kórinedi. Bul versıaǵa qalaı qaraısyz?
– Ákeli-balaly Vasılıı men Iaroslav Golyshkınderdi orys ultshyldary qataryna qosýǵa bolmas. Biraq olardyń ıeligindegi «Versıa» gazeti redaksıasy tipti mektep muǵalimderiniń de bedelderine nusqan keltiretin materıaldar jarıalap, ózderine qoqan-loqy kórsetken...
Jalpy, Pavlodarda patshalyq-keńestik dáýirdi kókseıtin top bar ekeni belgili. Olar orystildi táýelsiz gazetter arqyly oblys pen qala basshylaryna yqpal etýdi kózdeıdi. Eger ákim bul toptyń yǵyna jyǵylsa, aıtqanyna kóndirip, aıdaýyna júrgizetin bolady. Bir jaqsysy, Qanat Bozymbaev olardyń bopsalaýynan yqqan joq! Kerisinshe, ózderine qarsy áreket jasap, myqtylyǵyn tanytty!
– Dál qazirgi jaǵdaıda Bozymbaevty jaqtaýymyz kerek pe, álde dattaýymyz ba?...
– Árıne, Qanat Aldabergenulyna qoldaý kórsetýimiz kerek! Óıtkeni, oblys ákimi men ony bopsalaýshy qylmystyq toptyń tartysyna nemquraıdylyq kórsetý zıaly qaýymǵa jaraspaıtyn qylyq. Oqıǵa bizdiń óńirde oryn alyp otyrǵandyqtan, odan shet qalýǵa moraldyq quqymyz joq!
Áńgimelesken, Madıar MÁKEN
