وسى ورايدا گازەتىمىزدىڭ وتكەن جولعى سانىندا «بوزىمبايەۆ نە ءبۇلدىردى؟» دەگەن ماقالا جاريالاعان ەدىك. مىنە، سوعان جاۋاپ كەلىپتى.
پاۆلودار وڭىرىنە بەلگىلى اقىن، جۋرناليست ارمان قاني «قانات الدابەرگەنۇلىنا قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك!» دەيدى.
ايتسە دە، اۆتوردىڭ ءبىرقاتار پىكىرىمەن كەلىسكەن ەكەن. اسىرەسە، اكىمنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى اسقار جالدينوۆكە قاتىسى ءبىراز جايتتىڭ باسىن اشىپتى...
[caption id="attachment_11218" align="alignleft" width="322"]
ارمان قاني[/caption]
– جالپى، كەرەكۋ حالقىنىڭ بوزىمبايەۆقا دەگەن كوزقاراسى قانداي؟
– قانات بوزىمبايەۆ ەكس-اكىم ەرلان ارىن ءىستى بولىپ، وڭىردەگى ساياسي كۇشتەر ەكىگە جارىلىپ، بىر-بىرىمەن تەكەتىرەسكە تۇسكەن اسا كۇردەلى كەزەڭدە كەلدى.
ءبىر توپ ونى «ۇلتشىل» ەرلان مۇحتار ۇلىنىڭ ءوزىن ۇزاق جىلدارعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا، ءىسىن تۇگەل جوققا شىعارۋعا ىقپال ەتەتىن تەگەۋىرىندى اكىم رەتىندە قابىلداپ، ونى سول ماقساتقا بارىنشا پايدالانۋدى كوزدەدى. بۇلاردىڭ مۇددەسى جەرگىلىكتى تاۋەلسىز ءورىستىلدى باسىلىمداردان، رەسپۋبليكالىق «راتەل كز»، «ۆرەميا»، «نۇر كز» ءتارىزدى پورتالداردان ايقىن اڭعارىلدى.
ەكىنشى توپ وعان ءبىر كۇدىك، ءبىر ۇمىتپەن قاراپ، نازارىن وڭىردەگى ۇلتتىق پروبلەمالارعا بۇرۋدى كوزدەدى. ءتىپتى سىناۋعا دەيىن باردى. بۇل جايت نەگىزىنەن ءقازاقتىلدى باسىلىمداردان كورىنىس تاپتى.
ساياسي كۇشتەردەن باسقا جينالىستاردا اكىمدەردى ماداقتاپ، ادەمى سويلەۋگە ابدەن داعدىلانعان شاعىن توپ بار. ارينە، ولاردىڭ قانات الدابەرگەنۇلىنا دەگەن ىنتا-ىقىلاسى ايرىقشا! ءبىراق ەرتەڭ اكىم قىزمەتىنەن كەتكەن سوڭ سول كوزقاراسىندا قالا ما، تاپ باسىپ ايتۋ قيىن...
– بوزىمبايەۆ نە ءبۇلدىردى؟ ول سوعۇرداي نە جازدى؟ قايدان قاتەلەستى؟
[caption id="attachment_11223" align="alignright" width="157"]
ارىن ورسارييەۆ[/caption]
[caption id="attachment_11227" align="alignright" width="182"]
اسقار جالدينوۆ[/caption]
[caption id="attachment_11226" align="alignright" width="154"]
باۋىرجان كاپەنوۆ[/caption]
– قانات الدابەرگەن ۇلى بىردەڭەنى ءبۇلدىردى دەپ كەسىپ ايتۋعا بولمايدى. وزگە اكىمدەر سياقتى ونىڭ دا «پليۋستەرى» مەن «مينۋستەرى» بار.
مەنىڭشە، ول ەكونوميكاعا باسىم باعىت بەرىپ، يدەولوگيانى بوساڭسىتىپ الدى. ونىڭ مىقتى ەكونوميست، بىلىكتى قارجىگەر ەكەنىندە كۇمان جوق، ءبىراق مىقتى يدەولوگ ەمەس.
يدەولوگيا بويىنشا بۇرىنعى ورىنباسارى ارىن ورسارييەۆ ءبىلىمدى ازامات، ءبىر كەمشىلىگى – ءورىستىلدى، ورىسشا ويلايدى، ءورىستىلدى ورتانىڭ كوڭىلىنە قارايلادى. ونىڭ وسى وسالدىعىن شوۆينيستىك، نيگيليستىك پيعىلداعى بەلسەندىلەر ءوز پايداسىنا جاراتا ءبىلدى...
وبلىستا بيلىك پەن قوعامنىڭ قاتىناسىن رەتتەۋ تىكەلەي مىندەتى بولىپ تابىلاتىن وبلىس ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى باۋىرجان كاپەنوۆتىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگى وتە تومەن.
ال اكىمنىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىمەن ءتۇسىنىسىپ، ىنتىماقتاسا جۇمىس جاساۋعا ءتيىستى باسپا ءسوز حاتشىسى اسقار جالدينوۆ بولسا، ەكس-اكىم ەرلان ارىندى جانە وعان اراشا تۇسكەن جەرگىلىكتى قازاق زيالىلارىن، پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتىڭ سوزىمەن ايتقاندا «ناسپاتتاردى» سىناۋدا ايرىقشا بەلسەندىلىگىمەن تانىلعان ولگا ۆورونكو، دجاميليا ماريچيەۆا سياقتى جۋرناليست-«كريميناليستەردى» كوتەرمەلەپ قولدادى. بۇلاردىڭ قىلمىستى ىستەردەن باسقا تاقىرىپتاردى جازا الاتىنىنا كۇمانىم بار. جالپى، ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى ب. كاپەنوۆ تە، باسپا ءسوز حاتشىسى ا. جالدينوۆ تە جۋرناليستەردى بىر-بىرىنە قارسى قويۋ ءتارىزدى لاس تەحنولوگيانى قولدانادى دەپ پايىمدايمىن.
ارينە، الگىندەي قىزمەتكەرلەرمەن ق.ا. بوزىمبايەۆتىڭ وبلىستا يدەولوگيانى دۇرىس جۇرگىزۋى مۇمكىن بە؟.. ونىڭ باستى قاتەلىگى وسىنداي كادرلارعا سەنىم ارتۋىندا بولسا كەرەك.
جالپى، ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى ب. كاپەنوۆ تە، باسپا ءسوز حاتشىسى ا. جالدينوۆ تە جۋرناليستەردى بىر-بىرىنە قارسى قويۋ ءتارىزدى لاس تەحنولوگيانى قولدانادى دەپ پايىمدايمىن.
– ۇلتتىق باعىتتا، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ باعىتىندا قانداي دا ءبىر ءىس-شارا اتقارىپ جاتىر ما؟ الدە ول دا...
– قانات الدابەرگەن ۇلى قازاق تىلىندە جاتىق سويلەيدى دەپ ايتا المايمىن. ءبىراق سوعان قاراماستان، رەسمي جينالىستاردا قازاقشا جۇرگىزۋگە ءمان بەرەدى، ۇلتى قازاق لاۋازىمدى تۇلعالاردان قازاق تىلىندە سويلەۋىن تالاپ ەتەدى! بۇل ورايدا ول، ءتىپتى، ەرلان مۇحتارۇلىنان اسىپ ءتۇستى دەگەن پىكىردەمىن.
[caption id="attachment_11228" align="alignright" width="563"]
قانات الدابەرگەن ۇلى رەسمي جينالىستاردا ۇلتى قازاق لاۋازىمدى تۇلعالاردان قازاق تىلىندە سويلەۋىن تالاپ ەتەدى! بۇل ورايدا ول، ءتىپتى، ەرلان مۇحتارۇلىنان اسىپ ءتۇستى دەگەن پىكىردەمىن.[/caption]
ەگەر جەرگىلىكتى قازاق زيالىلارىمەن كەزدەسىپ، ۇلتتىق مۇرات-مۇددەدەن تۋىنداعان پروبلەمالاردى بىرگە تالقىلاسا، ءوز ۇسىنىسىن ايتسا، سولاردىڭ قۇرمەتىنە بولەنىپ، ەسىمى ايرىقشا اسپەتتەلەر ەدى! مۇنداي كەزدەسۋلەردى يدەولوگيا بويىنشا قازىرگى ورىنباسارى عاني سادىبەكوۆ ويداعىداي ۇيىمداستىرىپ ءجۇر.
قالاي دەسەك تە، كەڭەستىك ت-34 تانكىسى، ايماۋىتوۆ ەسكەرتكىشى، «روسسيا» قوناق ءۇيىنىڭ قيراندىسى، وبلىستىڭ لوگوتيپ تاڭباسى، پاتشازادا رومانوۆتىڭ 155 جىلدىعى توڭىرەگىندەگى داۋلى ماسەلەلەر قانات بوزىمبايەۆتىڭ ارقاسىندا قازاق زيالىلارىنىڭ پايداسىنا شەشىلدى!
– بوزىمبايەۆ كەرەكۋگە كەلگەلى جەرگىلىكتى جەردىڭ ساياسي ءھام زيالى ورتاسىمەن شىعىسا المادى دەيدى. وسى راس پا؟
– قانات الدابەرگەن ۇلى وبلىستا كىمنىڭ كىم ەكەنىن ەندى عانا بىلە باستادى عوي دەيمىن. و باستا جاڭا اكىمگە وبلىستىڭ ساياسي-قوعامدىق ومىرىنەن اقپارات بەرەتىن بىلىكتى ءارى تاجىريبەلى جوعارى لاۋازىمدى بىرەۋ بولعان جوق. ىشكى ساياسات باسقارماسى باسشىسىنىڭ سيقى الگىندەي...
ايتپاقشى، ول جونىندە وبلىس اكىمىنە اشىق حات جازعانمىن. وندا «نيەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرىنە تيەسىلى مەرەيتويلىق مەدالدى باۋىرجان كاپەنوۆتىڭ ءوزى يەلەنىپ كەتكەنى جانە وزىمەن دوستىق قاتىناستاعى يۋريي پاۆلەنكوعا دا بەرگىزگەنى ايتىلعان.
ەكەۋىنىڭ دە الگى قوزعالىسقا ەش قاتىسى جوقتىعى ايداي ايقىن جايت! يۋ. پاۆلەنكو، كەرىسىنشە، 1990 جىلدارى «سلاۆيا» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىسى رەتىندە تانىلدى، اتامان ەرماك ءمۇسىنىن قۇلاتۋدى كوزدەگەن «ازات» قوزعالىسى بەلسەندىلەرىنە قارسى شىققان ادام! پاۆلودارداعى تۋرگەنوۆ كوشەسى اتاۋىن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ماحمەت قايىربايەۆتىڭ اتىنا وزگەرتۋگە قارسىلىق تانىتتى. بۇدان سوڭ قحكپ وبلىستىق فيليالىنىڭ حاتشىسى گ.د. وسيپوۆپەن بىرگە كوممۋنيستىك يدەولوگيانى جۇرگىزۋگە اتسالىستى.
اشىق حاتتا باۋىرجان كاپەنوۆتىڭ بۇدان وزگە قىلىقتارى دا جازىلعان، ءبىراق وبلىس اكىمى وبلىس اقىنىنا جاۋاپ بەرگەن جوق... وسىدان كەيىن كوڭىلگە كىربىڭ تۇسكەنى راس.
ءدال وسى تۇستا ايتا كەتەرلىك ءبىر جايت، پاۆلودار قالاسى اكىمدىگىندە دە اكىمنەن باستاپ، ورىنباسارلارى دا، ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرى دە جاڭادان كەلگەندەر.
قالادا كىمنىڭ كىم ەكەنىن جەتىك بىلمەيدى. بۇرىن اكىمنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەگەن ايىم قانافينا ءتارىزدى تاجىريبەلى، مىقتى يدەولوگتى كورە الماي تۇرمىن. ۇلتتىق ماسەلە بويىنشا كەز كەلگەن ۋاقىتتا داۋ تۋىنداۋى ابدەن ىقتيمال.
مينيسترلەر، اكىمدەر داۋ-دامايعا ۇرىنىپ جاتقان قازىرگى كەزەڭدە وبلىستى باسقارۋ وڭاي ەمەس ەكەنىن تۇسىنەمىز. ەندى قانات الدابەرگەن ۇلى بىزگە سەنىم ارتسا بولادى. ال شەنەۋنىكتەرگە سەنۋ-سەنبەۋى – ءوز ەركىندە. تەك دىنمۇحامەد قونايەۆتان ءوزىنىڭ كادرلارى تەرىس بۇرىلىپ كەتۋى ءۇشىن 18 مينۋت جەتكىلىكتى بولعانىن ەستە ۇستايتىن شىعار...
اكىمنىڭ وتستاۆكاعا كەتۋى – ونىڭ قانداي دا ءبىر قىلمىسىن مويىنداعانى بولىپ سانالادى. مۇنداي جاعدايدا وبلىستاعى ءورىستىلدى تاۋەلسىز باسىلىمدار تىلشىلەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك وعان قارسى ماتەريالداردى قارداي بوراتادى!
– «قانات بوزىمبايەۆتىڭ ۇلى داۋرەن ولكەدەگى پرەزيدەنت رەزيدەنسياسىندا قىز زورلاپتى» دەگەن ءسوز كەۋكەۋلەگەلى ءبىر ايعا جۋىقتادى. بۇعان قاتىستى نە ايتاسىز؟
– بۇل جايىندا گازەتكە شىقپاي تۇرعاندا «ۇزىنقۇلاقتان» ەستىگەنبىز. ارينە، وبلىس اكىمىنىڭ ۇلى ءوزى دوس-قۇربى تۇتقان ادامداردى رەزيدەنسياعا اپارۋى ورەسكەل ىسكە جاتپايدى، ويتكەنى ول ورىن قۇپيا اسكەري نىسان ەمەس، اتا-اناسى مەن ءوزى تۇراتىن عيمارات. ال ونىڭ ءدال سول جەردە زورلىق ىسكە بارۋى ەش قيسىنعا كەلمەيدى. «Central Asia Monitor» پورتالىنداعى «بانديتسكيي پاۆلودار»، «جاس الاش» گازەتىندەگى «بوزىمبايەۆتى بوپسالاعانداردىڭ قاتارى كوبەيۋى مۇمكىن» دەگەن جاريالانىمداردا اكىمگە قارسى قىلمىستىق توپتىڭ ارەكەتتەرى اشىلعان دەپ بىلەمىن.
اكىمنىڭ وتستاۆكاعا كەتۋى – ونىڭ قانداي دا ءبىر قىلمىسىن مويىنداعانى بولىپ سانالادى. مۇنداي جاعدايدا وبلىستاعى ءورىستىلدى تاۋەلسىز باسىلىمدار تىلشىلەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك وعان قارسى ماتەريالداردى قارداي بوراتادى!
– ەگەر، بوزىمبايەۆتىڭ ۇلى قىز زورلاماعان بولسا، وندا وسىعان دەيىن اكىمنىڭ ءوزى اشىق پىكىر ءبىلدىرىپ، ءوز ۇلىنىڭ اق ەكەنىن مالىمدەپ، بۇل ساياسي شانتاج دەپ نەگە ناقتى جاۋاپ بەرمەدى؟
– اكىم قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ىسىنە ارالاسىپ، ۇلىن اراشالاۋعا كىرىسكەن جوق. كەرىسىنشە، زاڭدى قۇرمەتتەيتىنىن تانىتىپ، تەرگەۋ امالدارىنىڭ قورىتىندىسىن كۇتىپ وتىر. اكىمنىڭ: «مەنىڭ ۇلىم اق، بۇل ساياسي بوپسالاۋ!» – دەپ مالىمدەمە جاساۋىنان گورى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ رەسمي قورىتىندىسى الدەقايدا سالماقتى عوي.
– جەرگىلىكتى ورىس ۇلتشىلدارى اكىمگە قىسىم جاساپ وتىر دەيدى. كەزىندە ەرلان ارىندى دا تۇزاققا تۇسىرگەن اككى توپ، بوزىمبايەۆتى ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداۋىنا جۇرگىزۋ ءۇشىن وسىلاي ارانداتىپ وتىرعانى ايتىلىپ ءجۇر. گولىشكينىڭىز ورىس شوۆينيستەرىنىڭ بەلدى وكىلى كورىنەدى. بۇل ۆەرسياعا قالاي قارايسىز؟
– اكەلى-بالالى ۆاسيليي مەن ياروسلاۆ گولىشكيندەردى ورىس ۇلتشىلدارى قاتارىنا قوسۋعا بولماس. ءبىراق ولاردىڭ يەلىگىندەگى «ۆەرسيا» گازەتى رەداكسياسى ءتىپتى مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ دە بەدەلدەرىنە نۇسقان كەلتىرەتىن ماتەريالدار جاريالاپ، وزدەرىنە قوقان-لوقى كورسەتكەن...
جالپى، پاۆلوداردا پاتشالىق-كەڭەستىك ءداۋىردى كوكسەيتىن توپ بار ەكەنى بەلگىلى. ولار ءورىستىلدى تاۋەلسىز گازەتتەر ارقىلى وبلىس پەن قالا باسشىلارىنا ىقپال ەتۋدى كوزدەيدى. ەگەر اكىم بۇل توپتىڭ ىعىنا جىعىلسا، ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداۋىنا جۇرگىزەتىن بولادى. ءبىر جاقسىسى، قانات بوزىمبايەۆ ولاردىڭ بوپسالاۋىنان ىققان جوق! كەرىسىنشە، وزدەرىنە قارسى ارەكەت جاساپ، مىقتىلىعىن تانىتتى!
– ءدال قازىرگى جاعدايدا بوزىمبايەۆتى جاقتاۋىمىز كەرەك پە، الدە داتتاۋىمىز با؟...
– ارينە، قانات الدابەرگەنۇلىنا قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك! ويتكەنى، وبلىس اكىمى مەن ونى بوپسالاۋشى قىلمىستىق توپتىڭ تارتىسىنا نەمقۇرايدىلىق كورسەتۋ زيالى قاۋىمعا جاراسپايتىن قىلىق. وقيعا ءبىزدىڭ وڭىردە ورىن الىپ وتىرعاندىقتان، ودان شەت قالۋعا مورالدىق قۇقىمىز جوق!
اڭگىمەلەسكەن، ماديار ماكەن
