Qazir qarapaıym ǵana dúńgirshekte saýda satyp júrgen elorda turǵynymen Dalanews tilshisi suqbattasty.
– «Adamnyń basy – Allanyń doby» degen ras eken. Sizge suqbat berýge keliskennen keıin uzaq ýaqyt oılandym. Suraqtaryńyzǵa jaýap berip, sońǵy úsh jyldaǵy ómirim kıno lentasyndaı kóz aldymnan ótip jatty. Men ózim Oraldyń qyzymyn, mamandyǵym pedagog. 28 jasymda turmys qurdym, elordadaǵy jalpy bilim beretin mektepterdiń birinde geografıa pániniń muǵalimi boldym. Keıinnen sábıli bolyp, dekrettik demalysqa shyqtym. Osy kezde joldasym da jumyssyz qaldy, úıde kúnde janjal, iship alǵanda kúıeýim maǵan qol kóteretindi shyǵardy. Bir jarym jyl bolmaı jatyp, joldasymmen ajyrastyq. Sodan ishki jan-dúnıem alaı-dúleı, kún saıyn jylaımyn. VKontakte jelisinde túrli muńly jazbalar jazamyn, ándermen, túrli sıtatalarmen bólisemin. Osyndaı kúnniń birinde meniń jekeme Kárim esimdi jigit hat jazdy. Jazbalarymnan muńaıyp júrgenimdi baıqaǵanyn, jaratýshynyń synaqty súıgen quldaryna ǵana beretinin aıtyp, jubata bastady. Túrli ýaǵyzdar, dinı áýender, hadıster jiberetin. Osy kez jetimsirep júrgen kóńilim jubanysh tapqandaı kúı keshtim, – deıdi Janar.
Kárim men Janar jeli arqyly bir jarym aıǵa jýyq sóılesken. Ol Janardyń dinı bilimi joq ekenin paıdalanyp, radıkaldy ıdeologıany nasıhattaǵan.
«Ol meniń ómirime, problemalaryma qyzyǵýshylyq tanytty. Bizdiń qyzyǵýshylyqtarymyz da ortaq bolyp shyqty. Tipti ol meni balammen qabyldaýǵa daıyn ekenin aıtty. Osylaısha maǵan Islamdy úırete bastady. O basta Islamnyń tarıhy, meıirimdiligi, ádildigi týraly aıtty. Ýaqyt óte kele meniń dinge basymmen kirip ketkenimdi kórip, ol sharıǵat zańdary týraly, «kápirler» elinde ómir súrýdiń kúná ekenin, Sırıada qýdalaýǵa ushyraǵan musylmandarǵa kómektesý qajettigi týraly aıta bastady. Ol maǵan senim negizderin úıretý úshin únemi vıdeolar jiberetin. Tanysqannan keıin bir-eki aı ótken soń, Kárim meniń nekemniń Islam dinin durys ustanbaıtyn elde qıylǵanyna jáne onyń Qudaı aldynda jaramsyzdyǵyna sendirdi. Azdaǵan ýaqyttan soń meni kelip alyp ketetinin aıtty. Kún saıyn óziniń symbatty fotolaryn jiberip, arasynda vıdeobaılanysqa shyǵyp júrdi», – dedi ol.
Internet arqyly radıkaldyń taýaryna aınalǵan Janar ýaqyt óte kele adamdardy «kápirler» jáne «shynaıy musylmandar» dep ekige bóle bastaǵan.
– Men aınalamdaǵy adamdardy, týystarymdy «kápirler» jáne «musylmandar» dep irikteı bastadym. Tipti bóten úıden et jemeıtindi, týǵan kún, toı-tomalaqqa barmaýdy shyǵardym. Maǵan qazaqstandyqtardyń bári «kúnahar» bolyp kórinetin. Tipti kún ótken saıyn men óz elimdi jek kóre bastadym. Osy sátte Kárim maǵan Sırıadaǵy baýyrlastarǵa Qazaqstannan áıel taýyp berý qajet ekenin aıtty. Osylaısha áleýjeli arqyly men materıaldyq jáne psıhıkalyq qoldaýdy qajet etetin áıelder, qıyn ómirlik jaǵdaıǵa tap bolǵan jalǵyzbasty, bilimsiz qyz-kelinshekterdi quryǵyma túsirip otyrdym. Men olardyń álsiz jaqtaryn paıdalandym, bireýine qarjylaı kómek, endi birine moraldyq qoldaý bildirip ózime táýeldi ettim, – dedi ol.
Osylaısha Janar qyz-kelinshektermen qurby bolyp, keıinnen «ıman jolyndaǵy» aǵalarymen tanystyryp otyrǵan.
– Barlyǵymen ınternet arqyly sóılesetinmin. Ábden senimderine kirgen soń, meniń «ahı aǵam» bar ekenin alǵa tartyp, nómirlerin berip, baılanystyratynmyn. Ári qaraıǵy jumysty sol jigitter ózderi atqaratyn. Men úshin ol qyzdardyń barlyǵy tek «taýar» bolatyn. Keıin baryp ózimniń de Kárim úshin «taýar» bolǵanymdy uqtym. Biraq ol kezde bári kesh bolatyn. Tek Sırıaǵa ketpeı qalǵanym qýantady. Negizinen ol jaqqa qarajat jınap, eki aıdan keıin ketpekshi bolyp júrgen edim. Tipti Túrkıaǵa bılet te alyp qoıǵanmyn. Bir kúni úıime quqyq qorǵaý organdary kelip, radıkaldy aǵymdy nasıhattaǵanym úshin tutqynǵa aldy. Olar meni tutqyndamaǵanda bálkim qazir bul dúnıede bolmas ta edim. Osylaısha men eki jylǵa bas bostandyǵymnan aıyryldym. Ata-anam men baýyrlarym úshin bul adam sengisiz jaǵdaı boldy. Olar meniń osynshalyqty aqymaq bolǵanyma sene almady. Biraq amal qansha, jazamdy óteýge týra keldi. Túrmede menimen din mamandary jumys istep, teris kózqarasymnan qaıtardy. Búginde men ózimizdiń dástúrli Islam jolyn ustanýshymyn. Ótken isime ókinemin, eń qıyny ózge de qyz-kelinshekterdiń taǵdyryna balta shapqanym. Solardyń keıbirin túsimde kóremin... Qyzdar, áleýmettik jelide sizge ádemi sóz aıtyp, din týraly ýaǵyz aıtatyn jigitterge senbeńizder! Dinı bilimderińizdi keńeıtińizder, izdenińizder. Men sıaqty opyq jep qalmańyzdar, – dep aıaqtady áńgimesin keıipkerimiz.
QR AQDM Din isteri komıtetiniń tóraǵasy Erjan Núkejanovtyń málimetinshe, 2021 jyldyń basynan beri 80 myńnan astam destrýktıvti materıaldar joıylyp, 300-den astam jarıalanym buǵattaldy. Memlekettik organdar Internette jáne áleýmettik jelilerde ekstremıstik materıaldardy anyqtaý jáne buǵattaý boıynsha turaqty negizde jumys júrgizip otyrady.
Degenmen jat ıdeologıany nasıhattaıtyn materıaldar jelilerde áli de oryn alýda. Álemniń barlyq elderi tyıym salynǵan materıaldardy taratýmen belsendi kúresip, buǵattap jatyr. Biraq bir ýaqytta barlyq kontentti tolyqtaı buǵattap, óshirip tastaý múmkin emes. Sebebi radıkaldardyń ózi olardy úzdiksiz ǵalamtor jelisine ornatyp otyrady.
Tek 2020 jyly ǵana QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi ınternettegi 73 myńnan astam destrýktıvti materıaldardy anyqtap, buǵattaǵan.
– Memlekettik uıym tarapynan radıkaldy kontentterdi anyqtap, buǵattaýǵa kemi 2 táýlik ýaqyt qajet. Proses ony anyqtaýdan bastalyp, sarapta júrgizý, buǵattaý úshin qadaǵalaý organdarynyń tekserisine baǵyttaýmen jalǵasady. Atalǵan prosedýra barlyq eldiń baqylaý organdarynda júzege asyrylady. Kontenttiń ósýi radıkaldy aǵymdardyń óz ıdeologıalarynyń kóbeıýine múddeli bolýynda jatyr, búgin bir kontentti óshirseń, sol kúni basqa bir platformada ekinshi bir kontent júkteledi. Búgingi tańda barlyq zamanaýı terorıstik uıymdardyń ózderiniń medıa ortalyqtary, elektrondy basylymdary bar, olar búrokratıalyq kidiristersiz, óte joǵary kásibı deńgeıde aýdıo, vıdeo, aqparattyq materıaldar ázirlep, taratady. Áleýmettik medıa platformalarda jańa arnalar men akkaýnttar quratyn radıkaldar da, olardyń aqparattyq jaqtaýshylary men «janashyrlary» da jınaqtalǵan radıkaldy mazmundy konten taratýshylar bolyp tabylady, – deıdi sarapshy Serikbol Bılálov.
Aıjan Qalıeva
