ءقازىر قاراپايىم عانا دۇڭگىرشەكتە ساۋدا ساتىپ جۇرگەن ەلوردا تۇرعىنىمەن Dalanews ءتىلشىسى سۇقباتتاستى.
– «ادامنىڭ باسى – اللانىڭ دوبى» دەگەن راس ەكەن. سىزگە سۇقبات بەرۋگە كەلىسكەننەن كەيىن ۇزاق ۋاقىت ويلاندىم. سۇراقتارىڭىزعا جاۋاپ بەرىپ، سوڭعى ءۇش جىلداعى ءومىرىم كينو لەنتاسىنداي كوز الدىمنان ءوتىپ جاتتى. مەن ءوزىم ورالدىڭ قىزىمىن، ماماندىعىم پەداگوگ. 28 جاسىمدا تۇرمىس قۇردىم، ەلورداداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ بىرىندە گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولدىم. كەيىننەن ءسابيلى بولىپ، دەكرەتتىك دەمالىسقا شىقتىم. وسى كەزدە جولداسىم دا جۇمىسسىز قالدى، ۇيدە كۇندە جانجال، ءىشىپ العاندا كۇيەۋىم ماعان قول كوتەرەتىندى شىعاردى. ءبىر جارىم جىل بولماي جاتىپ، جولداسىممەن اجىراستىق. سودان ىشكى جان-دۇنيەم الاي-دۇلەي، كۇن سايىن جىلايمىن. ۆكونتاكتە جەلىسىندە ءتۇرلى مۇڭلى جازبالار جازامىن، اندەرمەن، ءتۇرلى سيتاتالارمەن بولىسەمىن. وسىنداي كۇننىڭ بىرىندە مەنىڭ جەكەمە كارىم ەسىمدى جىگىت حات جازدى. جازبالارىمنان مۇڭايىپ جۇرگەنىمدى بايقاعانىن، جاراتۋشىنىڭ سىناقتى سۇيگەن قۇلدارىنا عانا بەرەتىنىن ايتىپ، جۇباتا باستادى. ءتۇرلى ۋاعىزدار، ءدىني اۋەندەر، حاديستەر جىبەرەتىن. وسى كەز جەتىمسىرەپ جۇرگەن كوڭىلىم جۇبانىش تاپقانداي كۇي كەشتىم، – دەيدى جانار.
كارىم مەن جانار جەلى ارقىلى ءبىر جارىم ايعا جۋىق سويلەسكەن. ول جاناردىڭ ءدىني ءبىلىمى جوق ەكەنىن پايدالانىپ، راديكالدى يدەولوگيانى ناسيحاتتاعان.
«ول مەنىڭ ومىرىمە، پروبلەمالارىما قىزىعۋشىلىق تانىتتى. ءبىزدىڭ قىزىعۋشىلىقتارىمىز دا ورتاق بولىپ شىقتى. ءتىپتى ول مەنى بالاممەن قابىلداۋعا دايىن ەكەنىن ايتتى. وسىلايشا ماعان يسلامدى ۇيرەتە باستادى. و باستا يسلامنىڭ تاريحى، مەيىرىمدىلىگى، ادىلدىگى تۋرالى ايتتى. ۋاقىت وتە كەلە مەنىڭ دىنگە باسىممەن كىرىپ كەتكەنىمدى كورىپ، ول شاريعات زاڭدارى تۋرالى، «كاپىرلەر» ەلىندە ءومىر ءسۇرۋدىڭ كۇنا ەكەنىن، سيريادا قۋدالاۋعا ۇشىراعان مۇسىلماندارعا كومەكتەسۋ قاجەتتىگى تۋرالى ايتا باستادى. ول ماعان سەنىم نەگىزدەرىن ۇيرەتۋ ءۇشىن ۇنەمى ۆيدەولار جىبەرەتىن. تانىسقاننان كەيىن بىر-ەكى اي وتكەن سوڭ، كارىم مەنىڭ نەكەمنىڭ يسلام ءدىنىن دۇرىس ۇستانبايتىن ەلدە قيىلعانىنا جانە ونىڭ قۇداي الدىندا جارامسىزدىعىنا سەندىردى. ازداعان ۋاقىتتان سوڭ مەنى كەلىپ الىپ كەتەتىنىن ايتتى. كۇن سايىن ءوزىنىڭ سىمباتتى فوتولارىن جىبەرىپ، اراسىندا ۆيدەوبايلانىسقا شىعىپ ءجۇردى»، – دەدى ول.
ينتەرنەت ارقىلى راديكالدىڭ تاۋارىنا اينالعان جانار ۋاقىت وتە كەلە ادامداردى «كاپىرلەر» جانە «شىنايى مۇسىلماندار» دەپ ەكىگە بولە باستاعان.
– مەن اينالامداعى ادامداردى، تۋىستارىمدى «كاپىرلەر» جانە «مۇسىلماندار» دەپ ىرىكتەي باستادىم. ءتىپتى بوتەن ۇيدەن ەت جەمەيتىندى، تۋعان كۇن، توي-تومالاققا بارماۋدى شىعاردىم. ماعان قازاقستاندىقتاردىڭ ءبارى «كۇناحار» بولىپ كورىنەتىن. ءتىپتى كۇن وتكەن سايىن مەن ءوز ەلىمدى جەك كورە باستادىم. وسى ساتتە كارىم ماعان سيرياداعى باۋىرلاستارعا قازاقستاننان ايەل تاۋىپ بەرۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى. وسىلايشا الەۋجەلى ارقىلى مەن ماتەريالدىق جانە پسيحيكالىق قولداۋدى قاجەت ەتەتىن ايەلدەر، قيىن ومىرلىك جاعدايعا تاپ بولعان جالعىزباستى، ءبىلىمسىز قىز-كەلىنشەكتەردى قۇرىعىما ءتۇسىرىپ وتىردىم. مەن ولاردىڭ ءالسىز جاقتارىن پايدالاندىم، بىرەۋىنە قارجىلاي كومەك، ەندى بىرىنە مورالدىق قولداۋ ءبىلدىرىپ وزىمە تاۋەلدى ەتتىم، – دەدى ول.
وسىلايشا جانار قىز-كەلىنشەكتەرمەن قۇربى بولىپ، كەيىننەن «يمان جولىنداعى» اعالارىمەن تانىستىرىپ وتىرعان.
– بارلىعىمەن ينتەرنەت ارقىلى سويلەسەتىنمىن. ابدەن سەنىمدەرىنە كىرگەن سوڭ، مەنىڭ «احي اعام» بار ەكەنىن العا تارتىپ، نومىرلەرىن بەرىپ، بايلانىستىراتىنمىن. ءارى قارايعى جۇمىستى سول جىگىتتەر وزدەرى اتقاراتىن. مەن ءۇشىن ول قىزداردىڭ بارلىعى تەك «تاۋار» بولاتىن. كەيىن بارىپ ءوزىمنىڭ دە كارىم ءۇشىن «تاۋار» بولعانىمدى ۇقتىم. ءبىراق ول كەزدە ءبارى كەش بولاتىن. تەك سيرياعا كەتپەي قالعانىم قۋانتادى. نەگىزىنەن ول جاققا قاراجات جيناپ، ەكى ايدان كەيىن كەتپەكشى بولىپ جۇرگەن ەدىم. ءتىپتى تۇركياعا بيلەت تە الىپ قويعانمىن. ءبىر كۇنى ۇيىمە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى كەلىپ، راديكالدى اعىمدى ناسيحاتتاعانىم ءۇشىن تۇتقىنعا الدى. ولار مەنى تۇتقىنداماعاندا بالكىم ءقازىر بۇل دۇنيەدە بولماس تا ەدىم. وسىلايشا مەن ەكى جىلعا باس بوستاندىعىمنان ايىرىلدىم. اتا-انام مەن باۋىرلارىم ءۇشىن بۇل ادام سەنگىسىز جاعداي بولدى. ولار مەنىڭ وسىنشالىقتى اقىماق بولعانىما سەنە المادى. ءبىراق امال قانشا، جازامدى وتەۋگە تۋرا كەلدى. تۇرمەدە مەنىمەن ءدىن ماماندارى جۇمىس ىستەپ، تەرىس كوزقاراسىمنان قايتاردى. بۇگىندە مەن ءوزىمىزدىڭ ءداستۇرلى يسلام جولىن ۇستانۋشىمىن. وتكەن ىسىمە وكىنەمىن، ەڭ قيىنى وزگە دە قىز-كەلىنشەكتەردىڭ تاعدىرىنا بالتا شاپقانىم. سولاردىڭ كەيبىرىن تۇسىمدە كورەمىن... قىزدار، الەۋمەتتىك جەلىدە سىزگە ادەمى ءسوز ايتىپ، ءدىن تۋرالى ۋاعىز ايتاتىن جىگىتتەرگە سەنبەڭىزدەر! ءدىني بىلىمدەرىڭىزدى كەڭەيتىڭىزدەر، ىزدەنىڭىزدەر. مەن سياقتى وپىق جەپ قالماڭىزدار، – دەپ اياقتادى اڭگىمەسىن كەيىپكەرىمىز.
ق ر اقدم ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ەرجان نۇكەجانوۆتىڭ مالىمەتىنشە، 2021 جىلدىڭ باسىنان بەرى 80 مىڭنان استام دەسترۋكتيۆتى ماتەريالدار جويىلىپ، 300-دەن استام جاريالانىم بۇعاتتالدى. مەملەكەتتىك ورگاندار ينتەرنەتتە جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردە ەكسترەميستىك ماتەريالداردى انىقتاۋ جانە بۇعاتتاۋ بويىنشا تۇراقتى نەگىزدە جۇمىس جۇرگىزىپ وتىرادى.
دەگەنمەن جات يدەولوگيانى ناسيحاتتايتىن ماتەريالدار جەلىلەردە ءالى دە ورىن الۋدا. الەمنىڭ بارلىق ەلدەرى تىيىم سالىنعان ماتەريالداردى تاراتۋمەن بەلسەندى كۇرەسىپ، بۇعاتتاپ جاتىر. ءبىراق ءبىر ۋاقىتتا بارلىق كونتەنتتى تولىقتاي بۇعاتتاپ، ءوشىرىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى راديكالداردىڭ ءوزى ولاردى ۇزدىكسىز عالامتور جەلىسىنە ورناتىپ وتىرادى.
تەك 2020 جىلى عانا ق ر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى ينتەرنەتتەگى 73 مىڭنان استام دەسترۋكتيۆتى ماتەريالداردى انىقتاپ، بۇعاتتاعان.
– مەملەكەتتىك ۇيىم تاراپىنان راديكالدى كونتەنتتەردى انىقتاپ، بۇعاتتاۋعا كەمى 2 تاۋلىك ۋاقىت قاجەت. پروسەسس ونى انىقتاۋدان باستالىپ، ساراپتا جۇرگىزۋ، بۇعاتتاۋ ءۇشىن قاداعالاۋ ورگاندارىنىڭ تەكسەرىسىنە باعىتتاۋمەن جالعاسادى. اتالعان پروسەدۋرا بارلىق ەلدىڭ باقىلاۋ ورگاندارىندا جۇزەگە اسىرىلادى. كونتەنتتىڭ ءوسۋى راديكالدى اعىمداردىڭ ءوز يدەولوگيالارىنىڭ كوبەيۋىنە مۇددەلى بولۋىندا جاتىر، بۇگىن ءبىر كونتەنتتى وشىرسەڭ، سول كۇنى باسقا ءبىر پلاتفورمادا ەكىنشى ءبىر كونتەنت جۇكتەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا بارلىق زاماناۋي تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ وزدەرىنىڭ مەديا ورتالىقتارى، ەلەكتروندى باسىلىمدارى بار، ولار بيۋروكراتيالىق كىدىرىستەرسىز، وتە جوعارى كاسىبي دەڭگەيدە اۋديو، ۆيدەو، اقپاراتتىق ماتەريالدار ازىرلەپ، تاراتادى. الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالاردا جاڭا ارنالار مەن اككاۋنتتار قۇراتىن راديكالدار دا، ولاردىڭ اقپاراتتىق جاقتاۋشىلارى مەن «جاناشىرلارى» دا جيناقتالعان راديكالدى مازمۇندى كونتەن تاراتۋشىلار بولىپ تابىلادى، – دەيدى ساراپشى سەرىكبول بيليالوۆ.
ايجان قالييەۆا
