– Áleýmettik saıasattyń negizgi mindeti jáne onyń tıimdiliginiń basty ólshemi Qazaqstan halqynyń ál-aýqatyn udaıy arttyrý bolyp tabylady. Eldegi kedeılik deńgeıiniń serpindi tómendeý úrdisi 2000-2005 jyldary qoldanysta bolǵan respýblıkalyq baǵdarlamalardy iske asyrýdyń nátıjesi boldy.
Bul úderiste 2002 jyly kúshine engen «Memlekettik ataýly áleýmettik kómek týraly» Zańnyń qabyldanýy erekshe ról atqardy. Bul qujatta qandaı da bir obektıvti sebepterge (jasyna, ýaqytsha eńbekke jaramsyzdyǵyna, densaýlyq jaǵdaıyna, jumystyń bolmaýyna) baılanysty óz tynys-tirshiligi úshin jaǵdaılardy qamtamasyz etýde qıyndyq kórip otyrǵan tabysy az azamattarǵa ataýly áleýmettik kómek (budan ári-AÁK) kórsetý kózdeledi.
Eldiń ındýstrıalyq damýdyń jańa kezeńine ótýi jaǵdaıynda qoldanystaǵy eń tómengi áleýmettik standarttardy qaıta qaraý, AÁK kúsheıtý, enjar kómekten ómirlik qıyn jaǵdaıdy eńserý úshin otbasylardyń eńbek belsendiligi men kúsh-jigerin yntalandyratyn belsendi saıasatqa kóshý qajettiligi qalyptasty.
Osyǵan baılanysty «5 ınstıtýsıonaldyq reformany iske asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparynyń 84-qadamyn iske asyrý sheńberinde 2018 jylǵy 1 qańtardan bastap az qamtylǵandarǵa arnalǵan tólemderdiń 3 túrin jańa formattaǵy ataýly áleýmettik kómektiń bir tólemine transformasıalaý júrgizildi. Bul rette osy tólem 2 túrge jiktelgen: shartsyz jáne shartty aqshalaı kómek.
Shartsyz aqshalaı kómek quramynda eńbekke qabiletti músheleri joq otbasylarǵa (mysaly, múgedekterdiń nemese zeınetkerlerdiń otbasylary) nemese eńbekke qabiletti músheleri obektıvti sebepter boıynsha jumyspen qamtýǵa járdemdesý sharalaryna qatysa almaıtyn otbasylarǵa (mysaly, mektep jasyna deıingi balalary bar jalǵyz basty ana) kórsetiledi. Sondyqtan mundaı otbasylar úshin járdemaqy alý úshin jumyspen qamtýǵa járdemdesý sharalaryna mindetti túrde qatysý talap etilmeıdi.
Shartty aqshalaı kómek quramynda kem degende bir eńbekke qabiletti múshesi bar otbasylarǵa otbasynyń belsendiligin arttyrýdyń áleýmettik msharty jasalǵan jáne barlyq eńbekke qabiletti otbasy músheleriniń jumyspen qamtýǵa járdemdesý sharalaryna mindetti túrde qatysqan jaǵdaıda usynylady, – dedi QR Eńbekmıni Áleýmettik kómek saıasatyn damytý departamentiniń dırektory Asqar Nıazov.
Sonymen qatar, Memleket basshysynyń 2019 jylǵy 2 qyrkúıektegi Qazaqstan halqyna Joldaýyn iske asyrý úshin 2020 jyldan bastap qoldanystaǵy AÁK berý júıesi túzetildi. Basty baǵdar eńbekke yntalandyrý, az qamtylǵan azamattardyń tabystaryn esepke alýǵa jáne memlekettik qoldaý mólsherine qatysty ashyqtyq pen ádildikti qamtamasyz etý boldy.
Engizilgen sharalardy iske asyrý keshende júzege asyrylady, memlekettik qoldaý mynalardy qamtıdy:
- kóp balaly analardy qoldaý;
- jańǵyrtylǵan AÁK;
- kepildik berilgen áleýmettik toptama.
AÁK kórsetýdiń jańa tásilderi:
- 4 jáne odan da kóp kámeletke tolmaǵan balalary bar kóp balaly otbasylarǵa tabysyna qaramastan 46 760 teńgeden (4 bala) 186 688 teńgege (16 bala) deıin saralanǵan mólsherde tólenetin memlekettik járdemaqy engizildi. Bul rette AÁK sheńberinde balalarǵa belgilengen tólemder alynyp tastaldy.
2021 jylǵy 1 qazandaǵy jaǵdaı boıynsha bul járdemaqyny orta eseppen 443,5 myń otbasy jalpy somasy 210,2 mlrd teńgege aldy.
- Ataýly áleýmettik kómek kórsetýdiń qoldanystaǵy júıesi jańǵyrtyldy:
- toqsan saıynǵy AÁK taǵaıyndaý qaıtaryldy;
- AÁK eńbekke qabiletti alýshylarǵa qoıylatyn talaptar kúsheıtildi, ıaǵnı olar jumyspen qamtýǵa járdemdesýdiń usynylǵan belsendi sharalarynan bas tartqan jaǵdaıda, AÁK alý quqyǵyn otbasynyń barlyq músheleri joǵaltady;
- ýchaskelik komısıalar ınstıtýty kúsheıtildi. Olardyń qyzmetiniń tıimdiligin arttyrý úshin otbasynyń materıaldyq jaǵdaıyna tekserý júrgizý merzimi 3 kúnnen 7 kúnge deıin uzartyldy.
«Aǵymdaǵy jyldyń 1 qazanyna AÁK 189 myń otbasyna nemese 903,9 myń adamǵa taǵaıyndaldy, onyń ishinde shartsyz aqshalaı kómek – 129,2 myń adam nemese barlyq AÁK alýshylardyń 14,3% - y (35,7 myń otbasy), shartty aqshalaı kómek – 774,7 adam nemese 85,7% (153,3 myń otbasy).
Shartty aqshalaı kómek alatyn eńbekke qabiletti AÁK alýshylar sanynan (252,5 myń adam) jumyspen qamtylǵandar men jumyspen qamtýǵa járdemdesýdiń belsendi sharalaryna tartylǵandar sany 176,6 myń adamdy nemese 69,9% – dy qurady», – dep habarlaıdy Asqar Nıazov.
- Oqý orny boıynsha tegin tamaqtanýdy, qalalyq qoǵamdyq kólikte jeńildikpen jol júrýdi, mektep formasymen jáne kerek – jaraqtarmen qamtamasyz etýdi, mektep jasyna deıingi balalar úshin azyq – túlik jıyntyqtarymen jáne gıgıenalyq kerek-jaraqtarmen qamtamasyz etýdi kózdeıtin 1 jastan 18 jasqa deıingi az qamtylǵan otbasylar qataryndaǵy balalar úshin kepildik berilgen áleýmettik toptama (budan ári – áleýmettik toptama) engizildi.
Aǵymdaǵy jylǵy 1 qazandaǵy jaǵdaı boıynsha áleýmettik toptama alýshylardyń sany 450,3 myń balany qurady, onyń ishinde 1 – den 6 jasqa deıingi balalar – 230,5 myń, mektep jasyndaǵy balalar – 219,8 myń.
Jalpy, respýblıka boıynsha 2021 jylǵy 1 qazandaǵy jaǵdaı boıynsha 55,4 mlrd teńge tólendi, onyń ishinde AÁK – 47,2 mlrd teńge, áleýmettik toptama – 8,2 mlrd teńge.
«Eńbekke yntalandyrýǵa jáne tabysy az otbasylardyń ómirlik qıyn jaǵdaıdy eńserýine baǵyttalǵan engizilgen sharalar AÁK alýshylar sanyn 2,3 esege – 2019 jylǵy 2 mln 177,2 myń adamnan 2020 jyly 936,2 myń adamǵa deıin tómendetýge múmkindik berdi.
Jalpy, jańa tásilder tabysy az azamattarǵa kómek kórsetýdiń ataýlylyǵyn, ashyqtyǵyn jáne ádildigin qamtamasyz etýge múmkindik berdi jáne olarǵa eńbekke jańa yntalandyrý beredi», – dep túıindedi Asqar Nıazov.
