Осы міндеттерді шешу үшін өнімдердің кең спектрі бар жаңа жоғары технологиялық кәсіпорындар құру қажет. Атап айтқанда, бұл импортқа тәуелді лак-бояу материалдары нарығына (ЛБМ) қатысты. Негізінен, Еуропа, Түркия және Біріккен Араб Әмірліктерінен импортталатын өнеркәсіптік мақсаттағы эпоксидті және полиуретанды лак-бояу жабындарының сапасы жоғары. Қазақстанда мұндай ЛБМ өндірісі іс жүзінде жоқ, Қазақстанның өнеркәсіптік ЛБМ нарығы зор әлеуетке ие болғанына қарамастан, оны тұтыну көлемі 400 млн АҚШ долларын құрайды.
Қазақстандық өндірушілер сәндік-қасбеттік лак-бояу материалдары тобына жататын органикалық еріткіш және судисперсиялық лак-бояу материалдарын шығарады. Жабын өндірісінде органикалық еріткіш негізіндегі материалдарды қолдану арқылы жоғары өнімділікке қол жеткізгенімен, ұшпа органикалық қосылыстардың көп болуына байланысты бояудың уыттылығы артады.
Судисперсиялық бояуларда ұшпа органикалық қосылыстар аз мөлшерде кездеседі, сондықтан ол экологиялық таза және қолдануға тиімді.
Нарықта бояудың бұл түрі негізінен бір ғана түрмен ұсынылған, бұл – су негізіндегі акрил бояуы. Оның негізгі кемшіліктері – аз уақыт өтсе де, жабын көгеріп, бояуы ағып, материал шөгіп немесе тартылып, кей тұстары түсіп кетуі мүмкін.
Осыған қарамастан, акрилді бояуға негізделген композициялық бояулар мен лактарды пайдалану үнемді, өйткені оның өндірістік шығындары аз. Акрилді композициялық бояулардың басты артықшылықтарының бірі – олар қалпына келу қабілетіне ие, ал дайын өнімнің физикалық және механикалық қасиеттері өзгермейді. Әрине, мұндай тауарлар тұтыну нарығында сәтті бәсекелесе алады.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымдар тобының бұрынғы ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесінде ҚР ҰҒА академигі, х.ғ.д., профессор Е.Шайхутдиновтің басшылығымен табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, шикізат пен өнімді қайта өңдеу басымдығы бойынша қолданбалы сипаттағы – «Жақсартылған сипаттамалары бар жаңа экологиялық қауіпсіз, тұзсыз акрил бояуларының тәжірибелік-өнеркәсіптік өндірісінің технологиясын әзірлеу және практикалық іске асыру» жобасы жұмыс істеді.
Ондағы мақсат – жаңа акрил бояуларын алудың жаңа технологиясы зертханалық жағдайда өнеркәсіптік және азаматтық қолдануға арналған беріктігі, қанықтығы және қаттылығы жоғары акрил бояуларын алу.
Нәтижесінде полимерлеудің оңтайлы шарттары және сополимерлер мен мономерлердің қатынасы анықталды. Бұл органикалық және су еріткіштері жоқ, тұзсыз бояулар деп аталатын өнеркәсіптік мақсаттағы жақсартылған өнімділік сипаттамалары бар экологиялық таза акрилат эмальдарын алуға мүмкіндік берді.
Алынған өнім импортталатын өнеркәсіптік мақсаттағы эпоксидті, полиуретанды және судисперсиялық акрилатты бояулармен салыстырғанда неғұрлым жоғары физика-механикалық сипаттамаларға ие.
«Ғылым қоры» АҚ және «WARDA STAR» ЖШС жеке серіктесі қаржыландыратын «Жақсартылған сипаттамалары бар тұзсыз акрилатсыз бояулардың тәжірибелік-өнеркәсіптік өндірісін құру» (PhD жетекшісі Л.Ағыбаева) коммерцияландыру жобасы ҚР БҒМ гранттық қаржыландыру зерттеу жобасының логикалық жалғасы болып табылады.
Бұл ішкі нарыққа импортты алмастыратын жаңа, жоғары тиімді лак-бояу материалдарын енгізуге мүмкіндік береді. Жобаны іске асыру нәтижесінде коррозиялық белсенділігі жоғары, құны 15-20 пайызға арзандатылған, реагенттері аз, қалыпты температураны қолдана отырып жасалған экологиялық қауіпсіз акрилатты лакбояу материалдарын алудың жаңа үнемді технологиясы әзірленді.
Технология акрил мономерінің ерітіндісіндегі акрил сополимер ұнтағының 30-35°C температурада өзара әрекеттесуіне негізделген, нәтижесінде арнайы катализаторлар мен үдеткіштердің, толтырғыштар мен қоспалардың қатысуымен еркін радикалды конденсация реакциясы нәтижесінде өзін-өзі растайтын сироп қоспасы пайда болады.
Арнайы катализаторларды қосу ұқсас эпоксидті немесе полиуретанды бояулармен салыстырғанда (кептіру уақыты 12-24 сағат) әлдеқайда жоғары реттелетін кептіру жылдамдығымен (1-60 мин) жаңа өнімді алуға мүмкіндік береді.
Әзірленген технология мен өнімнің негізгі бәсекелестік артықшылықтары:
– үнемділік, өндірістің төмен температураларын қолдану, аз уақытта, шамамен 45 минутта алу технологиясы, процестің қарапайымдылығы;
– ЛБМ алудың тұзсыз технологиясы, бұл экологиялық таза жабын алуға мүмкіндік береді;
– пайдалану температурасы –450С және +500С аралығында, яғни қыста да, жазда да қатар қолдануға болады;
– қызмет мерзімі кем дегенде 7-10 жыл, механикалық беріктігі жоғары, судың, химиялық реагенттердің әсеріне төзімді.
Алынған бояу металл беттердің коррозияға қарсы жабыны ретінде, паркингтердің, сауда орталықтарының, өнеркәсіптік кәсіпорындардың және жабындардың механикалық беріктігіне қойылатын жоғары талаптары бар кез келген басқа бөлмелердің жабыны ретінде қолданыла алады.
2022 жылғы 21 қаңтарда «WARDA STAR» ЖШС өндірістік алаңының базасында «Ғылым қоры» АҚ-ның «Жақсартылған сипаттамалары бар тұзсыз акрилат бояуларының тәжірибелік-өнеркәсіптік өндірісін құру» жобасын іске асыру шеңберінде жүзеге асырылатын тұзсыз акрилат бояуларының тәжірибелік-өнеркәсіптік өндірісі іске қосылды.
Өндіріс аясында жылына 50-100 тоннаға дейін тұзсыз акрилатсыз бояулар шығарылуы мүмкін. Бастапқы кезеңде акрилат бояуларының екі маркасы шығарылады:
– Base coat WS NG 302. Негізгі еден жабыны тамақ, өндіріс, химия, тау-кен, машина жасау және бастапқы өнеркәсіпте (сүт зауыттары, ет өңдеу, өңдеу кәсіпорындары және т.б.) кеңінен қолданылады.
– Primer WS NG 102. Ng 102 өнімі концентрацияланған акрилді праймер болып табылады, ол жабындардың адгезиясын жақсартады және бетон беттерін дайындау үшін қолданылады.
Акрил бояуын өндіретін кәсіпорынды іске қосу арқылы біз тек отандық өндірушіні ғана емес, сонымен қатар импорттық өнім бағасынан 15-20 пайыз төмен тауар ұсыну арқылы отандық тұтынушыларды да қолдаймыз. Жақсартылған сипаттамалары бар акрил бояуына ұсынылатын баға тек Қазақстан нарығында бәсекелесуге ғана емес, сондай-ақ өнімді ЕурАзЭҚ елдеріне және алыс шетелдерге экспорттауға мүмкіндік береді.
Бұл ықтимал импортты алмастыру мақсатында бәсекелестік позицияны жақсартады. Осы жобада көзделген жұмыстар жүзеге асырылса, ол экономика, экология және әлеуметтік салаларға да оң өзгеріс әкелмек. Өйткені жаңа акрил бояуының өндірісі Қазақстанның өнеркәсіптік және азаматтық құрылыс кешенін жақсартылған сипаттамалары бар отандық материалмен қамтамасыз етеді; акрилді бояу өндірісі құрылыс, химия өнеркәсібі және т.б. сияқты өнеркәсіптің басқа да салаларының дамуына ықпал етеді; алынған акрил бояуы Қазақстан мен басқа елдердің нарығында қазіргі уақытта өндірісте және құрылыста қолданылатын әлемге әйгілі лак-бояу материалдарын алмастырады.
Кәмила ДҮЙСЕН
