وسى مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن ونىمدەردىڭ كەڭ سپەكترى بار جاڭا جوعارى تەحنولوگيالىق كاسىپورىندار قۇرۋ قاجەت. اتاپ ايتقاندا، بۇل يمپورتقا تاۋەلدى لاك-بوياۋ ماتەريالدارى نارىعىنا (لبم) قاتىستى. نەگىزىنەن، ەۋروپا، تۇركيا جانە بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنەن يمپورتتالاتىن ونەركاسىپتىك ماقساتتاعى ەپوكسيدتى جانە پوليۋرەتاندى لاك-بوياۋ جابىندارىنىڭ ساپاسى جوعارى. قازاقستاندا مۇنداي لبم ءوندىرىسى ءىس جۇزىندە جوق، قازاقستاننىڭ ونەركاسىپتىك لبم نارىعى زور الەۋەتكە يە بولعانىنا قاراماستان، ونى تۇتىنۋ كولەمى 400 ملن اقش دوللارىن قۇرايدى.
قازاقستاندىق وندىرۋشىلەر ساندىك-قاسبەتتىك لاك-بوياۋ ماتەريالدارى توبىنا جاتاتىن ورگانيكالىق ەرىتكىش جانە سۋديسپەرسيالىق لاك-بوياۋ ماتەريالدارىن شىعارادى. جابىن وندىرىسىندە ورگانيكالىق ەرىتكىش نەگىزىندەگى ماتەريالداردى قولدانۋ ارقىلى جوعارى ونىمدىلىككە قول جەتكىزگەنىمەن، ۇشپا ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ كوپ بولۋىنا بايلانىستى بوياۋدىڭ ۋىتتىلىعى ارتادى.
سۋديسپەرسيالىق بوياۋلاردا ۇشپا ورگانيكالىق قوسىلىستار از مولشەردە كەزدەسەدى، سوندىقتان ول ەكولوگيالىق تازا جانە قولدانۋعا ءتيىمدى.
نارىقتا بوياۋدىڭ بۇل ءتۇرى نەگىزىنەن ءبىر عانا تۇرمەن ۇسىنىلعان، بۇل – سۋ نەگىزىندەگى اكريل بوياۋى. ونىڭ نەگىزگى كەمشىلىكتەرى – از ۋاقىت وتسە دە، جابىن كوگەرىپ، بوياۋى اعىپ، ماتەريال شوگىپ نەمەسە تارتىلىپ، كەي تۇستارى ءتۇسىپ كەتۋى مۇمكىن.
وسىعان قاراماستان، اكريلدى بوياۋعا نەگىزدەلگەن كومپوزيسيالىق بوياۋلار مەن لاكتاردى پايدالانۋ ۇنەمدى، ويتكەنى ونىڭ وندىرىستىك شىعىندارى از. اكريلدى كومپوزيسيالىق بوياۋلاردىڭ باستى ارتىقشىلىقتارىنىڭ ءبىرى – ولار قالپىنا كەلۋ قابىلەتىنە يە، ال دايىن ءونىمنىڭ فيزيكالىق جانە مەحانيكالىق قاسيەتتەرى وزگەرمەيدى. ارينە، مۇنداي تاۋارلار تۇتىنۋ نارىعىندا ءساتتى باسەكەلەسە الادى.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ عالىمدار توبىنىڭ بۇرىنعى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە ق ر ۇعا اكادەميگى، ح.ع.د.، پروفەسسور ە.ءشايحۋتدينوۆتىڭ باسشىلىعىمەن تابيعي رەسۋرستاردى ۇتىمدى پايدالانۋ، شيكىزات پەن ءونىمدى قايتا وڭدەۋ باسىمدىعى بويىنشا قولدانبالى سيپاتتاعى – «جاقسارتىلعان سيپاتتامالارى بار جاڭا ەكولوگيالىق ءقاۋىپسىز، تۇزسىز اكريل بوياۋلارىنىڭ تاجىريبەلىك-ونەركاسىپتىك ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسىن ازىرلەۋ جانە پراكتيكالىق ىسكە اسىرۋ» جوباسى جۇمىس ىستەدى.
ونداعى ماقسات – جاڭا اكريل بوياۋلارىن الۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسى زەرتحانالىق جاعدايدا ونەركاسىپتىك جانە ازاماتتىق قولدانۋعا ارنالعان بەرىكتىگى، قانىقتىعى جانە قاتتىلىعى جوعارى اكريل بوياۋلارىن الۋ.
ناتيجەسىندە پوليمەرلەۋدىڭ وڭتايلى شارتتارى جانە سوپوليمەرلەر مەن مونومەرلەردىڭ قاتىناسى انىقتالدى. بۇل ورگانيكالىق جانە سۋ ەرىتكىشتەرى جوق، تۇزسىز بوياۋلار دەپ اتالاتىن ونەركاسىپتىك ماقساتتاعى جاقسارتىلعان ونىمدىلىك سيپاتتامالارى بار ەكولوگيالىق تازا اكريلات ەمالدارىن الۋعا مۇمكىندىك بەردى.
الىنعان ءونىم يمپورتتالاتىن ونەركاسىپتىك ماقساتتاعى ەپوكسيدتى، پوليۋرەتاندى جانە سۋديسپەرسيالىق اكريلاتتى بوياۋلارمەن سالىستىرعاندا نەعۇرلىم جوعارى فيزيكا-مەحانيكالىق سيپاتتامالارعا يە.
«عىلىم قورى» اق جانە «WARDA STAR» ج ش س جەكە سەرىكتەسى قارجىلاندىراتىن «جاقسارتىلعان سيپاتتامالارى بار تۇزسىز اكريلاتسىز بوياۋلاردىڭ تاجىريبەلىك-ونەركاسىپتىك ءوندىرىسىن قۇرۋ» (PhD جەتەكشىسى ل.اعىبايەۆا) كوممەرسيالاندىرۋ جوباسى ق ر بعم گرانتتىق قارجىلاندىرۋ زەرتتەۋ جوباسىنىڭ لوگيكالىق جالعاسى بولىپ تابىلادى.
بۇل ىشكى نارىققا يمپورتتى الماستىراتىن جاڭا، جوعارى ءتيىمدى لاك-بوياۋ ماتەريالدارىن ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. جوبانى ىسكە اسىرۋ ناتيجەسىندە كورروزيالىق بەلسەندىلىگى جوعارى، قۇنى 15-20 پايىزعا ارزانداتىلعان، رەاگەنتتەرى از، قالىپتى تەمپەراتۋرانى قولدانا وتىرىپ جاسالعان ەكولوگيالىق ءقاۋىپسىز اكريلاتتى لاكبوياۋ ماتەريالدارىن الۋدىڭ جاڭا ۇنەمدى تەحنولوگياسى ازىرلەندى.
تەحنولوگيا اكريل مونومەرىنىڭ ەرىتىندىسىندەگى اكريل سوپوليمەر ۇنتاعىنىڭ 30-35°C تەمپەراتۋرادا ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە نەگىزدەلگەن، ناتيجەسىندە ارنايى كاتاليزاتورلار مەن ۇدەتكىشتەردىڭ، تولتىرعىشتار مەن قوسپالاردىڭ قاتىسۋىمەن ەركىن راديكالدى كوندەنساسيا رەاكسياسى ناتيجەسىندە ءوزىن-وزى راستايتىن سيروپ قوسپاسى پايدا بولادى.
ارنايى كاتاليزاتورلاردى قوسۋ ۇقساس ەپوكسيدتى نەمەسە پوليۋرەتاندى بوياۋلارمەن سالىستىرعاندا (كەپتىرۋ ۋاقىتى 12-24 ساعات) الدەقايدا جوعارى رەتتەلەتىن كەپتىرۋ جىلدامدىعىمەن (1-60 مين) جاڭا ءونىمدى الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ازىرلەنگەن تەحنولوگيا مەن ءونىمنىڭ نەگىزگى باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتارى:
– ۇنەمدىلىك، ءوندىرىستىڭ تومەن تەمپەراتۋرالارىن قولدانۋ، از ۋاقىتتا، شامامەن 45 مينۋتتا الۋ تەحنولوگياسى، پروسەستىڭ قاراپايىمدىلىعى؛
– لبم الۋدىڭ تۇزسىز تەحنولوگياسى، بۇل ەكولوگيالىق تازا جابىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى؛
– پايدالانۋ تەمپەراتۋراسى –450س جانە +500س ارالىعىندا، ياعني قىستا دا، جازدا دا قاتار قولدانۋعا بولادى؛
– قىزمەت مەرزىمى كەم دەگەندە 7-10 جىل، مەحانيكالىق بەرىكتىگى جوعارى، سۋدىڭ، حيميالىق رەاگەنتتەردىڭ اسەرىنە ءتوزىمدى.
الىنعان بوياۋ مەتالل بەتتەردىڭ كورروزياعا قارسى جابىنى رەتىندە، پاركينگتەردىڭ، ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ، ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردىڭ جانە جابىنداردىڭ مەحانيكالىق بەرىكتىگىنە قويىلاتىن جوعارى تالاپتارى بار كەز كەلگەن باسقا بولمەلەردىڭ جابىنى رەتىندە قولدانىلا الادى.
2022 جىلعى 21 قاڭتاردا «WARDA STAR» ج ش س وندىرىستىك الاڭىنىڭ بازاسىندا «عىلىم قورى» اق-نىڭ «جاقسارتىلعان سيپاتتامالارى بار تۇزسىز اكريلات بوياۋلارىنىڭ تاجىريبەلىك-ونەركاسىپتىك ءوندىرىسىن قۇرۋ» جوباسىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلاتىن تۇزسىز اكريلات بوياۋلارىنىڭ تاجىريبەلىك-ونەركاسىپتىك ءوندىرىسى ىسكە قوسىلدى.
ءوندىرىس اياسىندا جىلىنا 50-100 تونناعا دەيىن تۇزسىز اكريلاتسىز بوياۋلار شىعارىلۋى مۇمكىن. باستاپقى كەزەڭدە اكريلات بوياۋلارىنىڭ ەكى ماركاسى شىعارىلادى:
– Base coat WS NG 302. نەگىزگى ەدەن جابىنى تاماق، ءوندىرىس، حيميا، تاۋ-كەن، ماشينا جاساۋ جانە باستاپقى ونەركاسىپتە (ءسۇت زاۋىتتارى، ەت وڭدەۋ، وڭدەۋ كاسىپورىندارى جانە ت.ب.) كەڭىنەن قولدانىلادى.
– Primer WS NG 102. Ng 102 ءونىمى كونسەنتراسيالانعان اكريلدى پرايمەر بولىپ تابىلادى، ول جابىنداردىڭ ادگەزياسىن جاقسارتادى جانە بەتون بەتتەرىن دايىنداۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
اكريل بوياۋىن وندىرەتىن كاسىپورىندى ىسكە قوسۋ ارقىلى ءبىز تەك وتاندىق ءوندىرۋشىنى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار يمپورتتىق ءونىم باعاسىنان 15-20 پايىز تومەن تاۋار ۇسىنۋ ارقىلى وتاندىق تۇتىنۋشىلاردى دا قولدايمىز. جاقسارتىلعان سيپاتتامالارى بار اكريل بوياۋىنا ۇسىنىلاتىن باعا تەك قازاقستان نارىعىندا باسەكەلەسۋگە عانا ەمەس، سونداي-اق ءونىمدى ەۋرازەق ەلدەرىنە جانە الىس شەتەلدەرگە ەكسپورتتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇل ىقتيمال يمپورتتى الماستىرۋ ماقساتىندا باسەكەلەستىك پوزيسيانى جاقسارتادى. وسى جوبادا كوزدەلگەن جۇمىستار جۇزەگە اسىرىلسا، ول ەكونوميكا، ەكولوگيا جانە الەۋمەتتىك سالالارعا دا وڭ وزگەرىس اكەلمەك. ويتكەنى جاڭا اكريل بوياۋىنىڭ ءوندىرىسى قازاقستاننىڭ ونەركاسىپتىك جانە ازاماتتىق قۇرىلىس كەشەنىن جاقسارتىلعان سيپاتتامالارى بار وتاندىق ماتەريالمەن قامتاماسىز ەتەدى؛ اكريلدى بوياۋ ءوندىرىسى قۇرىلىس، حيميا ونەركاسىبى جانە ت.ب. سياقتى ونەركاسىپتىڭ باسقا دا سالالارىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى؛ الىنعان اكريل بوياۋى قازاقستان مەن باسقا ەلدەردىڭ نارىعىندا قازىرگى ۋاقىتتا وندىرىستە جانە قۇرىلىستا قولدانىلاتىن الەمگە ايگىلى لاك-بوياۋ ماتەريالدارىن الماستىرادى.
كاميلا دۇيسەن
