ЕАЭО келісімдерінің арқасында оған қатысушы елдердің азаматтары осы іргелі ұйым елдерінің кез келгенінде «зейнетақы экспорты туралы келісім» бойынша зейнетақы алу мүмкіндігіне ие болды, медициналық және фармацевтикалық саланы қоспағанда, жоғары білім туралы дипломды растаудың қажеті жоқ.
Ресми деректерге сәйкес, ЕАЭО 100 мыңға жуық Қазақстан азаматына Ресейде жұмыс істеуге мүмкіндік береді, бейресми деректер бойынша бұл көрсеткіш бес есе көп. Ресей Федерациясында оқитын студенттердің саны бойынша Қазақстан ТМД елдері арасында рекордтық көрсеткішке ие – 80 мың адам.
Еуразиялық одақ өзінің үлкен жиынтық нарығымен елдерге экономиканың нақты секторын дамытуға жол ашатын үнемді өндіріс құруға ықпал етеді. Компаниялар тек өз нарықтарында жұмыс істеп қана қоймай, техникалық регламенттерді тіркеу мен біріздендірудің қарапайым алгоритмдерінің арқасында ЕАЭО елдеріне дейін кеңейе алады.
Бұған тілдік кедергілердің жоқтығын, тұтынушының менталитеті мен әдетіндегі ортақтықты қосыңыз. Яғни, ұйымға мүше елдер бір-бірін жақсы түсінеді, ұлттар жалпы мәдениетімен, руханиятымен, әдеп-ғұрпымен таныс.
Осылайша, компаниялар өз өнімдері мен қызметтерін жылжыту үшін тамаша нарықтарға ие болады. Барлық мағынада біздің бизнесмендер үшін ЕАЭО нарығына шығу Еуропа немесе Азия нарығына кіруден бірнеше есе оңай.
ЕАЭО нарықтарымызды сыртқы өндірушіден қорғайды, бұл біздің компанияларға бұрын-соңды болмаған ынталандырулар мен преференциялар алуға мүмкіндік береді. Еуропаның, АҚШ-тың және басқа елдердің нарықтары дәл осылай қорғалған, бұл - қалыпты тәжірибе.
ЕАЭО төмен логистикалық шығындар мен бірыңғай кедендік баж салығы арқасында қарапайым азаматтарға ұйымға мүше елдерден азық-түлік өнімдерінің үлкен ассортиментін арзан бағамен ала алады. Осы секілді факторлардың барлығы ЕАЭО тауар айналымының жалпы өсуіне әсер етпей қоймады.
Еуразиялық даму банкінің (ЕАДБ) мәліметінше, 2022 жылы одақ елдерінің өзара тауар айналымы рекордтық көрсеткішке - 80,6 миллиард долларға жетті, Армения, Беларусь, Қазақстан және Қырғызстан тауарларының экспорты айтарлықтай өсті.
ЕАЭО елдерінің экономикалық өсуіне күтпеген жерден Ресей Федерациясына қарсы салынған санкциялар ықпал етті. ЕАЭО заңнамасы синхрондалған және ресейлік кәсіпорындар өз қуаттарын Қазақстанға тиімді түрде беруде, бұл елдің өнеркәсіптік секторының дамуына септігін тигізетіні сөзсіз.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) «Аймақтық экономикалық перспективалар» есебінде бұл қаржы институтының сарапшылары болжамға қарамастан, 2022 жылдың есепті кезеңінде Қазақстанның экономикалық өсімі 3,4 пайызды құрағанына таң қалды. Бұдан бұрынғы болжам 2 пайыздың төңірегінде болатын.
Қазақстанның экономикасының өсуіне мұнай экспорты ғана емес, еліміздің банк секторына Ресей мен Беларусь елдерінен жаңа клиенттердің келуі де себеп болғанын атап өткен жөн. Қазақстан экономикасының 2022 жылы Батыс үшін күтпеген табысының тағы бір құрамдас бөлігі – Ресейге компьютерлер, тұрмыстық техника мен электроника, автобөлшектер, электр және электронды компоненттерді реэкспорттау есебінен табыстың артуынан деп білу керек.
ЕАЭО арқасында Қазақстан Ресейге қарсы салынған санкциялардан керемет пайда көре алады. Ең алдымен, тауар айналымын әртараптандыру үшін елімізге аса маңызды болып табылатын шикізаттық емес экспорттың өсуіне байланысты. Қазақстаннан үшінші елдерге тауарлық емес экспорт 2022 жылы 24,8 пайызға өсіп, 18,9 млрд долларды құрады. Қазақстан Республикасының өңделген тауарлардың негізгі экспорттаушы елдері Қытай, Өзбекстан, Түркия және Нидерланды болып табылады. Енді ЕАЭО аясында үшінші елдермен сауда туралы келісім ратификацияланғаннан кейін бұл көрсеткіш 10 пайызға артуы мүмкін.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылдың аяғында дипломатиялық миссиялардың басшыларымен кездесуде айтқандай, қазіргі жаһандық дағдарыстар Қазақстанның шикізаттық емес өнімдер экспортын ұлғайту жоспарына кедергі емес. Былтырғы күзде өткен Қазақстан мен Ресейдің XVIII өңіраралық ынтымақтастығы форумында сөйлеген сөзінде ол халықаралық ұйымдар мен интеграциялық бірлестіктер, оның ішінде ҰҚШҰ-ның ЕАЭО-мен аймақтық қауіпсіздік бағытындағы өзара іс-қимылын қамтамасыз етуге елеулі үлес қосатынын айтты.
Қазіргі таңда ЕАЭО елдерінің интеграциялық экономикалық процестері қарқын алуда. Мәселен, Қазақстан Парламенті 2023 жылы ЕАЭО аясында саудадағы техникалық кедергілерді алып тастайтын үшінші елдермен сауда туралы келісімді бекітті. Бұл да сауда операцияларының саны мен көлемінің артуына ықпал етеді.
Қазақстандық саясаттанушы Николай Кузьмин ЕАЭО перспективалары, одақты ЕАЭО+ форматына кеңейту мүмкіндігі туралы редакторлардың сұрақтарына былай деп жауап береді: «ЕАЭО болашағы сыртқы және ішкі факторлармен байланысты. Ішкі факторлар – мүше елдердің жаңа сын-қатерлерді бірлесіп жеңу, жаһандық нарықтардағы өзгерген ережелер жағдайында ынтымақтасу, АҚШ пен оның серіктерінің санкцияларды сақтауын бақылау».
Нәтижелерді қорытындылайтын болсақ, өткен жылы ақпан айының басында Алматыда өткен Үкіметаралық кеңес отырысында барлық елдердегі экономикалық жағдай тұрақты, өзара сауда артып келе жатқанын көрсетті. Оның үстіне, бұл өсімге Ресейге қарсы санкциялар да үлкен ықпал етуде. Сондай-ақ Ресейдің көптеген елдер үшін экономикалық серіктес ретінде тартымдылығы артқанын атап өтуге болады.
Бұл жерде, әрине, АҚШ-пен қарсыласуда Ресейді ашық қолдайтын Қытайдың ұстанымы ерекше маңызды, сондай-ақ Үндістан үшін Орталық Азиядағы қатысуын кеңейту міндеті өзекті болып қала береді. «Шығыс-Батыс», яғни Қытайдан Еуропаға және «Солтүстік-Оңтүстік», яғни Үндістаннан (Мумбай) Ресейге (Санкт-Петербург) дейінгі халықаралық көлік дәліздерінің де маңызы артып келеді. Тіпті, одаққа кірмейтін аймақ елдері де ЕАЭО-да бар нормалар мен ережелерге негізделген бірлескен жобаларды жүзеге асыруға мүдделі.
ЕАЭО мен Қытай арасындағы келісім негізінен шектеуші болып табылатынын ұмытпау қажет, бір кездері ол ЕАЭО нарығын қытайлық өнімдерден қорғау үшін қабылданған болатын. Дегенмен, қазір осы келісім аясында теміржол тасымалы саласындағы ынтымақтастықты тереңдету бойынша схемалар әзірленуде. Біршама уақыт бұрын тиісті жол картасына қол қойылды.
Иран мен ЕАЭО қаңтар айында еркін сауда туралы келісімге қол қойғаны бар. Бұл Түркия, Грузия, Әзербайжан кіретін ЕАЭО-мен ынтымақтастық ережелерін жеңілдетудің алғашқы қадамы болса керек. Сонымен қатар, Иранның ЕАЭО+1 еркін сауда аймағын құру тәжірибесі басқа елдермен қандай да бір үлгілік келісімді әзірлеуге тірек бола алады.
Әрине, Вьетнаммен еркін сауда келісімі 2015 жылдан бері күшінде, бірақ Иранмен ынтымақтастық тек тауарға ғана қатысты емес, бұл, ең алдымен, көлік-логистикалық инфрақұрылым.
Қазақстанға келетін болсақ, біздің Сыртқы істер министріміз Мұхтар Тілеуберді АҚШ-тың Мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкенмен бірлескен баспасөз брифингінде атап өткендей, Астананың экономикалық саясаты ЕАЭО-қа қатысумен анықталады және Қазақстан бұл қатысудан бас тартпақ емес.
Тұтастай алғанда біздің экономикамыз үшін және жекелеген қазақстандық компаниялар үшін (әсіресе, технологиялық жағынан ең озық компаниялар үшін) ЕАЭО Ресейге қарсы санкциялар жағдайында өсудің жаңа мүмкіндіктерін ашты.
