Алматының «жасыл қала» деген аты бір кездері ақын-жазушылардың қиялында ғана өмір сүретіндей көрінетін. Соңғы жылдары Алматы қаласы әкімдігі «жасыл экономика» ұғымына жаңа көзбен қарай бастады. Экологияны қорғау, климаттың өзгеруіне бейімделу, табиғи ресурстарды ұқыпты пайдалану мегаполис өмірінің басты парадигмасына айналды. Бұл өзгерістерді қарапайым адам да, қаладағы кәсіпорындар мен халықаралық сарапшылар да байқап отыр.
Егер бұрынғы заманмен салыстырсақ, Алматы соңғы он жылдықта экология мәселесін екінші кезекке ысырып, ең алдымен экономикалық дамуға ден қойған еді. Қалада тұрғын үйлер қарқынды салынып, автокөлік саны жыл санап өсе берді, өндіріс орындары мен қызмет көрсету нысандары экологияны есепке ала қоймайтын. Бірақ экологиялық мәселелер асқынып, тұрғындардың денсаулығына әсер ете бастағанда, әкімдік жасыл экономиканы бірінші кезекке шығарды.
Бүгінгі таңда Алматыда «Жасыл Алматы» қалалық бағдарламасы жұмыс істейтінін білеміз. Аталған бағдарлама аясында бірнеше ірі бастама қатар жүзеге асуда. Олар – көгалдандыру жұмыстары, қоғамдық көлікті экологиялық түрге көшіру, энергия тиімділігін арттыру, жаңартылатын энергия көздерін енгізу, ауа сапасын бақылау, су және қалдықтар мәселесін шешу. Қалалық әкімдік пен халықаралық ұйымдардың бірлескен жобалары да бар.
Соңғы жылдары қала әкімдігі ағаш отырғызуды, саябақтар мен гүлзарларды кеңейтуді басты міндетке айналдырды. Қалада соңғы үш жылдың өзінде 1 миллионнан астам ағаш отырғызылып, 500 гектардан астам жаңа жасыл аймақ пайда болды. Бұл бастама әсіресе Баум тоғайын абаттандыру, Ботаника бағы мен Медеу шатқалындағы жасыл белдеуді қалпына келтіру арқылы жүзеге асуда.
Бүгінде Алматыда 1600-ден астам саябақ пен алаңқай, 8 үлкен қалалық саябақ және ондаған шағын бақтар бар. Жасыл белдеу кеңейіп келеді: Медеу, Көктөбе, Бутаковка сынды табиғи аумақтар ерекше қорғауда. Әр жаңа тұрғын үй кешені, бизнес-орталық немесе мемлекеттік ғимарат салынғанда, жасыл алаң, ағаш отырғызу, суару инфрақұрылымы міндетті түрде ескеріледі.
Экологиялық ахуалды жақсартудағы ең күрделі мәселенің бірі – көліктің тозығы жеткен паркі мен қаланы қаптаған автокөліктер. Алматыда бұл түйін біртіндеп шешіліп жатыр. Соңғы үш жылда қаладағы қоғамдық көліктің жартысына жуығы жаңа экологиялық стандарттарға сәйкестендірілді. Электробус саны айтарлықтай өсті – бүгінде қала көшелерінде жүздеген электр автобусы күн сайын жолаушы тасиды.
«Экобус» жобасы аясында дизельді автобустардан бас тартып, газбен жүретін көліктер мен электробустарға көшу кең етек алуда. Бұл жоба ауаға таралатын зиянды заттарды бірнеше есеге қысқартты. Қала ішінде веложолдар жүйесі дамуда: 120 шақырымға жуық арнайы веложол салынды, бірнеше мың велосипедті жалға беретін станциялар ашылды. Жаяу жүргіншілер үшін де жаңа алаңдар, эко-маршруттар жасақталды.
Алматы әкімдігі такси мен жеңіл автокөлік иелерін электрокарға көшуге ынталандыру үшін арнайы бағдарламалар дайындап жатыр. Қалада электр қуаттау станциялары саны жылдан жылға көбейіп, электрокөлікті пайдалану қолжетімді бола бастады.
Жасыл экономикада маңызды басымдықтардың бірі – энергияны тиімді пайдалану. Алматыда жаңа құрылыстарда және ескі ғимараттарды жаңғырту барысында энергия үнемдеуге, жылу оқшаулау жүйелеріне, жарықтандыруды автоматтандыруға баса назар аударылуда. Мемлекеттік мекемелер мен мектептерде, ауруханаларда LED-жарықтандыру, ақылды термостат жүйелері енгізілуде.
Қаладағы бірнеше ірі нысанда күн панельдері мен шағын жел станциялары жұмыс істеп тұр. Бұл – жалпы энергия тұтынуды азайтып, қаланың көміртек ізін төмендетуге сеп болады. Қаланың энергетикалық жүйесінде «жасыл энергия» үлесін арттыру мақсатында халықаралық банктер мен донорлардың қолдауымен жаңа жобалар жүзеге асырылуда.
Алматыдағы басты экологиялық түйткіл – ауаның ластануы. 2018 жылдан бері қалада арнайы мониторингтік жүйе іске қосылды. 50-ге жуық бақылау станциясы қаладағы ауа сапасын тәулік бойы өлшеп, мәліметті real time режимінде көрсетеді. «Airkaz.org», «Kazhydromet» платформаларында тұрғындар өз аудандарындағы ауаның ластану деңгейін бақылай алады. Бұл ашықтық пен қоғамдық бақылаудың жаңа дәуірін бастады.
Қаладағы ЖЭО-2 (Жылу электр орталығы) жаңғырту және газға көшіру – мегаполистің ауасын жақсартудағы стратегиялық қадам. Ескі қазандықтар мен пештерді газдандыру арқылы да зиянды бөлшектер мөлшері едәуір азайды. Алдағы жылдары ЖЭО-3-ті де толық жаңғырту, жекеменшік сектордағы көмірді газға ауыстыру бағдарламасы басталмақ.
Қаланың экологиялық жаңғыруы – тек биліктің, әкімдіктің шаруасы емес. Алматыда соңғы жылдары азаматтық қоғам, еріктілер қозғалысы, экологиялық ұйымдар белсенді әрекетке көшті. «Таза қала», «EcoAlmaty», «Жасыл мектеп», «Clean Air» сияқты қозғалыстар мыңдаған алматылықты біріктірді. Ерік-жігері бар жастар, мектеп оқушылары, қоғамдық ұйымдар сенбіліктер, эко-акциялар ұйымдастырып келеді.
Қалада экологиялық мәдениет қалыптасып келе жатыр: табиғатты қорғау, су мен жарықты үнемдеу, қоқысты сұрыптау, ағаш отырғызу күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналды. Жергілікті БАҚ, әлеуметтік желілер, блогерлер экологиялық ағарту жұмыстарын жүйелі жүргізіп келеді.
Алматының экологиялық жаңғыруы халықаралық қауымдастық тарапынан да оң бағаланып келеді. БҰҰ-ның «жасыл қала» стандарттары, Дүниежүзілік банктің қалалық экожүйені жаңғырту жобалары, ЕО-ның климат бағдарламалары – Алматының әрбір қадамы халықаралық стандартқа жақындап келе жатқанын көрсетеді.
2023 жылы Алматы әлемдік «Жасыл қала» индексіне алғаш рет енді. Бұл – мегаполистің табиғи ортаға, ауаға, суға, жасыл аймаққа деген ерекше қамқорлығының көрінісі. Жыл сайын Алматы халықаралық сарапшылар рейтингінде экологиялық реформалар жүргізу бойынша Орталық Азиядағы көшбасшы қала атануда.
Жасыл экономикаға бет бұру бүкіл мегаполистің өмір сүру философиясына, мәдениетіне, күнделікті тәжірибесіне айналған жаңа бағыт. Қаланың экологиялық жаңғыруы нақты нәтиже беріп отыр: ауаның сапасы жақсарды, жасыл аймақтар көбейді, су ресурстары мен қалдықтар басқарылуда, қоғамдық көлік пен энергетикада революция жасалды.
