“زاڭ مەن ءتارتىپ” يدەولوگياسى اياسىندا قازاقستاندا كەيىنگى التى جىلدا قىلمىس دەڭگەيى 52%-عا تومەندەدى. بيىلدىڭ وزىندە قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار 5،7%-عا ازايعان. مۇنىڭ ارتىندا جازالاۋ شارالارى عانا ەمەس، پروفيلاكتيكا، سيفرلىق باقىلاۋ، قوعاممەن جۇمىس جانە الەۋمەتتىك فاكتورلاردىڭ كەشەندى ىقپالى تۇر. بۇل تۋرالى جەتىسۋ وبلىسى جاستار رەسۋرسى ورتالىعىنىڭ باسشىسى شاميل ۆانكەيەۆ Dalanews.kz رەداكسياسىنا بەرگەن پىكىرىندە مالىمدەدى.
ۆانكەيەۆتىڭ ايتۋىنشا، “زاڭ مەن ءتارتىپ” كونسەپسياسىنىڭ نەگىزگى ءمانى – قوعامدا زاڭعا دەگەن قۇرمەتتى ارتتىرۋ، قىلمىستىڭ الدىن الۋ جانە ازاماتتاردىڭ ءوزىن ءقاۋىپسىز سەزىنۋىن قامتاماسىز ەتۋ.
“بۇل ماسەلەنى تەك جازالاۋ ارقىلى ەمەس، الدىن الۋ، ءتۇسىندىرۋ جانە ءتارتىپ ورناتۋ ارقىلى شەشۋ ماڭىزدى. كونسەپسيا كونستيتۋسياعا، قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك كودەكستەرگە، سونداي-اق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىنا قاتىستى زاڭنامالارعا نەگىزدەلگەن”، – دەيدى ول.
ۆانكەيەۆ كونسەپسيانىڭ قۇقىقتىق مەملەكەت قاعيداتتارىنا تولىق سايكەس كەلەتىنىن اتاپ ءوتتى.
“نەگىزگى ماقسات – زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ. ءتارتىپ ورناتۋ كەزىندە ادام قۇقىقتارى شەكتەلمەۋى كەرەك. وسى بالانس ساقتالۋى ماڭىزدى”، – دەدى ول.
ول وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىققا قارسى زاڭنامانىڭ كۇشەيۋى جابىرلەنۋشىلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تەتىكتەرىن نىعايتىپ، ماسەلەنى جابىق تاقىرىپتان اشىق قوعامدىق پروبلەما دەڭگەيىنە شىعارعانىن اتاپ ءوتتى.
“قورعاۋ نۇسقامالارى مەن الدىن الۋ شارالارى ناقتى جۇمىس ىستەي باستادى. پوليسيا، الەۋمەتتىك قىزمەتتەر جانە داعدارىس ورتالىقتارىنىڭ ءوزارا بايلانىسى ايقىن جاقساردى”، – دەدى ول.
ونىڭ سوزىنشە، جەتىسۋ وبلىسىندا جاستارمەن قۇقىقتىق مادەنيەت باعىتىندا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. ماسەلەن، وقۋ ورىندارىندا ءتۇسىندىرۋ كەزدەسۋلەرى، ينتەرنەت-الاياقتىق پەن ەسىرتكىگە قارسى پروفيلاكتيكا، تۇنگى رەيدتەر، سپورتتىق جانە الەۋمەتتىك جوبالار بەلسەندى جۇزەگە اسىرىلۋدا.
“ادال ازامات” وپەراسياسى قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ مەن ۇساق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان. “Saqtan” اكسياسى مەرەكەلىك كەزەڭدەردە جاستاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جانە تارتىبىنە باقىلاۋ جۇرگىزسە، “Legal Talk: اشىق ميكروفون” فورۋمى جاستار مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى باسشىلارىنىڭ اشىق ديالوگىن قامتاماسىز ەتەدى”، - دەيدى ول.
ۆانكەيەۆتىڭ ايتۋىنشا، وڭىردە بەينەباقىلاۋ، جەدەل باسقارۋ ورتالىقتارى جانە سيفرلىق تالداۋ جۇيەلەرى بەلسەندى قولدانىلىپ، قۇقىق بۇزۋشىلىقتارعا جەدەل ارەكەت ەتۋگە، قىلمىستىڭ الدىن الۋعا جانە قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
“دەگەنمەن بۇل جۇيەلەردى قولدانۋدا ادام قۇقىعى مەن دەربەس دەرەكتەردى قورعاۋ ەرەكشە نازاردا بولۋى قاجەت”، - دەپ قوستى ول.
ازاپتاۋ مەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى بولدىرماۋ باعىتىندا قوعامدىق مونيتورينگ، پروكۋرورلىق قاداعالاۋ جانە پروفيلاكتيكالىق باقىلاۋ كۇشەيتىلگەن. ناتيجەسىندە پروسەستىك تارتىپكە كوڭىل ءبولىنىپ، شاعىمداردى قاراۋ تەتىكتەرى اشىق بولا تۇسكەن. ەڭ باستىسى، جاۋاپكەرشىلىك پەن اشىقتىق دەڭگەيى ارتقان.
“2025 جىلدىڭ باسىنان باستاپ جەتىسۋ وبلىسىندا قۇقىقتىق مادەنيەتتى ارتتىرۋ جانە قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ باعىتىندا 403 ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلىپ، 25 مىڭعا جۋىق جاستار قامتىلدى. ءىس-شارالار وبلىستىڭ بارلىق اۋدان-قالالارىن قامتىپ، جەتىسۋ وبلىسىنىڭ پروكۋراتۋراسى، پوليسيا دەپارتامەنتى، ەكونوميكالىق تەرگەپ-تەكسەرۋ دەپارتامەنتى جانە ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ سەرىكتەستىگىمەن وتكىزىلدى. ولاردىڭ ماقساتى – قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ، زاڭگەرلىك كومەك كورسەتۋ، ەسىرتكى قىلمىسىنىڭ الدىن الۋ، كيبەرالاياقتىق پەن بۋلينگ، گەندەرلىك زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جانە جاستاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ”، - دەيدى ول.
ۆانكەيەۆتىڭ سوزىنشە، الداعى ۋاقىتتا باستى نازار جاستارمەن جۇمىستى كۇشەيتۋگە، سيفرلىق قاۋىپسىزدىكتى دامىتۋعا جانە قوعامدى قۇقىقتىق مادەنيەتكە تارتۋعا اۋدارىلادى. ول قىلمىستى ازايتۋ تەك پوليسيانىڭ ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ ورتاق مىندەتى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
