«پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسەمىن»
2004 جىلى زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ بيلىكتى سىناپ، اتىشۋلى مالىمدەمە جاساعان سوڭ ونى توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى اگەنتتىك ءتوراعاسى قىزمەتىنەن الىپ تاستادى. زامانبەكتىڭ توسىننان مالىمدەمە جاساۋى قوعامدى ءدۇر سىلكىندىردى. بۇرىن پرەزيدەنتتىڭ سەنىمدى سەرىگى ءارى كومانداسىنىڭ بەلدى مۇشەسى سانالىپ كەلگەن تۇلعانىڭ اياق استىنان بۇلاي دۇرلىكتىرۋى بيلىك ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولدى. مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارى ونى قارالاپ، نەشە ءتۇرلى وسەك وربىتسە، وپپوزيسيالىق باسىلىمدار ءنۇرقادىلوۆتىڭ مالىمدەمەسىن كوبەيتىپ باسىپ، ەل اراسىنا كەڭىنەن تاراتتى. اگەنتتىك ءتوراعاسى لاۋازىمىنان ايىرىلعان قوعام قايراتكەرى «مۇنىمەن شەكتەلمەيتىنىن، ءوزىنىڭ بۇگىنگى جۇيە تۋرالى بىلەتىنى ودان دا كوپ ەكەنىن» ايتىپ، سۇحبات بەرە باستادى. كەيىننەن بىرنەشە اي بويى تىم-تىرىس قالعان وعان وپپوزيسيالىق باسىلىمدار «ىزدەۋ سالىپ»، قوعامدىق ورتا اڭ-تاڭ كۇي كەشكەن.
كوپ وتپەي ءنۇرقادىلوۆ باسپاسوزگە قايتا ارالاسىپ، ءوزىنىڭ از ۋاقىت تىم-تىرىس كەتۋ سەبەبىن «نازاربايەۆپەن كەزدەسىپ، اشىق اڭگىمەلەسكەنىمەن» ءتۇسىندىردى.
ەكەۋارا اڭگىمەنىڭ «قۇپيا ساقتالۋعا» ءتيىس بولعانىن، ءبىراق «قارسى تاراپ ۋادەدە تۇرماعانىن» جەتكىزىپ، «كەلىسىمدى بۇزعان مەن ەمەس» دەگەن ءۋاج ايتادى. نازاربايەۆپەن كەزدەسۋ كەزىندەگى اڭگىمەدە ساياسي جۇيەنى جاڭارتۋ، قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ، ءادىل سايلاۋ وتكىزۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتقانىن، ءماجىلىس پەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋدى سايلاۋشىلاردىڭ داۋىس بەرۋى ارقىلى ءادىل سايلاۋ وتكىزۋ ارقىلى شەشۋ جولدارىن ۇسىنعانىن، ءبىراق ونىڭ بارىنە «سىرعىتپا» جاۋاپ العانىن، پرەزيدەنتتىڭ وزىمەن ءجيى جولىعۋعا ۋادە بەرگەنىمەن، ەكى اي بويى حابارلاسپاعانىنا وكپەلى ەكەنىن جاسىرمايدى.
[caption id="attachment_13272" align="alignleft" width="325"]
نازاربايەۆ پەن ءنۇرقادىلوۆ[/caption]
وسى كەزدە ول الدا بولاتىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسەتىنىن مالىمدەگەن ەدى. ۇمىتكەر ءبىر ءوزى بولماۋى ءتيىس دەپ سانايتىن ول، ساياسي ساحنادا ىقپالى بار قاسىمجومارت توقايەۆ، جارماحان تۇياقباي، اسلان مۋسين، تولەگەن توقتاسىنوۆتاردىڭ دا پرەزيدەنت بولۋعا قارىم-قابىلەتى جەتەتىندىگىن، ەگەر ءادىل سايلاۋ وتسە، قوعامنىڭ داميتىندىعىن العا تارتىپ، پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ەرتە قامدانباسا، سايلاۋدى مەرزىمىنەن بۇرىن وتكىزىپ، قارسىلاستارىن قاپىدا قالدىرۋ جۇيەنىڭ ەسكى ءادىسى ەكەندىگىن بىلەتىندىگىن دە جاريا ەتەدى.
ءنۇرقادىلوۆ ايتقانداي، 2005 جىلدىڭ سوڭىندا پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ءوتتى. سول سايلاۋدىڭ قارساڭىندا زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ اجال قۇشتى.
[caption id="attachment_13273" align="alignright" width="276"]
ز. ءنۇرقادىلوۆ پەن ءا. قاجىگەلدين[/caption]
"توپ باستاعان..."
زامانبەك قالاباي ۇلى وپپوزيسيالىق پىكىرلەرىن بىلدىرگەنگە دەيىن ءىرى قىزمەتتەر اتقاردى. ول الماتى قالاسى مەن الماتى (تالدىقورعان) وبلىسىنىڭ اكىمى، ءماجىلىس دەپۋتاتى، توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى اگەنتتىك ءتوراعاسى قىزمەتتەرىن اتقاردى. ونى حالىق ءتىرى كەزىندە-اق «باتىر ادام» دەپ تانىدى. سەبەبى، قوعامدىق ورتادا اشىق پىكىر ءبىلدىرىپ، ۇنەمى ارتىنان «ءسوز ەرەتىن» ساناۋلى شەنەۋنىكتىڭ ءبىرى دە وسى – زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ ەدى. بۇرىنعى جۇبايىمەن اجىراسىپ، ءانشى ماقپال جۇنىسوۆامەن وتاسقاننان كەيىن ب ا ق بەتتەرىندە قالاباي ۇلى تۋرالى ءارتۇرلى اڭگىمە ۇدەي ءتۇستى. ونى سىناۋشىلار، «اكىم بولۋعا لايىق ەمەس» دەپ ءمىن تاعۋشىلار دا تابىلاتىن. ولاردىڭ پىكىرى نەگىزىنەن «جۇمىسقا قىرى جوق، ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جۇرگىزۋگە قاۋقارسىز، قاراپايىم حالىق تىرلىگىنەن جىراق» دەگەن سارىندا ءوربيتىن.
[caption id="attachment_13276" align="alignleft" width="327"]
ءنۇرقادىلوۆ پەن شاحانوۆ[/caption]
ءبىر جىلدارى جۇبايىمەن بىرگە ءان سالىپ، ساحنادان دا كورىندى. ونى جاعالاعان انشىلەر مەن مادەنيەت سالاسىنىڭ ادامدارى ماقتاپ، «ءمارت، جومارت» ادام رەتىندە سيپاتتاۋمەن بولدى. ونىمەن جاقىن ارالاسقان ادامداردىڭ كوبى جاستايىنان قاراشا جۇرت اراسىندا وسكەن ساياساتكەردىڭ وتە قاراپايىم، ءبىراق مىنەزى قىڭىر، العان بەتىنەن قايتپايتىن بىربەتكەي بولعانىن ايتادى.
جاقىندارىنىڭ پىكىرىنشە، 1990 جىلداردىڭ باسىندا ەلىمىزدى قارجىلىق قيىنشىلىق بۇرگەن تۇستا ەل اراسىندا ءتۇرلى بانديتتىك توپتار كوبەيگەن. زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ ول جىلدارى الماتى قالاسىنىڭ اكىمى ەدى. الماتىعا شوعىرلانعان مافيوزداردىڭ كوبى زامانبەكتەن سەسكەنەتىن. ونىڭ ءوزى دە ماڭايىنا بەدەلدى جىگىتتەردى توپتاستىرىپ، قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋعا كۇش سالعانىن ايتۋشىلار دا بار. كەيبىر اڭگىمەلەردە 1990 جىلدارى قازاقستاندا عانا ەمەس، تمد كولەمىندە اتى ءمالىم بولعان قىلمىستىق توپتاردىڭ باسشىلارىمەن زامانبەكتىڭ قارىم-قاتىناسى وتە جاقىن بولعانى جونىندە ايتىلادى. ونى «باتىرلاردىڭ سەركەسى» دەپ سيپاتتايتىندار دا جوق ەمەس. ءبىراق مافيا باسشىلارىنىڭ كوبى ءتۇرلى جاعدايلاردا قازا قۇشىپ، تازارتىلعان سوڭ، زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ ساياسي ىقپالى السىرەدى دەپ سانايتىندار دا بار.
[caption id="attachment_13274" align="alignright" width="554"]
الماتى قالاسىنىڭ اكىمى زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ[/caption]
الماتىنىڭ قازاعىن كوبەيتكەن
مارقۇم زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ ولەرىنەن بىرەر كۇن بۇرىن ءوز ۇيىندە «الماتى اقشامى» گازەتىنىڭ تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن (سۇحباتتى گازەتتىڭ سول كەزدەگى ءتىلشىسى دۋمان اناش العان). بۇل ونىڭ سوڭعى سۇحباتى بولاتىن. الماتىنى باسقارعان تۇلعالار تۋرالى جەلىلەس ماقالالار بەرگەن گازەتتىڭ وتىنىشىنە كەلىسكەن ول قازاقتىڭ ءنان شاھارىنىڭ اكىمى بولعان جىلدارى تۋرالى ءارى ءوزىنىڭ ءومىرى، ونەر جايىنداعى كوزقاراستارىمەن بولىسكەن. سول سۇحباتىندا ول كەڭەس وداعى كەزىندە الماتىداعى قازاقتىڭ سانى 20 پايىزدان اسپاۋى كەرەك دەگەن جاسىرىن نۇسقاۋدىڭ بولعانىن، بۇل زاڭسىزدىققا ءوزىنىڭ زاڭسىزدىقپەن جاۋاپ بەرگەنىن ايتادى. ءوزىنىڭ دەرەگىنشە، اكىم بولىپ تۇرعان جىلدارى الماتى قالاسىنداعى قازاق سانىن 20 پايىزدان 40 پايىزعا جەتكىزگەن. 2006 جىلى ايتۋلى شۋعا اينالعان باقاي، شاڭىراق وقيعاسى كەزىندە بۇل اۋىلداردى زامانبەك تۇرعىزعانى جايىندا دا ايتىلدى.
قازاقتىڭ قالاعا كوشۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزىپ، بوس جاتقان جەرلەردى قاراپايىم حالىققا ۇلەستىرۋ، ءتىپتى زاڭسىز باسىپ الۋعا جاسىرىن رۇقسات بەرۋگە وسى قالاباي ۇلىنىڭ مۇرىندىق بولعانىن ايتاتىندار كوپ.
زامانبەك الماتى قالاسىنىڭ اكىمى بولعان جىلدارى قالا كوشەلەرىنە قازاقتىڭ تاڭداۋلى تۇلعالارىنىڭ اتىن بەرۋ، قالانى قازاقىلاندىرۋ ءۇردىسى جۇرگەنىن، اسىرەسە، مادەنيەت قايراتكەرلەرىنە باسپانا بەرىپ، زور قولداۋ تانىتقانىن، كورەيادان كەلگەن ءبىر بانكيردى ەلدەن ءبىر كۇندە الاستاپ، ول سالعان ۇيلەردى اقىن-جازۋشى، انشىلەرگە تەگىن تاراتقانىن اڭىز عىپ ايتاتىندار ءالى دە بار.
[caption id="attachment_13275" align="alignright" width="459"]
ءنۇرقادىلوۆتىڭ ۇل-قىزدارى[/caption]
جۇمباق ءولىمنىڭ سىرى قاشان اشىلادى؟
ون جىلدان بەرى وسى سۇراقتى باسپا ءسوز وكىلدەرى قاۋزاپ كەلەدى. «وتباسىلىق كيكىلجىڭنىڭ كەسىرىنەن ءوز وزىنە قول جۇمساعان» دەگەن تەرگەۋشىلەردىڭ توقتامىنا سەنبەيتىن جۇرتشىلىقتىڭ قاراسى مول.
ساياساتكەردىڭ جەسىرى ماقپال ءجۇنىسوۆا ءار جىلدارى باسپاسوزگە بەرگەن سۇحباتىندا ونىڭ ولىمىنە مۇددەلى توپتار بولعانىن جاسىرمايدى. ول: «بۇگىنگى بيلىك اۋىسپاي تۇرىپ شىندىقتىڭ بەتى اشىلسا ەكەن» دەپ ارماندايدى.
ءجۇنىسوۆانىڭ پىكىرىنشە، ونىڭ ءولىمىن جاسىرۋعا بۇگىنگى بيلىكتىڭ ءوزى مۇددەلى. ەگەر ولار شىن سىردى اشامىز دەسە، بارلىق مۇمكىندىك بار. ول، سونداي-اق، زامانبەك ءنۇرقادىلوۆتىڭ جاقسىلىعىن كورگەندەردىڭ ءوزى ءقازىر تەرىس اينالىپ، ول كىسىنى ۇمىتىپ كەتكەندەرىنە وكپەلى. بۇرناعى جىلدارى تۋعان كۇنى مەن قايتىس بولعان كۇنىندە جينالاتىن وپپوزيسيا سەركەلەرى دە ءقازىر بارۋىن سيرەتكەن. ال بيلىكتەگى بۇرىنعى ارىپتەستەرى ءتىرى كەزىندە ارا-تۇرا حال-جاعداي سۇراسقاندارىمەن، قايتىس بولعان سوڭ مۇلدەم «جىراقتاپ» كەتكەندەرىن ايتادى. «مەن ولارعا وكپەلەمەيمىن. بۇل دۇنيە كىمنىڭ باسىندا ماڭگىلىك تۇرار دەيسىڭ. تەك زاكەڭنىڭ ەسىمىن ۇرپاق جادىندا جاڭعىرتۋدان نەگە سەسكەنەتىندەرىنە تاڭمىن»، – دەيدى م. ءجۇنىسوۆا.
ءانشىنىڭ ايتىپ وتىرعانى الماتى قالاسىنان زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ اتىنا كوشە بەرۋگە تالپىنعانىمەن، اكىمشىلىكتەگىلەر ەشقانداي ىس-ارەكەت جاساماعاندىعى. جوعارىداعى شەندىلەردىڭ دە بۇل تاقىرىپ كوتەرىلسە تەرىس اينالىپ، قاشاتىندىعى.
«تىم قۇرىسا ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنەن كوشە مەن مەكتەپكە ەسىمىن بەرۋگە بولادى عوي. مۇنشالىقتى شەتكە ىسىرىپ، مۇلدەم ۇمىتتىرۋعا تالپىناتىنداي، ول نە ىستەدى؟ ومىرىندە قازاق ءۇشىن ەڭبەك ەتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ كەرەگەسىن بىرگە كوتەرىستى. ءقازىر ماڭگىلىك دۇنيەدە. قايتا ءتىرىلىپ كەلمەيدى، ەشكىمگە زيانىن دا تيگىزبەيدى عوي»، – دەيدى ماقپال ءجۇنىسوۆا.
زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ پەن ماقپال ءجۇنىسوۆانىڭ مەرەي ەسىمدى جالعىز قىزى بار. ەندىگى ماقساتى – سول قىزىن دۇرىس تاربيەلەۋ. «بولاشاقتا اكەسىنىڭ اتىن شىعاراتىن قازاقتىڭ ماقتانىشى بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىن»، – دەيدى ول.
ساياساتكەردىڭ بۇرىنعى جارىنان تۋعان ەكى بالاسى بار. قايرات ءنۇرقادىلوۆ – الماتى قالالىق تۇرعىن ءۇي دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى. قىزى – قۇرالاي ءنۇرقادىلوۆا ەلىمىزگە تانىمال ديزاينەر.
ەرجان قامالبەكوۆ
