12 ساۋىردە اقش-تىڭ ساياسي ومىرىندە ۇلكەن جاڭالىق بولدى. حيللاري دايەن رودحەم كلينتون (ونى تانىستىرۋدىڭ قاجەتى شامالى) 2016 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا تۇسەتىنىن رەسمي مالىمدەدى. ەڭ قىزىعى ازىردەن-اق ونىڭ بۇل بايگەدە جەڭىسكە جەتەتىنى ايتىلۋدا. نەگە ەكەن؟
كلينتون حانىم ساياسات ساحناسىندا بۇرىننان ءجۇر. الەم ءحيللاريدى كۇيەۋى كلينتون 1992 جىلى اقش پرەزيدەنتى بولىپ سايلانعاننان بەرى بىلەدى. سودان بەرى فەدەرالدى دەڭگەيدە ءبىرىنشى حانىمنىڭ (ايتپاقشى، چيكاگو تۋماسى) پوزيسياسى وسۋمەن بولدى.
ال بيلل ەكەۋى... بيللمەن 1971 جىلى يەل ۋنيۆەرسيتەتىندە تانىسادى. 1973 جىلى ول قۇقىق دوكتورى دارەجەسىن الدى. ءارى قاراي ادەتتەگىدەي. وتاۋ قۇردى. بالا ءسۇيدى.
ۋنيۆەرسيتەتتى ءتامامداپ، ازداعان ۋاقىت ساباق بەرگەننەن كەيىن كلينتون وتباسى ءبىرجولاتا ساياساتقا كەتەدى. جۇبايلار ۇلكەن جەتىستىككە جەتەدى.
العاشقىسى: 1978 جىلى بيلل كلينتون اركانزاس شتاتىنىڭ گۋبەرناتورى اتاندى. زاڭگەر حيللاري دا بەكەر وتىرعان جوق. اقش-تىڭ سول جىلعى پرەزيدەنتى جيممي كارتەر ءحيللاريدى اركانزاستاعى زاڭگەرلىك قىزمەت كورپوراسياسىنىڭ مۇشەسى قىزمەتىنە قابىلدايدى. اتالعان شتاتتىڭ ءبىرىنشى حانىمى رەتىندە ول 12 جىل بويى (1979-1981، 1983-1993) وسىنداعى ساياسي-قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاسادى.
1993 ول دەنساۋلىق سالاسىن رەفورمالاۋ كوميتەتىن باسقارادى، الايدا ۇزاق ايالداعان جوق. شىنى كەرەك، كلينتونعا اتالعان سالانى رەفورمالاۋ اۋىرعا سوقتى، قولىنان كەلمەدى. ءبىراق، بۇل ارادا كىنا جالعىز وندا ەمەس. مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ جۇمىس بەرۋشىلەر مەن مەديسينالىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كونگرەسستىڭ دە قارسىلىعىن تۋدىردى. سەبەبى، مۇنداعى رەسپۋبليكاشىلاردىڭ سانى باسىم-تۇعىن.
ول رەسەيدىڭ كورشى ەلدەرگە اسكەري-ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىسىمىن كۇشەيتە تۇسەرىن باياعىدان ايتىپ ءجۇر. 2012 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا دۋبليندەگى ەقىۇ-نىڭ وتىرىسىندا بىلاي دەدى: «كەڭەستەندىرۋ («سوۆەتيزاسيا») كەدەندىك وداق پەن ەۋرازيالىق وداقتىڭ استارىندا جاسىرۋلى. قاتەلىك جىبەرمەۋىمىز كەرەك. ءبىز مۇنداعى ماقساتتى (رەسەيدىڭ) جاقسى بىلەمىز. بۇل پروسەسكە كەدەرگى كەلتىرۋ جانە ونى بولدىرماۋدىڭ ءتيىمدى جولىن تابامىز».
جانجال...
1998 جىلى اق ۇيدە ۇلكەن سەكس-جانجال شىقتى. مۇنى باسقالاي ايتا المايمىز. حيللاري ساياسي ءارى ەموسيونالدى تۇرعىدا ۇلكەن تىعىرىققا تىرەلگەنمەن، مۇنىسىن بىلدىرگەن جوق. كۇيەۋىن اقتاپ، جاقتاپ شىقتى، مۇنىڭ ءبارى «وڭشىلداردىڭ ويلاستىرعانى» دەدى.
بيلل كلينتون اقش پرەزيدەنتىنىڭ ورىنتاعىن بوساتقاننان سوڭ ءحيللاريدىڭ ەكىنشى تىنىسى اشىلدى. ساياسي ءوليمپتىڭ شىڭىنا كوتەرىلۋدى كوزدەدى ول. 2000 جىلى نيۋ-يورك شتاتىنىڭ سەناتورى سايلاۋىندا جەڭدى. بىرنەشە رەت قايتا سايلانىپ، 2009 جىلعا دەيىن ءوز ورىنتاعىن بوساتقان جوق.
كەلەسى كەزەك – اق ءۇي. 2008 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا حيللاري نەگىزگى فاۆوريتتەردىڭ ءبىرى سانالدى. ءبىراق، ول كەزگى امەريكالىق قوعام ساياسي ساحنادا جاڭا تۇلعالاردى قاجەت ەتكەن بولاتىن. بۇل تۇرعىدا باراك وباما تاپتىرماس كانديدات ەدى. ول ءحيللاريدى ىشكى پارتيالىق باسەكەدە دە، ارتىنشا جالپىحالىقتىق سايلاۋدا دا باسىپ وزدى.
وباما كلينتون حانىمنىڭ كەرەك بولارىن ءبىلدى. وعان اقش مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ قىزمەتىن ۇسىندى. وسىلايشا حيللاري حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعىپ، اقش-تىڭ سىرتقى ساياسات ۆەدومستۆوسىن باسقارعان العاشقى ايەل اتاندى. ءبىراق، ونىڭ بۇل قىزمەتتەگى جۇمىسىن دا تابىستى دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. نەگە؟
نوبەل پرەمياسىنىڭ يەگەرى (وبامانى ايتامىز) ديكتاتورلىق جۇيەلەردى بۇزۋعا كوشتى، اسكەري وپەراسيالار جيىلەدى. باراك ءبىر سوزىندە تۇرعان جوق: «گۋانتانامو تۇرمەسىن جابامىن» دەگەن ول بۇل ءىسىن اقىرى اياقتاي الماي كەتەتىن ءتۇرى بار... سول كەزگى امەريكانىڭ سىرتقى ساياساتى الەمنىڭ ءار تارابىنان ۇلكەن سىنعا ۇشىرادى.
ءبىراق، ءبىز بىلە بەرمەيمىز. حيللاري اقش-تىڭ ساياسي ءارى ەكونوميكالىق باعىتىنداعى ءبىراز شاراعا باستاماشى بولدى. ول الەمدە ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ورتاق ستراتەگيا ازىرلەۋ كەرەك دەيتىن ءبىر ادام.
اقش پەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ سالقىنداۋى سول كەزدەن باستالعان جانە ءالى جالعاسىپ كەلەدى.
حيللاري حانىمنىڭ تۇسىندا اقش پەن قازاقستاننىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس وڭ باعىتتا ءجۇردى. ەكونوميكالىق جانە مادەني شارالارعا جان ءبىتتى. 2011 جىلدىڭ قاڭتارىندا كلينتون حانىمعا «ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ارىپتەستىك پەن دوستىقتى دامىتقانى ءۇشىن» ءبىرىنشى دارەجەلى «دوستىق» وردەنى تابىستالدى.
ول رەسەيدىڭ كورشى ەلدەرگە اسكەري-ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىسىمىن كۇشەيتە تۇسەرىن باياعىدان ايتىپ ءجۇر. 2012 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا دۋبليندەگى ەقىۇ-نىڭ وتىرىسىندا بىلاي دەدى: «كەڭەستەندىرۋ («سوۆەتيزاسيا») كەدەندىك وداق پەن ەۋرازيالىق وداقتىڭ استارىندا جاسىرۋلى. قاتەلىك جىبەرمەۋىمىز كەرەك. ءبىز مۇنداعى ماقساتتى (رەسەيدىڭ) جاقسى بىلەمىز. بۇل پروسەسكە كەدەرگى كەلتىرۋ جانە ونى بولدىرماۋدىڭ ءتيىمدى جولىن تابامىز».
جەب بۋش تا، مايكل حاكابي دە، تاجىريبەلى بەرني ساندەرس تە اقش-تىڭ قوعامدىق ساياسي ومىرىندە سونشالىقتى ىقپالعا يە ەمەس. ولاردىڭ ءيميدجى جانە حالىقارالىق ساياساتتاعى بەدەلى تومەن.
سونىمەن...
[caption id="attachment_10688" align="alignright" width="440"]
Clinton 2016[/caption]
ءيا، سونىمەن، حيللاري سايلاۋعا تۇسەتىنىن مالىمدەدى. بىزدىڭشە، بۇل الاماندا ونىمەن ناقتى باسەكەگە تۇسە الاتىن وپپونەنتتەرى از.
ال ساياسي ترەند دەموكراتتاردىڭ جاعىندا ەمەس... جەب بۋش تا، مايكل حاكابي دە، تاجىريبەلى بەرني ساندەرس تە اقش-تىڭ قوعامدىق ساياسي ومىرىندە سونشالىقتى ىقپالعا يە ەمەس. ولاردىڭ ءيميدجى جانە حالىقارالىق ساياساتتاعى بەدەلى تومەن.
حيللاري بيلىككە كەلەر بولسا، اقش-تىڭ الەمدىك ساياساتتاعى ليدەرلىك ءرولىن بەكىتە تۇسەرىنە سەنىمدى ساراپشىلار. اقش ەكونوميكاسى ورلەۋ ۇستىندە جانە الداعى 2 جىلدا ورلەي تۇسپەسە، قۇلدىرامايدى. حيللاري بيلىككە كەلسە وباما وندىرىسكە ەنگىزگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ باعدارلاماسىن اياعىنا جەتكىزەرى انىق. بالكىم، ونىڭ كومانداسى امەريكالىق الەۋمەت پەن ەكونوميكاعا قاتىستى جاڭا جوبالار جاساۋعا كىرىسىپ كەتكەن دە بولار.
كلينتون دا قاتال نەگىزى. كۇشتىك باعىتتى ۇستانادى. 2002 جىلى ول يراكقا اسكەر كىرگىزۋگە جانە بەن لادەن مەن كاددافيدىڭ كوزىن قۇرتۋعا داۋىس بەردى. جانە سول كوزقاراسىنان تايماعانى انىق. بۇل تيىسىنشە وزگە ويىنشىلاردىڭ، ونىڭ ىشىندە جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ قارسىلىعىن تۋدىراتىنى داۋسىز. ءبىراق، ول قيىندىق پەن قاۋىپتەن قورىقپايدى. ساراپشىلار «ول قايتا قۇرۋدىڭ (پەرەزاگرۋزكا) جوباسىن جاساپ، ءدىني فۋندامەنتاليزم، ەكسترەميزم جانە تەرروريزمگە قارسى بىرىگىپ كۇرەسۋدە مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى دەرجاۆالارمەن ارىپتەستىكتى جانداندىرۋعا تىرىسادى»، – دەيدى.
وسىدان 8 جىل بۇرىن...
نەگىزىندە حيللاري پرەزيدەنتىككە وسىدان 8 جىل بۇرىن دايىن بولعان. الايدا، بۇعان امەريكا دايىن ەمەس ەدى. ال ءازىر دايىن. العاشقى ايەل پرەزيدەنتكە دە، ونىڭ اق ۇيدە اتقارار جۇمىسىنا دا دايىن. وسى جىلدار ارالىعىندا ول وزىنە ات جاسادى، مىقتى يميدج، بەرىك ساياسي بازا قالىپتاستىردى. ونىڭ «Ready for Hillary» ەلەكتورالدى كومپانياسى تاريحقا ەنەرى انىق.
«Ready for Hillary» سايلاۋالدى كومپانياسى قاراپايىم امەريكاندىقتار مەن ولاردىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىعىن باستى ورىنعا قويادى. «امەريكاندىقتارعا كۇن سايىن (؟) ولاردىڭ مۇددەسىن قورعايتىن ادام كەرەك. مەن سول ادام بولعىم كەلەدى. ءسىز دە بۇعان ۇلەس قوسا الاسىز. ءسىز العا جۇرە الاسىز جانە الدا بولا الاسىز. وتباسى بەرىك بولعاندا عانا – امەريكا دا بەرىك بولادى».
بۇگىنگى كۇنى وعان (كلينتون حانىمدى ايتامىز) اقش حالقى دا، ساياسي ەليتا، ءتىپتى الەم دە دايىن. حيللاري ءداۋىرى جاقىن...
جاندوس تەمىرعالي، ساياساتتانۋشى،
ارنايى «قالا مەن دالا» گازەتى ءۇشىن.
