رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىس ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. بۇل قاقتىعىس تەك ەكى ەلدىڭ ەمەس، ءۇشىنشى مەملەكەتتەردىڭ دە ازاماتتارىن ءوز وربيتاسىنا تارتتى. ولاردىڭ اراسىندا قازاقستان ازاماتتارى دا بار. ءبىرى يدەولوگيالىق كوزقاراسپەن، ءبىرى اقشا ءۇشىن، ەندى ءبىرى شىنايى سەنىممەن سوعىس دالاسىنا اتتانعان. ءبىراق بۇل ارەكەتتىڭ زاڭدىق سالدارى قانداي؟ ولار ەلگە ورالسا، نە كۇتىپ تۇر؟ ساراپشىلار نە دەيدى؟ Dalanews.kz ءتىلشىسى شولۋ جاسادى.
سوعىستا قانشا قازاقستاندىق ءجۇر؟
رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، 2022 جىلدان باستاپ ۋكراينادا ءجۇرىپ جاتقان سوعىسقا قاتىسقانى ءۇشىن 30-دان استام قازاقستان ازاماتى انىقتالعان. بۇل — ناقتى تىركەلگەندەر عانا. ساراپشىلار بۇل سان ودان الدەقايدا جوعارى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى.
ق ر باس پروكۋراتۋراسى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگى رەسەي تاراپىندا جالدامالى نەمەسە ەرىكتى رەتىندە سوعىسقا قاتىسۋدا. الايدا ۋكراينا جاعىندا جۇرگەندەر دە كەزدەسەدى. ماسەلەن، 2023 جىلى ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى جاعىندا ەرىكتى رەتىندە سوعىسقان ءبىر قازاقستاندىقتىڭ ەلگە ورالىپ، جاۋاپقا تارتىلعانى بەلگىلى بولدى.
سونىمەن قاتار، "ءومىر سۇرگىم كەلەدى" جوباسى رەسەي اسكەرىنىڭ قاتارىندا ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىسىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ ءتىزىمىن جاريالاعان ەدى. جوبا مالىمەتىنشە، سوعىسقا 600-دەن استام قازاقستاندىق اتتانعان. تىزىمدە 264 ادامنىڭ ءاتى-جونى كورسەتىلگەن، ولاردىڭ اراسىندا قازاق ازاماتتارى دا بار.
زاڭ نە دەيدى؟
قازاقستان زاڭناماسى بويىنشا، شەت مەملەكەتتەردىڭ اۋماعىنداعى قارۋلى قاقتىعىستارعا قاتىسۋ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە جاتادى. بۇل ق ر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 172-بابى بويىنشا رەتتەلەدى:
- 172-باپ، 1-بولىك: شەت مەملەكەت اۋماعىندا جالدامالى رەتىندە سوعىسقا قاتىسقاندار — 5 جىلدان 9 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى.
- ەگەر بۇل ءىس ۇيىمداسقان توپ قۇرامىندا نەمەسە بىرنەشە رەت جاسالسا — 10 جىلدان 15 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ قاراستىرىلعان.
2023 جىلى قىرعىزستاندا بىرنەشە ازامات جالدامالىلار قاتارىنا قوسىلعانى ءۇشىن سوتتالعان. قازاقستاندا دا وسىعان ۇقساس جاعدايلار تىركەلىپ وتىر: كەم دەگەندە 8 ادام جاۋاپقا تارتىلعان. ولار ۋكرايناداعى سوعىس ايماعىنان ەلگە ورالعان ساتتە ۇستالعان.
ساراپشىلار نە دەيدى؟
ساياساتتانۋشى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ايدوس سارىمنىڭ ايتۋىنشا، بۇعان دەيىن سيرياعا 500-گە جۋىق ادام كەتكەن، ال ءقازىر ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىسىپ جۇرگەندەر دە از ەمەس.
“قايتارىلعاندارى قايتارىلدى، وتباسىمەن بىرگە كەتكەندەرى دە بار. ءبىراق ءبىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى. ونىڭ قۇرامىندا بار-جوعى 2-3 مىڭ ادام عانا. ەگەر ولار ەلدەگى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتىپ، ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ جولىن بوگەي السا، سونىڭ ءوزى جەتكىلىكتى”، – دەدى سارىم.
ول سوعىسقا كەتكەن ازاماتتار ءوز تاڭداۋىن جاساعانىن جانە بۇل جاعداي باسقالارعا ساباق بولۋى كەرەگىن اتاپ ءوتتى.
“مەن ءوزىم 2-3 ناقتى جاعدايمەن اينالىسىپ جاتىرمىن. بىرنەشە ادام قابىلداۋىما كەلىپ، “بالالارىمىز رەسەي تۇرمەسىندە وتىر” دەپ شاعىمداندى. ءبىز بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ەلشىلىكپەن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. “سول ازاماتتى ەلگە قايتارىڭىزشى، ءبىز ءوزىمىز-اق سوتتاپ، جازاسىن بەرەمىز” دەگەن اڭگىمەنى ءبىز دە ايتىپ جاتىرمىز. سوندىقتان، مەيلى ولار ۋكراينا جاعىندا بولسىن، رەسەي جاعىندا بولسىن – ءبارىبىر. ولار ءوز تاڭداۋىن جاساعاندا، ەلگە قايتپايتىنىن ءبىلىپ كەتتى. ەندى زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋى كەرەك”، – دەدى ساياساتتانۋشى.
ال "شىندىق" قوزعالىسىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى ەرمەك نارىمبايدىڭ سوزىنشە،ۋكرايناداعى سوعىستا قازا تاپقان استراحان وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ 80 پايىزى — قازاقتار.
"بۇل وڭىردە قازاق دياسپوراسى حالىقتىڭ نەبارى 16 پايىزىن عانا قۇرايدى. ۋكراينادا قازا تاپقان قازاقتاردىڭ جالپى سانى 3 000-نان كەم ەمەس"، دەيدى نارىمباي.
ونىڭ موزىنشە، بۇل جاعدايدىڭ ەكى ءتۇرلى تۇسىندىرمەسى بار:
-
ەڭ الدىمەن اسكەرگە جەرگىلىكتى، تۇپكىلىكتى ۇلت وكىلدەرىن موبيليزاسيالايدى.
-
رەسەيلىك قازاقتار وزدەرىن تومەن ساناپ، سول كەشەننىڭ اسەرىنەن ورىس پاتريوتيزمىنە تىم بەرىلىپ، ورىستاردان دا بەتەر مايدانعا ءوز ەركىمەن اتتانۋعا تىرىسادى.
بيلىك پىكىرى
قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ۋكرايناداعى تۇتقىننان ەكى قازاقستاندىق بوساپ شىققانىنان حابارسىز بولىپ شىقتى. ءىىم ورىنباسارى سانجار ءادىلوۆ ءماجىلىس كۋلۋارىندا جۋرناليستەردىڭ ۋكرايناداعى تۇتقىننان بوساتىلعان ەكى قازاقستاندىققا قاتىستى ساۋالعا جاۋاپ بەرە المادى.
بىزدە ونداي اقپارات جوق. سوندىقتان تۇسىنىكتەمە بەرە المايمىن. بۇل ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنە كىرمەيتىن ماسەلە. ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز – قىلمىستىڭ الدىن الۋ جانە ونى اشۋ، – دەدى ءادىلوۆ.
جۋرناليست ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت قايتارا سۇراق قويدى. قازاقستاننىڭ ەكى ازاماتى ەلگە ورالسا، نە بولاتىنىن بىلگىسى كەلدى. سوعان قاراماستان ءادىلوۆ “بۇل اقپاراتتان حابارسىزبىن” دەگەننەن ارى اسپادى.
مينيستر بالايەۆانىڭ ويى قانداي؟
بۇگىن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆا قازاقستان جانە تمد ەلدەرى ازاماتتارىنىڭ ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىسۋىنا قاتىستى جارنامانىڭ تارالۋىنا پىكىر ءبىلدىردى. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي جارناما اسىرەسە «ۆكونتاكتە» مەن «ودنوكلاسسنيكي» سياقتى الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءجيى كەزدەسەدى.
"جالعان اقپارات پەن زاڭسىز كونتەنتتىڭ كولەمى وتە ۇلكەن. ءبىز وسىنداي ماتەريالداردى انىقتاۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ولار ساراپتاماعا جەكە جىبەرىلەدى جانە، ارينە، كەيبىر الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ اكىمشىلىگى ولاردى دەرەۋ وشىرەدى"، دەدى بالايەۆا ۇكىمەتتەگى بريفينگتە.
ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي جالعان اقپاراتتار «جۇيەلى ءارى تۇراقتى» تۇردە تارالادى جانە قوعامدا كەرى اسەر تۋدىرۋدا.
"بۇل جەردە جاۋاپكەرشىلىك تەك مەملەكەتتىك ورگاندار مەن پلاتفورمالارعا ەمەس، قاراپايىم پايدالانۋشىلارعا دا جۇكتەلەدى. الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن جالعان اقپاراتتى تاراتپاۋ ءۇشىن ءوز جاۋاپكەرشىلىكتەرىن ءتۇسىنۋى ءتيىس"، دەپ قوستى ول.
بالايەۆانىڭ ايتۋىنشا، زاڭ بۇزۋشىلار جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ جاتىر. جارنامالاردىڭ اۋقىمدى تارالۋىنا قاراماستان، مينيسترلىك مونيتورينگ پەن الەۋمەتتىك جەلى پلاتفورمالارىمەن جۇمىستى جالعاستىرا بەرمەك.
قوعامنىڭ رەاكسياسى قانداي؟
جەلىدە بۇل تاقىرىپ ءجيى تالقىلانباسا دا، اركەز قىزۋ پىكىر تۋدىرادى. ءبىرى «ءوز ەركىمەن كەتكەن ادامعا نەگە تىيىم سالىنادى؟» دەسە، ەندى ءبىرى «قازاقستان بەيتاراپ ۇستانىمدى ساقتاۋى ءتيىس، سوندىقتان سوعىسقا قاتىسقان ازاماتتاردى زاڭمەن شەكتەۋ قاجەت» دەگەن پىكىردە.
ساراپشىلار ۋكرايناداعى سوعىس قازاقستان ءۇشىن تىكەلەي اسكەري قاتەر بولماسا دا، ازاماتتارىنىڭ شەتەلدەگى قاقتىعىستارعا قاتىسۋى ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا، حالىقارالىق قاتىناسىنا، ءتىپتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن دەيدى.
"بۇل — جاي عانا جەكە شەشىم ەمەس، بۇل — زاڭمەن رەتتەلەتىن، ۇلكەن قوعامدىق سالدارى بار ماسەلە. سوندىقتان مەملەكەت بۇل جاعدايدى ەرەكشە نازاردا ۇستاپ، ءتيىستى شارالار قابىلداۋعا ءماجبۇر"، دەيدى جەلى قولدانۋشىلارى.
