Reseı men Ýkraına arasyndaǵy soǵys áli de jalǵasyp jatyr. Bul qaqtyǵys tek eki eldiń emes, úshinshi memleketterdiń de azamattaryn óz orbıtasyna tartty. Olardyń arasynda Qazaqstan azamattary da bar. Biri ıdeologıalyq kózqaraspen, biri aqsha úshin, endi biri shynaıy senimmen soǵys dalasyna attanǵan. Biraq bul árekettiń zańdyq saldary qandaı? Olar elge oralsa, ne kútip tur? Sarapshylar ne deıdi? Dalanews.kz tilshisi sholý jasady.
Soǵysta qansha qazaqstandyq júr?
Resmı derekter boıynsha, 2022 jyldan bastap Ýkraınada júrip jatqan soǵysqa qatysqany úshin 30-dan astam Qazaqstan azamaty anyqtalǵan. Bul — naqty tirkelgender ǵana. Sarapshylar bul san odan áldeqaıda joǵary bolýy múmkin ekenin joqqa shyǵarmaıdy.
QR Bas prokýratýrasy men Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń derekteri boıynsha, qazaqstandyqtardyń basym bóligi Reseı tarapynda jaldamaly nemese erikti retinde soǵysqa qatysýda. Alaıda Ýkraına jaǵynda júrgender de kezdesedi. Máselen, 2023 jyly Ýkraına Qarýly kúshteri jaǵynda erikti retinde soǵysqan bir qazaqstandyqtyń elge oralyp, jaýapqa tartylǵany belgili boldy.
Sonymen qatar, "Ómir súrgim keledi" jobasy Reseı áskeriniń qatarynda Ýkraınadaǵy soǵysqa qatysyp júrgen qazaqstandyqtardyń tizimin jarıalaǵan edi. Joba málimetinshe, soǵysqa 600-den astam qazaqstandyq attanǵan. Tizimde 264 adamnyń aty-jóni kórsetilgen, olardyń arasynda qazaq azamattary da bar.
Zań ne deıdi?
Qazaqstan zańnamasy boıynsha, shet memleketterdiń aýmaǵyndaǵy qarýly qaqtyǵystarǵa qatysý qylmystyq jaýapkershilikke jatady. Bul QR Qylmystyq kodeksiniń 172-baby boıynsha retteledi:
- 172-bap, 1-bólik: Shet memleket aýmaǵynda jaldamaly retinde soǵysqa qatysqandar — 5 jyldan 9 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylady.
- Eger bul is uıymdasqan top quramynda nemese birneshe ret jasalsa — 10 jyldan 15 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý qarastyrylǵan.
2023 jyly Qyrǵyzstanda birneshe azamat jaldamalylar qataryna qosylǵany úshin sottalǵan. Qazaqstanda da osyǵan uqsas jaǵdaılar tirkelip otyr: kem degende 8 adam jaýapqa tartylǵan. Olar Ýkraınadaǵy soǵys aımaǵynan elge oralǵan sátte ustalǵan.
Sarapshylar ne deıdi?
Saıasattanýshy, májilis depýtaty Aıdos Sarymnyń aıtýynsha, buǵan deıin Sırıaǵa 500-ge jýyq adam ketken, al qazir Ýkraınadaǵy soǵysqa qatysyp júrgender de az emes.
“Qaıtarylǵandary qaıtaryldy, otbasymen birge ketkenderi de bar. Biraq bizdiń Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń múmkindigi shekteýli. Onyń quramynda bar-joǵy 2-3 myń adam ǵana. Eger olar eldegi qaýipsizdikti qamtamasyz etip, ekstremızm men terorızmniń jolyn bógeı alsa, sonyń ózi jetkilikti”, – dedi Sarym.
Ol soǵysqa ketken azamattar óz tańdaýyn jasaǵanyn jáne bul jaǵdaı basqalarǵa sabaq bolýy keregin atap ótti.
“Men ózim 2-3 naqty jaǵdaımen aınalysyp jatyrmyn. Birneshe adam qabyldaýyma kelip, “balalarymyz Reseı túrmesinde otyr” dep shaǵymdandy. Biz bul máseleni sheshý úshin elshilikpen jumys istep jatyrmyz. “Sol azamatty elge qaıtaryńyzshy, biz ózimiz-aq sottap, jazasyn beremiz” degen áńgimeni biz de aıtyp jatyrmyz. Sondyqtan, meıli olar Ýkraına jaǵynda bolsyn, Reseı jaǵynda bolsyn – báribir. Olar óz tańdaýyn jasaǵanda, elge qaıtpaıtynyn bilip ketti. Endi zań aldynda jaýap berýi kerek”, – dedi saıasattanýshy.
Al "Shyndyq" qozǵalysynyń baspasóz hatshysy Ermek Narymbaıdyń sózinshe,Ýkraınadaǵy soǵysta qaza tapqan Astrahan oblysy turǵyndarynyń 80 paıyzy — qazaqtar.
"Bul óńirde qazaq dıasporasy halyqtyń nebári 16 paıyzyn ǵana quraıdy. Ýkraınada qaza tapqan qazaqtardyń jalpy sany 3 000-nan kem emes", deıdi Narymbaı.
Onyń mózinshe, bul jaǵdaıdyń eki túrli túsindirmesi bar:
-
Eń aldymen áskerge jergilikti, túpkilikti ult ókilderin mobılızasıalaıdy.
-
Reseılik qazaqtar ózderin tómen sanap, sol keshenniń áserinen orys patrıotızmine tym berilip, orystardan da beter maıdanǵa óz erkimen attanýǵa tyrysady.
Bılik pikiri
Qazaqstannyń İshki ister mınıstrligi Ýkraınadaǵy tutqynnan eki qazaqstandyq bosap shyqqanynan habarsyz bolyp shyqty. İİM orynbasary Sanjar Ádilov Májilis kýlýarynda jýrnalıserdiń Ýkraınadaǵy tutqynnan bosatylǵan eki qazaqstandyqqa qatysty saýalǵa jaýap bere almady.
Bizde ondaı aqparat joq. Sondyqtan túsinikteme bere almaımyn. Bul ishki ister mınıstrliginiń quzyretine kirmeıtin másele. Bizdiń basty mindetimiz – qylmystyń aldyn alý jáne ony ashý, – dedi Ádilov.
Jýrnalıs bir emes, birneshe ret qaıtara suraq qoıdy. Qazaqstannyń eki azamaty elge oralsa, ne bolatynyn bilgisi keldi. Soǵan qaramastan Ádilov “bul aqparattan habarsyzbyn” degennen ary aspady.
Mınıstr Balaevanyń oıy qandaı?
Búgin Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaeva Qazaqstan jáne TMD elderi azamattarynyń Ýkraınadaǵy soǵysqa qatysýyna qatysty jarnamanyń taralýyna pikir bildirdi. Mınıstrdiń aıtýynsha, mundaı jarnama ásirese «VKontakte» men «Odnoklassnıkı» sıaqty áleýmettik jelilerde jıi kezdesedi.
"Jalǵan aqparat pen zańsyz kontenttiń kólemi óte úlken. Biz osyndaı materıaldardy anyqtaý boıynsha aýqymdy jumys júrgizip jatyrmyz. Olar saraptamaǵa jeke jiberiledi jáne, árıne, keıbir áleýmettik jelilerdiń ákimshiligi olardy dereý óshiredi", dedi Balaeva Úkimettegi brıfıńte.
Mınıstrdiń aıtýynsha, mundaı jalǵan aqparattar «júıeli ári turaqty» túrde taralady jáne qoǵamda keri áser týdyrýda.
"Bul jerde jaýapkershilik tek memlekettik organdar men platformalarǵa emes, qarapaıym paıdalanýshylarǵa da júkteledi. Áleýmettik jeli qoldanýshylary qoǵamdaǵy turaqtylyq pen jalǵan aqparatty taratpaý úshin óz jaýapkershilikterin túsinýi tıis", dep qosty ol.
Balaevanyń aıtýynsha, zań buzýshylar jaýapkershilikke tartylyp jatyr. Jarnamalardyń aýqymdy taralýyna qaramastan, mınıstrlik monıtorıń pen áleýmettik jeli platformalarymen jumysty jalǵastyra bermek.
Qoǵamnyń reaksıasy qandaı?
Jelide bul taqyryp jıi talqylanbasa da, árkez qyzý pikir týdyrady. Biri «óz erkimen ketken adamǵa nege tyıym salynady?» dese, endi biri «Qazaqstan beıtarap ustanymdy saqtaýy tıis, sondyqtan soǵysqa qatysqan azamattardy zańmen shekteý qajet» degen pikirde.
Sarapshylar Ýkraınadaǵy soǵys Qazaqstan úshin tikeleı áskerı qater bolmasa da, azamattarynyń sheteldegi qaqtyǵystarǵa qatysýy eldiń ishki saıasatyna, halyqaralyq qatynasyna, tipti ulttyq qaýipsizdigine áser etýi múmkin deıdi.
"Bul — jaı ǵana jeke sheshim emes, bul — zańmen retteletin, úlken qoǵamdyq saldary bar másele. Sondyqtan memleket bul jaǵdaıdy erekshe nazarda ustap, tıisti sharalar qabyldaýǵa májbúr", deıdi jeli qoldanýshylary.
