ستاتي ىسىنە نۇكتە قويعان قازاقستانعا قارىز الۋ ءۇشىن سىرتقى نارىقتاردىڭ ەسىگى ايقارا اشىلعان. قارجى مينيسترلىگى عانا ەمەس، مەملەكەتتەر بانكتەر دە ارزان اقشاعا "لاپ قويعان". ويتكەنى، مۇناي ءوندىرىسى كولەمى قىسقارىپ، "قارا التىننىڭ" باعاسى ارزانداعالى اقشا تاپشىلىعى ماسەلەسى بىزدە وتكىر بولا تۇسكەن. وسىلايشا رەزيدەنت ەمەستەردىڭ مەملەكەتتىك باعالى قازاعدارداعى ۇلەسى ارتا تۇسۋدە. ساراپشىلار بۇدان ءبىر ءقاۋىپتى كورىپ وتىر، دەپ جازادى Dalanews.kz.
الدىمەن ەسەپ-قيساپقا اسىقپاي توقتالىپ الالىق
ودان بۇرىن مىنانداي انىقتاما بەرە كەتەلىك. مەملەكەتتىك باعالى قاعازدار (مبق) ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى قارىزىن باسقارۋ ماقساتىندا شىعارىلادى جانە بيۋدجەت تاپشىلىعىن جابۋعا، مەملەكەتتىك جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا ارنالعان. مبق سەنىمدى اكتيۆ، سەبەبى ولاردى مەملەكەت شىعارىپ، قايتارۋعا كەپىلدىك بەرەدى. قاۋىپسىزدىك دەڭگەيى جوعارى بولعاندىقتان، باسقا قارجى قۇرالدارىمەن سالىستىرعاندا تابىستىلىعى ادەتتەگىدەي تومەندەۋ بولادى.
مبق-داعى شەتەلدىكتەردىڭ ۇلەسى ارتا باستادى
بيىل جوعارى ستاۆكالار رەزيدەنت ەمەستەردىڭ قازاقستاندىق مەملەكەتتىك باعالى قاعازدارىنا (مبق) قاراجاتتىڭ اعىلۋى تۇرعىسىندا رەكوردتىق كورسەتكىشتى ىنتالاندىردى. 2024 جىلدىڭ توعىز ايىندا مۇنداي سالىمدار 127%-عا، ياعني 455 ملرد تەڭگەدەن 967 ملرد تەڭگەگە دەيىن ءوستى. وسىلايشا رەزيدەنت ەمەستەردىڭ مبق-عا يەلىك ەتۋ ۇلەسى ەكى ەسەگە جۋىق، 2،2-دەن 4%-عا دەيىن ءوستى، دەپ جازادى Forbes.kz.
"رەزيدەنت ەمەستەر ۇلەسىنىڭ ايتارلىقتاي ۇلعايۋى ۇلتتىق ۆاليۋتاعا تۇسكەن قىسىمدى تىزگىندەپ، ستاۆكالاردىڭ تومەندەۋ سيكلىن قالپىنا كەلتىرۋشى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى بولا الاتىن تاۋەكەلدەر تابىسى مولشەرلەمەسىنىڭ جوعارى باعاسىن كورسەتەدى"، — دەيدى ققق ساراپشىلارى.
ۇلتتىق بانكتىڭ اقشا-كرەديت ساياساتىن (جكپ) جۇمسارتۋى بورىشتىق نارىقتاعى سىياقى مولشەرلەمەلەرىن تومەندەتۋگە ىقپال ەتتى. 2024 جىلدىڭ توعىز ايىندا قارجى مينيسترلىگى وتەۋ مەرزىمى 0،8 جىلدان 15،9 جىلعا دەيىنگى 37 شىعارىلىمدى ورنالاستىرا وتىرىپ، جىلدىق سىياقى مولشەرلەمەسى 10،74–13،5% بولاتىن 5 ترلن تەڭگە تارتتى. 2023 جىلدىڭ تۋرا وسىنداي كەزەڭىندە جىلدىق سىاقى مولشەرلەمەسى 11،50–17،71% بولاتىن 4،8 ترلن تەڭگە تارتقان. سودان كەيىن قارجى مينيسترلىگى ول كەزدە وتەۋ مەرزىمى 0،5 جىلدان 15،4 جىلعا دەيىنگى ارالىقتى قۇرايتىن، 33 شىعارىلىمدى ورنالاستىردى. كورىپ وتىرعانىمىزداي، قارجى مينيسترلىگى ۇسىنىس كولەمىن ۇلعايتىپ، قارىز الۋ مەرزىمىن ۇزارتا وتىرىپ، مبق شىعارىلىمدارىن قۇرىلىمداۋدى جالعاستىرۋدا.
قارجى مينيسترلىگى اۋكسيونىندا انشلاگ بولدى
2023 جىلعا قاراعاندا سىياقى مولشەرلەمەسىنىڭ تومەن بولۋى ۇكىمەت ءۇشىن ىڭعايلى بولا باستادى، ءبىراق ءالى دە ەكى تاڭبالى دەڭگەيدە قالىپ وتىر. مۇنداي ستاۆكالار ۇلتتىق بانكتىڭ اقشا-نەسيە ساياساتىن ودان ءارى جۇمسارتۋ جونىندەگى جوسپارلارى اياسىندا ينۆەستورلارعا تارتىمدى بولا تۇسۋدە. كوبىنە، قىسقا مەرزىمدى، ءبىر جىلعا دەيىنگى قاعازدارعا سۇرانىس ەڭ جوعارىسى. قارجى مينيسترلىگىنىڭ قىسقا مەرزىمدى قارىزدارىن ساتۋ بويىنشا اۋكسيوندارىندا ۇنەمى انشلاگ بولادى، بۇل وعان ورنالاستىرۋ باعاسىن مۇمكىندىگىنشە ىڭعايلاپ بەلگىلەۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى. ايتپاقشى، قارجى مينيسترلىگىنىڭ ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدى قاعازدارى دا سۇرانىسقا يە — ينۆەستورلار اعىمداعى كىرىستەردى باعالاۋعا تىرىسادى. جوعارىدا ايتىلعانداي، تەڭگە تۇرىندەگى مبق ينۆەستورلارىنىڭ اعىمداعى قۇرىلىمىنىڭ ەرەكشەلىگى رەزيدەنت ەمەستەر ۇلەسىنىڭ ۇلعايۋى بولىپ تابىلادى.
قازاقستاندىق مەملەكەتتىك قاعازدار نارىعىنىڭ جوعارى سىياقى مولشەرلەمەلەرىن شەتەلدىك ينۆەستورلار ءادىل دەپ باعالايدى. 2023 جىلى ولاردىڭ مبق-نىڭ ەكىنشى دەڭگەيدەگى نارىعىنداعى ساۋداداعى ۇلەسى 7%-دى قۇرادى. 2024 جىلدىڭ توعىز ايىندا بۇل ۇلەس 8،1%-عا دەيىن ءوستى. بۇعان سىرتقى فاكتورلار تۇرتكى. اقش-تىڭ فرج قىركۇيەكتە 4،5 جىلدا العاش رەت بازالىق مولشەرلەمەنى 50 بازيستىك پۋنكتكە، 4،75-5%-عا دەيىن تومەندەتتى. ەۋروپالىق ورتالىق بانك تە قىركۇيەك ايىندا مولشەرلەمەنى تومەندەتۋگە كوشتى. ق ر ۇلتتىق بانكى دامىعان ەلدەردىڭ بازالىق مولشەلەمەسىن قازاقستاندىقپەن ديففەرەنسيالدى تۇرعىدا تارتىمدى ساقتاي وتىرىپ، بەلگىلى ءبىر مەجەنى ۇستانىپ وتىر. ايتا كەتەيىك، ۇلتتىق بانك پەن قازاقستان قور بيرجاسى (KASE) سوڭعى ۋاقىتتا وتاندىق قور نارىعىنا، ءبىرىنشى كەزەكتە مبق نارىعىنا شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋ بويىنشا بەلسەندىلىكتى ارتتىردى. قىركۇيەك جانە قازان ايلارىندا ولار لوندوندا Citibank N. A جانە Deutsche Bank كومەگىمەن ەكى كونفەرەنسيا وتكىزدى.
رەزيدەنت ەمەس ينۆەستورلاردىڭ اقشاسى تەڭگەلىك مبق-عا دەگەن سۇرانىستى قولدايدى. الايدا، ساراپشىلار مۇنداي ينۆەستورلار ىقپالىنىڭ ءوسىمى جوعارى تاۋەكەلدەر بارىن كورسەتەتىنىن ايتادى. ماكروەكونوميكالىق، ۆاليۋتالىق، گەوساياسي احۋال كۇرت وزگەرگەن جاعدايدا رەزيدەنت ەمەستەر قارجى مينيسترلىگىنىڭ تەڭگە تۇرىندەگى قاعازدارىنان نارىقتىق مولشەرلەمەلەرگە جانە تەڭگە — دوللار باعامىنا قىسىم جاساي وتىرىپ شىعا باستايدى.
ينۆەستورلاردىڭ جوعارى كىرىستى قاعازدارعا دەگەن تابەتى جوعارى
مبق-نىڭ ءبىرىنشى دەڭگەيدەگى نارىعىنداعى جاعداي وسى جىلدىڭ باسىندا ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدى بولعانىن كورسەتەدى. قاڭتار ايىندا ينفلياسيا 9،5% بولىپ تۇرعاندا بازالىق مولشەرلەمەنىڭ 15،25% كەزىندە ءتيىمدى كىرىستىلىگى 13،34 % بولاتىن ءبىر جىلدىق مبق شىعارىلىپ، وتىنىمدەر جوسپارلانعان كولەمنەن 8،5 ەسە اسىپ ءتۇستى. قازانعا قاراي قارجى مينيسترلىگى وسىعان ۇقساس ءبىر جىلدىق مبق-نىڭ 13 شىعارىلىمىن ورنالاستىردى، الايدا ۇزاقمەرزىمدى قاعازدارعا بارىنشا باسىمدىق بەرىلدى. ءبىراق ينۆەستورلاردىڭ جوعارى كىرىستى قاعازدارعا دەگەن تابەتى جوعارى: مەرزىمى 15،9 جىلدى قامتيتىن، ءتيىمدى كىرىستىلىگى 12،15% بولاتىن، ءساۋىر ايىندا ۇسىنىلعان مبق-لار ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدى بولىپ كورىنبەدى، قاعازدارعا دەگەن سۇرانىس 70%-دان ارەڭ استى.
2024 جىلعى شىلدەدەن قازانعا دەيىن ۇلتتىق بانك بازالىق مولشەرلەمەنى 14،25% دەڭگەيىندە ۇستايدى، قازان ايىندا ينفلياسيا 8،3 % قۇرادى. قارجى مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتى بويىنشا، مبق-داعى تەڭگە تۇرىندەگى بورىشتىڭ قۇرىلىمى تىركەلگەن كىرىستىلىك جاعىنا قاراي وزگەرۋدە. قارجى مينيسترلىگىنىڭ جالپى قارىز قۇرىلىمىنداعى مولشەرلەمە بويىنشا بەلگىلەنگەن قارىزدار 2024 جىلدىڭ ەكىنشى توقسانىنىڭ باسىنا قاراي 2022 جىلعى 78%-دان 84%-عا دەيىن ءوستى. وزگەرمەلى ستاۆكالار سايكەسىنشە 17%-دان 13%-عا دەيىن قىسقاردى. قارجى مينيسترلىگى ۇزاق ۋاقىت بويى اقشانى ۇزاق ۋاقىتقا «بايلاۋ» ارقىلى قىسقاسىنا قاراعاندا ۇزاق مەرزىمدى نەسيەلەرگە الاڭسىز قىزمەت ەتۋ ءۇشىن وتىمدىلىگى ۇزاق مەرزىمدى قاعازداردى وتكىزۋگە تىرىسادى.
TONIA ينديكاتورى
ۇلتتىق بانك مبق-لاردى ورتاشا جانە ۇزاق مەرزىمدى تەڭگەلىك بورىش بويىنشا ورنالاستىرۋداعى قارجى مينيسترلىگىنىڭ بەلسەندىلىگىن قولدايدى. 2023 جىلدىڭ سوڭىنان باستاپ ۇلتتىق بانك نوتالاردىڭ ءاربىر شىعارىلىمىنىڭ كولەمىن شەكتەي باستادى. 2024 جىلعى ناۋرىز-قىركۇيەك ايىنداعى شىعارىلىمدار 500 ملرد تەڭگەدەن اسپادى، ال 2023 جىلى شىعارىلىمنىڭ ورتاشا كولەمى 2،5 ملرد تەڭگە شەگىندە بولدى. وسىعان بايلانىستى اينالىستاعى نوتالاردىڭ كولەمى 1 ترلن تەڭگەگە دەيىن قىسقاردى. ونىڭ ۇستىنە، ۇلتتىق بانك دەپوزيتتىك اۋكسيوندارمەن جاعالاسپاس ءۇشىن رەپو جانە سۆوپ قۇرالدارى ارقىلى وتىمدىلىكتى الۋ قويۋ وپەراسيالارىنان باس تارتتى، سونداي-اق TONIA اقشا نارىعى ينديكاتورىنىڭ ستاۆكاسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن نارىقتىق جاعدايلار تۋدىردى (مبق-مەن ءبىر جۇمىس كۇنى مەرزىمىنە ورتاشا مولشەرلەمەدەگى مامىلەلەرى بويىنشا رەپو اشۋ). قىسقا مەرزىمدى نوتالاردىڭ نەگىزگى ساتىپ الۋشىلارى - بانكتەر. نوتا ۇسىنىسىنىڭ تومەندەۋى جۇيەدە تەڭگەلىك وتىمدىلىكتىڭ تومەندەۋىن بىلدىرمەيدى. بانكتەردە ءالى دە جەتكىلىكتى اقشا بار، جۇيەدە قىسقا مەرزىمدى وتىمدىلىكتىڭ قۇرىلىمدىق ءپروفيسيتى بىلىنەدى. نوتالارعا قازىرگى بالاما - كەرى رەپو وپەراسيالارى، وندا ءسىز نارىقتىق پايىزبەن نەسيە بەرە الاسىز. ءبىراق ءقازىر نارىقتا تىنىشتىق ورنادى. ستاۆكالار تومەندەپ، تارتىمسىز بولا تۇسۋدە.
نارىقتىق ورتا (ۇلتتىق بانكتىڭ قاتىسۋىنسىز) وسى جىلى TONIA ستاۆكاسىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلىپ سوقتى: قازان ايىنىڭ سوڭىنا قاراي جىلدىق سىياقى مولشەرلەمەسى 13،79% بازالىق مولشەرلەمەگە تەڭەستى (14،25%). رەپو نارىعىنداعى ساۋدا كولەمى 2024 جىلدىڭ توعىز ايىندا 197،1 ترلن تەڭگەگە دەيىن، 2023 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 6%-عا تومەندەدى. ءبىر مامىلەنىڭ ورتاشا كولەمىنىڭ ايتارلىقتاي ءوسىمى اياسىندا جاسالعان وپەراسيالاردىڭ ورتاشا تاۋلىكتىك كولەمى جانە مامىلەلەردىڭ ورتاشا تاۋلىكتىك سانى دا تومەندەدى. ماسەلەن: 2023 جىلدىڭ توعىز ايىندا رەپو بويىنشا ساۋدا-ساتتىق كولەمى 2022 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 209،7 ترلن تەڭگەنى قۇراپ، 37،2% ءوسىمدى كورسەتتى.
2023 جىلدىڭ قازان ايىنىڭ باسىندا TONIA ينديكاتورى جىلدىق سىياقى مولشەرلەمەسى 17،14% - عا دەيىن تومەندەدى، بۇل كەزدە بازالىق مولشەرلەمە 16،75% دەڭگەيىندە ساقتالدى. وسىلايشا، نارىقتا ساپالى قىسقا مەرزىمدى قۇرالدار تاپشىلىعى ساقتالۋدا. ينۆەستورلارعا قارجى مينيسترلىگىنىڭ قۇرالدارىنا اقشا سالۋدان باسقا امال قالماۋدا.
كەيىنگە قالدىرىلعان دەبيۋت
2024 جىلدىڭ مامىر ايىندا Fitch اگەنتتىگى قازاقستاننىڭ BBB دەڭگەيىندەگى جوعارى تاۋەلسىز رەيتينگىن، "تۇراقتى" بولجامىن راستادى. قىركۇيەك ايىندا Moody ' s اگەنتتىگى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز رەيتينگىن "تۇراقتى" بولجاممەن Baa1 دەڭگەيىنە كوتەردى. وسى كەزەڭدە قازاقستاننىڭ شەتەلدەگى مۇلكىن "بۇعاتتايمىن" دەپ قورقىتقان پروبلەمالى ينۆەستور اناتوليي ستاتيمەن اراداعى ماسەلە تۇپكىلىكتى شەشىلدى.
كاپيتالدىڭ سىرتقى نارىقتارىندا قاراجات تارتۋدى قايتا باستاۋعا جاقسى مۇمكىندىك تۋدى. 2024 جىلدىڭ قازان ايىندا قارجى مينيسترلىگى اقش دوللارىمەن نوميناسيالانعان ەۋرووبليگاسيالار نارىعىنا ورالدى، 2015 جىلدان بەرى العاش رەت كۋپوندىق سىياقى مولشەرلەمەسى 4،714% بولاتىن 10 جىلدىق مەرزىمدى قامتيتىن 1،5 ملرد دوللاردىڭ قاعازىن شىعاردى. وتىنىمدەر كىتابى ورنالاستىرۋعا جاريالانعان كولەمنەن 4 ەسە اسىپ، 6 ملرد دوللارعا جەتتى. جوعارى سۇرانىس اقش-تىڭ قازىناشىلىق وبليگاسيالارىنا قاتىستى 88 بازيستىك تارماق سىياقىسى بار قاعازداردى ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. ساراپشىلار مۇنى دامۋشى ەلدەر ءۇشىن ونجىلدىق تاۋەلسىز وبليگاسيالار بويىنشا جاسالعان رەكورد دەپ اتادى جانە ونىڭ "حالىقارالىق ينۆەستورلاردىڭ قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق، قارجىلىق جانە الەۋمەتتىك ساياساتىنا دەگەن جوعارى سەنىمىن ايعاقتايتىنىن ايتادى. ورنالاستىرۋ ناتيجەسى قازاقستاننىڭ كۆازيمەملەكەتتىك جانە كورپوراتيۆتىك باسقا ەميتەنتتەرىنىڭ حالىقارالىق كاپيتال نارىقتارىنا شىعۋ ءۇشىن "بەنچمارك" جاسايدى. ءبىراق ۇكىمەت ءۇشىن قاراجات تارتۋ ماڭىزدىراق، ولار ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جانە ينۆەستيسيالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا جۇمسالادى.
"تەمىردى قىزعا كەزدە سوق" دەمەكشى، قارجى مينيسترلىگىنەن كەيىن قدب بۇل ۇتىمدى جاعدايدى پايدالانا كەتتى. مەملەكەتتىك بانك 2024 جىلدىڭ قازان ايىنىڭ سوڭىندا 500 ميلليون دوللارعا 5 جىلدىق ەۋرووبليگاسيالاردى، سونداي-اق 65 ميلليارد تەڭگەگە 3،5 جىلدىق ەۋرووبليگاسيالاردى ورنالاستىردى. دوللارمەن ەسەبى جۇرگىزىلگەن قاعازدارعا سۇرانىس 1،5 ەسەدەن استى. ناتيجەسىندە دوللار تۇرىندەگى قاعازدار ءتيىمدى كىرىستىلىگى 5،3%، ال تەڭگەلىك قاعازدار — 13،5% سىياقى مولشەرلەمەلەرى بويىنشا ورنالاستىرىلدى. قارجى مينيسترلىگى مەن قدب-نىڭ ەۋرووبليگاسيالار ورنالاستىرۋى باعالى قاعازدار تۇرىندەگى قارىز فورماسى بولىپ تابىلادى. مۇنداي قارىزدار بيرجالىق الاڭدا جانە ءارقاشان قارجى نارىعىنىڭ كوز الدىندا وتەدى. ءبىراق 2024 جىلى ۇكىمەت سىرتقى نەسيە ۇيىمدارىنان دا قارىز اقشا تارتتى. مۇنداي مامىلەلەر تۋرالى مالىمەتتەر، ادەتتە، رەسمي رەسۋرستاردا جاريالانادى. الايدا، قارجى مينيسترلىگىنىڭ ەسەپ بەرۋ ستاتيستيكاسى سىرتقى قارىزدىڭ ءوسىمىن كورسەتەدى.
ديەۆالۆاسيالىق ءقاۋىپ
2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى مالىمەتتەر بويىنشا ىشكى قارىز ۇكىمەتتىڭ جيىنتىق مىندەتتەمەلەرىندە (73،7 %) كوبىسى بولىپ تابىلادى. جىل قورىتىندىسى بويىنشا ىشكى بورىشتىڭ ۇلەسى سىرتقى بورىشتىڭ پايداسىنا قاراي قىسقارۋى مۇمكىن. نەسيەلەر گەوگرافياسىن تالداساق، 2024 جىلدىڭ شىلدە ايىنىڭ باسىندا ق ر ۇكىمەتىنىڭ قىتايدىڭ ەكسپورتتىق-يمپورتتىق بانكى الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىنىڭ 85،5 ملرد تەڭگەگە ($182 ملن) دەيىن ەكى ەسەلەنگەن ءوسىمىن جانە شەتەلدىك كوممەرسيالىق بانكتەر الدىنداعى 93 ملرد تەڭگەگە (2 200 ملن) دەيىنگى 10% ءوسىمىن بايقاتادى. اقشالاي تۇردە تارتۋ كولەمى از. ەل ۇكىمەتى ءۇشىن بانك نىسانىنداعى ەڭ ءىرى كرەديتور حالىقارالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى (حقدب) بولىپ تابىلادى، وعان ءبىز 1،5 ترلن تەڭگە ( 3،2 ملرد دوللار) قارىزدارمىز. ەۋرووبليگاسيالار بويىنشا مىندەتتەمەلەر (قارجى مينيسترلىگىنىڭ قازان ايىنداعى ورنالاستىرۋىن ەسەپكە الماعاندا) 3،9 ترلن تەڭگەنى (8،3 ملرد دوللار) قۇرايدى.
ساراپشىلار سىرتقى نارىقتارداعى قارىز الۋ شارتتارى بويىنشا جاقسى مۇمكىندىكتەر بارىن راستايدى: ەلىمىزدە كوپتەگەن ينستيتۋسيونالدىق ينۆەستورلاردىڭ بولۋى قارىز الۋشى قازاقستاننىڭ نەسيە قابىلەتتىلىگى جاقسى بولعان جاعدايدا مىندەتتەمەلەردى ءساتتى ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىراق "ارزان" اقشانىڭ دا قيىن تۇسى بار. ۇكىمەت پەن كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ ۆاليۋتالىق مىندەتتەمەلەرىنىڭ ءوسۋى تەڭگەنىڭ ديەۆالۆاسيالىق جاعدايىنا قاتىستى تاۋەكەلدەردى ارتتىرادى.
شيكىزات ەكسپورتىنان تۇسپەي قالعان تۇسىمدەردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن دە ۆاليۋتانى جيناۋعا تىرىسۋ كەرەك. قازاقستاندا مەملەكەتتىك مۇناي ءوندىرىسى كولەمى تۇراقسىز، بۇل ءبىرقاتار سىرتقى فاكتورلارعا بايلانىستى. الەمدىك نارىقتاعى مۇنايدىڭ قۇنى الەمدىك تۇتىنىس ءوسىمىنىڭ باياۋلاۋى اياسىندا تومەندەيدى. 2024 جىلعى شىلدەنىڭ باسىندا مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن بورىش 2021 جىلعى ۇقساس كەزەڭگە قاتىستى 72%-عا، 1،58 ترلن تەڭگەگە دەيىن ءوستى، ونىڭ 1،37 ترلن تەڭگەءسى سىرتقى بورىشقا تيەسىلى. سوڭعى ءتورت جىلداعى ءوسىم 88%-عا ارتتى. دوللاردىڭ ورتاشا باعامى 2021 جىلى 426 تەڭگەنى، ال 2024 جىلدىڭ ءتورتىنشى توقسانىندا 477،65 تەڭگەنى قۇرادى.
