2024 جىلدىڭ التى ايىندا قازاقستاننىڭ ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى گيدرومەتەورولوگيا قىزمەتىن جاڭعىرتۋعا جانە 2 ملرد اعاش وتىرعىزۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار نەگىزگى جوبانى جۇزەگە اسىردى. ەلىمىزدىڭ كۇرت كونتينەنتتىك كليماتى جاعدايىندا كليماتقا بولجامداردىڭ دالدىگىن ارتتىرۋ جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءۇشىن جاڭا شارالار ازىرلەنىپ، ەنگىزىلۋدە. ق ر ەترم قىزمەتىنىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتاعى ناتيجەلەرى تۋرالى – PrimeMinister.kz. سايتى رەداكسياسىنىڭ شولۋىنان وقي الاسىزدار، – دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ەكولوگيانى قاداعالاۋ جانە گيدرومەتەورولوگيالىق قىزمەتتى دامىتۋ
بيىلعى ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا ەكولوگيا مينيسترلىگى 489 ەكولوگيالىق تەكسەرۋ جۇرگىزدى. 1331 ەكولوگيا زاڭناماسىن بۇزۋشىلىق انىقتالىپ، 860 ۇيعارىم جاسالدى. ناتيجەسىندە 40 ملرد تەڭگەدەن استام سوماعا 1022 اكىمشىلىك ايىپپۇل سالىندى، ونىڭ ىشىندە 13،3 ملرد تەڭگەگە 884 ايىپپۇل ءوندىرىلدى.
اكىمدىكتەرمەن جانە جۇرتشىلىقپەن بىرلەسىپ وڭىرلەردىڭ ەكولوگيا پروبلەمالارىن كەشەندى تۇردە شەشۋ بويىنشا 532 ءىس-شارانى قامتيتىن 18 جول كارتاسى ازىرلەندى، ونىڭ ىشىندە 164ء-ىن بيىل ىسكە اسىرۋ جوسپارلانۋدا.
حالىقارالىق جاسىل تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيسيالىق جوبالار ورتالىعى جىل باسىنان بەرى قول جەتىمدى ەڭ جاقسى تەحنيكانىڭ ءۇش انىقتامالىعىن جاساپ جاتىر.
اۋا رايى بولجامدارى مەن گيدرولوگيا دەرەكتەرىنىڭ دالدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قوسىمشا 114 مەتەورولوگيا ستانساسىن، 167 اگرومەتەورولوگيا بەكەتىن، 139 گيدرولوگيا بەكەتىن جانە 143 ەكولوگيا بەكەتىن اشۋ قاجەت.
وسىعان بايلانىستى ەكولوگيا مينيسترلىگى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق گيدرومەتەورولوگيا قىزمەتىن دامىتۋدىڭ جانە جاڭعىرتۋدىڭ 2025-2030 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسىن ازىرلەدى. سونداي-اق بيىل «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ جۇيەسىن دامىتۋدىڭ 2025-2030 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى» شەڭبەرىندە اشۋ جوسپارلانىپ وتىرعان گيدرولوگيا بەكەتتەرىنىڭ تىزبەسى قايتا قارالدى.
2030 جىلعا دەيىن مونيتورينگپەن قامتىلماعان ەلىمىزدەگى جازىق اۋماقتاعى وزەندەردىڭ سۋ تاسقىنى ءقاۋپى بار ۋچاسكەلەرىندە 42 جاڭا گيدرولوگيا بەكەتىن سالۋ جوسپارلانۋدا. بۇل بەكەتتەر قوستاناي، باتىس قازاقستان، اقتوبە، اتىراۋ، اقمولا، قاراعاندى وبلىستارىندا، ۇلىتاۋ وڭىرىندە، سونداي-اق قىتايمەن جانە رەسەيمەن ترانسشەكارالىق وزەندەردە ورنالاساتىن بولادى.
كليماتقا قاتىستى ساياسات جانە ستراتەگيالىق ماقساتتار
قازاقستان كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى جاھاندىق كۇرەسكە بەيىلدىلىگىن راستاي وتىرىپ، ءوزىنىڭ ەكولوگياعا قاتىستى مىندەتتەمەلەرىن بەلسەندى تۇردە نىعايتۋدى جالعاستىرۋدا.
كليماتتىڭ وزگەرۋى تۋرالى نەگىزدەمەلىك كونۆەنسيا جانە پاريج كەلىسىمى بويىنشا مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋ شەڭبەرىندە قازاقستان پارنيكتى گازدار قالدىقتارىن 2030 جىلعا قاراي 1990 جىلعى دەڭگەيدەن 15%-عا قىسقارتۋعا نيەتتى.
دۋبايدا وتكەن COP-28 كونفەرەنسياسىندا قازاقستان مەتان بويىنشا جاھاندىق مىندەتتەمەگە قوسىلىپ، مۇناي-گاز، كومىر جانە اۋىل شارۋاشىلىعى سەكتورلارىنداعى جەتى جوبانى ازىرلەۋ جانە وزەكتەندىرۋ ءۇشىن شامامەن $2 ملن تارتتى. سونداي-اق وسى سالالارداعى مەتان قالدىقتارىن ازايتۋ جونىندەگى ۇلتتىق باعدارلاما ازىرلەنۋدە.
قازاقستاننىڭ ورمان كودەكسىنە تۇزەتۋلەر جوباسى ورمان قورى مەن بوس جەرلەردە كومىرتەكتى وفسەت جوبالارىن ىسكە اسىرۋدى كوزدەيدى. اتالعان جوبالار جاڭادان ورمان وتىرعىزۋعا جانە توزعان جەرلەردى قالپىنا كەلتىرۋگە باعىتتالعان، بۇل 2 ملرد اعاش وتىرعىزۋ ماقساتىنا جەتۋگە كومەكتەسەدى.
2024 جىل شىۇ-داعى ەكولوگيا جىلى بولىپ جاريالاندى. بيىلعى مامىر ايىندا استانادا شىۇ شەڭبەرىندە قورشاعان ورتانى قورعاۋ بويىنشا بەسىنشى كەڭەس ءوتتى، وندا التى نەگىزگى قۇجات بەكىتىلدى.
ونەركاسىپتىك جانە كوممۋنالدىق قالدىقتار
2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا ونەركاسىپتەگى قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ ۇلەسى 20%-دى، ال كوممۋنالدىق قالدىقتار ۇلەسى – 22،5%-دى قۇرادى. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتاردى (تقق) قايتا وڭدەۋگە ارنالعان زاۋىتتار سالۋ بويىنشا 232 ملرد تەڭگەگە 94 جوبا ماقۇلداندى، ونىڭ ىشىندە 136 ملرد تەڭگەدەن استام سوماعا 22 جوبا الدىن الا ماقۇلداندى. بۇل شارالار قايتا وڭدەۋ كولەمىن جىلىنا 1،2 ملن تونناعا ارتتىرادى دەپ كۇتىلۋدە.
ەلىمىزدە 3 016 پوليگون بار، ونىڭ 21%-ى تالاپتارعا سايكەس كەلەدى. جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن قولدانىستاعى تقق پوليگوندارىنا قويىلاتىن تالاپتاردى وڭايلاتۋ تەتىگى بەكىتىلدى، زاڭداستىرۋعا جاتاتىن پوليگوندارعا قويىلاتىن كريتەرييلەر مەن ەڭ تومەنگى تالاپتار بەلگىلەندى.
قوقىس شىعارۋشى ۇيىمداردى GPS-ترەكەرلەر جۇيەسىنە قوسۋ بويىنشا جۇمىس جالعاسۋدا، بۇل قوقىس شىعارۋعا مونيتورينگ جاساۋ مەن قاداعالاۋدى جاقسارتۋعا ىقپال ەتەدى. 2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا عارىشتىق مونيتورينگ ايماعى رۇقسات ەتىلمەگەن پوليگونداردى انىقتاۋ جانە جويۋ ءۇشىن جەتى ەلدى مەكەنگە كەڭەيتىلدى. «ە-قۇرىلىس» اقپاراتتىق جۇيەسىندە قۇرىلىس قالدىقتارىن قاداعالاۋ تەتىگى ەنگىزىلدى، بۇل قۇرىلىس قالدىقتارىن ءتيىمدى باسقارۋعا جانە ولاردى زاڭسىز ورنالاستىرۋدىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ورمان مەليوراسياسى قالاي دامۋدا؟
مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2 ملرد اعاش وتىرعىزۋ جونىندەگى تاپسىرماسىنا سايكەس وبلىس اكىمدىكتەرى ەكولوگيا مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ كەشەندى جوسپار ازىرلەدى. 2021 جىلدان 2023 جىلعا دەيىن قازاقستاندا 840 ميلليونعا جۋىق اعاش پەن بۇتالار وتىرعىزىلدى، بۇل جوسپارلانعان كولەمنىڭ 83%-ىن قۇرايدى.
ارال تەڭىزى وڭىرىندەگى ەكولوگيا جاعدايىن جاقسارتۋ شەڭبەرىندە تەڭىزدىڭ قۇرعاعان تابانىندا ورمان مەليوراسياسى بويىنشا جۇمىس جالعاسۋدا. 2025 جىلعا دەيىن 1 ملن گەكتاردان استام اۋماقتا جۇمىس جۇرگىزۋ كوزدەلگەن، ال 2024 جىلعا 275 مىڭ گەكتارعا جۇمىس جوسپارلانىپ وتىر.
سونىمەن قاتار ەلدى مەكەندەر اۋماعىندا 15 ملن ءتۇپ اعاش وتىرعىزۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە، 2021-2025 جىلدار ارالىعىندا جىل سايىن 3 ملن اعاش وتىرعىزۋ جوسپارلانعان.
پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن وسى جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ «تازا قازاقستان» اكسياسى باستالدى، ونىڭ ىشىندە اۋماقتاردى تازالاۋ، جاسىل جەلەكتەردى وتىرعىزۋ جانە ستيحيالىق قوقىستاردى جويۋ بويىنشا اكسيالار بار. اكسياعا 800 مىڭنان استام ادام قاتىسىپ، 165 مىڭ تونناعا جۋىق قوقىس جينالدى. 326 مىڭنان استام جاسىل جەلەك وتىرعىزىلدى.
«بۇكىلقازاقستاندىق ورمان وتىرعىزۋ كۇنى» اكسياسى اياسىندا 203 مىڭعا جۋىق تال ەگىلدى.
2023-2027 جىلدارعا رەسپۋبليكانىڭ ورمان شارۋاشىلىعىن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋگە 68 ملرد تەڭگەدەن استام قارجى قاراستىرىلعان. بۇل تۇرعىدا 303 بىرلىك ارنايى تەحنيكا جانە 655 بىرلىك قوسىمشا ورتكە قارسى جابدىق ساتىپ الىندى.
قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە بيوالۋانتۇرلىلىك سالاسىنداعى جاڭا زاڭنامالىق باستامالار مەن جوبالار
ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ، قازاقستاننىڭ ەكولوگيا مادەنيەتىن دامىتۋدىڭ 2024-2029 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسىن ازىرلەدى. تۇجىرىمدامانى ىسكە اسىرۋ بويىنشا ءىس-قيمىل جوسپارىنىڭ جوباسى ازىرلەندى، قۇجات اشىق نقا پورتالىندا ورنالاستىرىلدى.
پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىمەن بىرلەسىپ اڭشىلىق شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى زاڭنامالىق بازانى جاقسارتۋعا باعىتتالعان زاڭ جوباسى ازىرلەندى. زاڭ اڭ-قۇس ءوسىرۋدى ىنتالاندىرۋدى، شەتەلدىك ءتۋريزمدى دامىتۋدى جانە جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋ تەتىكتەرىن نىعايتۋدى كوزدەيدى.
ورمان ءورتىن ءسوندىرۋ ستانسالارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى، ولار دەنساۋلىعى مەن ومىرىنە تونەر قاۋىپ-قاتەرگە بايلانىستى جۇمىسىنا لاۋازىمدىق جالاقىنىڭ 100% مولشەرىندە قوسىمشا اقى بەلگىلەيدى.
مينيسترلىك بۇۇدب-مەن بىرلەسىپ بيوالۋانتۇرلىلىكتى ساقتاۋ سالاسىنداعى ۇلتتىق باسىمدىقتار مەن مىندەتتەردى قايتا قاراۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدە. 2025-2035 جىلدارعا ارنالعان بيوالۋانتۇرلىلىكتى ساقتاۋ جانە ورنىقتى پايدالانۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسى ازىرلەنۋدە.
بيىل قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيالىق كودەكسىنە مەملەكەتتىك ەكولوگيا ساراپتاماسىن جۇرگىزۋ مەرزىمىن قىسقارتۋدى، قوعامدىق تىڭداۋلار ءراسىمىن جەتىلدىرۋدى جانە قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارىنا جانە پايدالانۋعا ەكولوگيا رۇقساتىن جەكە الۋدى قوسا العاندا، وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.
ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى كوميتەتى مەن پراگا حايۋاناتتار باعى اراسىنداعى مەموراندۋم اياسىندا 2024 جىلعى 4 ماۋسىمدا «التىن دالا» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتىنا 7 پرجيەۆالسكيي جىلقىسى (كەرقۇلان، كەرتاعى) قايتا جەرسىندىرىلدى. 2029 جىلعا دەيىن بارلىعى 40 جابايى جانۋاردى اكەلۋ جوسپارلانۋدا.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جولبارىستى رەينترودۋكسيالاۋ باعدارلاماسىن» ىسكە اسىرۋ جالعاسۋدا. 2018-2023 جىلدار ارالىعىندا ىلە-بالقاش متر-عا 205 بۇحار بۇعىسى مەن 60 قۇلان اكەلىندى. قازىرگى ۋاقىتتا جابايى جانۋارلاردىڭ سانىن كوبەيتۋ بويىنشا بيوتەحنيكالىق ءىس-شارالار جۇرگىزىلۋدە.
