وسىناۋ جوبا اياسىندا Dalanews.kz ءتىلشىسى تۇركىستان وبلىسى كەلەس اۋدانىنا باردى. ءبىراز شارۋاشىلىق پەن ءوندىرىس وشاقتارىن ارالاپ، ەڭبەگىنىڭ زەينەتىن كورىپ وتىرعان شارۋالارمەن سۇحباتتاسۋ ءساتى ءتۇستى.
سولاردىڭ اراسىندا جاس كاسىپكەر قۇديار تاستانوۆتىڭ قولعا العان ءىسى نازارىمىزدى اۋداردى. ۇلكەن ءىستى قولعا العان جاس جىگىت كەلەس وزەنىنىڭ بويىنان بىرنەشە جاساندى كولدەر قازىپ، بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتىپ وتىر ەكەن. كەزدەسۋ بارىسىندا قۇديار شارۋاشىلىعى جايىندا جان-جاقتى اڭگىمەلەپ بەردى.
ارەكەتسىز وتىرۋعا بولمايدى
– قۇديار، ۇلكەن وزەن-كولى جوق كەلەس اۋدانىندا بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتىپ وتىرعانىڭدى ەستىگەن ساتتە تاڭعالدىق. جاسىرىپ قايتەيىك، ارتىنشا وزىڭمەن كەزدەسىپ، بۇل شارۋاشىلىقتى قالاي قۇرعانىڭدى بىلۋگە اسىقتىق. بالىق شارۋاشىلىعىن قاشان قولعا الدىڭ؟
– ءيا، قازىرگى زاماندا اۋىل شارۋاشىلىعىن زامان تالابىنا ساي دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور. ءوزىڭىز دە بىلەتىن شىعارسىز، جەرى سورتاڭ، تاستى ءيزاريلدىڭ ءوزى تامشىلاتىپ سۋارۋ جۇيەسىن ويلاپ تاۋىپ، وزىنە قاجەتتى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرىپ، ءبىرازىن سىرت ەلدەرگە ەكسپورتتاپ، مول پايداعا بەلشەدەن باتىپ وتىر.
ءبىراق ولارعا «تاستى جەردەن قالايشا مول ءونىم الىپ وتىرسىڭدار» دەپ ەشكىم سۇراق قويمايدى.
ءيزاريلدىڭ جەرىمەن سالىستىرساڭ تۇركىستان وبلىسىنداعى قارا جەردىڭ تۇگىن تارتساڭ مايى شىعادى. ءيا، كەلەس اۋدانىندا ۇلكەن وزەن-كول جوق. ءبىراق ءبىزدىڭ وزەن-كولىمىز جوق دەپ ارەكەتسىز وتىرۋعا بولمايدى.
وسى رەتتە بىزدەر شاعىن بولسا دا كەلەس وزەنىنىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانىپ، بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن تۇسىندىك.
ارينە، بۇل رەتتە بالىق شارۋاشىلىعىن ءبىرشاما دامىعان شاردارا اۋدانىمەن باسەكەلەسە الماسپىز. ءبىراق وزىمىزگە قاجەتتى ءبىراز بالىقتى اۋدان اۋماعىندا ءوسىرىپ، حالىققا ۇسىناتىن مۇمكىندىك بار.
بىزدەر كەلەس وزەنىنىڭ بويىندا بىرنەشە جەردە جاساندى كول قازىپ، بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءىسىن 2016 جىلى قولعا الدىق. ءاۋ باستا ءبىر جاساندى كولدى قازىپ، ىرگەدەگى شارداراداعى بالىق ءتالىمباعىنان شاباقتار اكەلىپ، جىبەردىك.
ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن قولعا العان ءىسىمىزدىڭ جەمىستى بولاتىنىنا كوزىمىز جەتكەننەن كەيىن تاعى دا بىرنەشە جاساندى كولشىكتەردى قازىپ، بالىق ءوسىرۋ ىسىنە شىنداپ كىرىستىك. بۇل رەتتە ءبىزدىڭ باستامامىزدى اۋداندىق اكىمدىك تە قولدادى. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ جوبامىز اۋداندى ەكونوميكالىق تۇرعىدان وركەندەتەتىن ينۆەستيسيالىق جوبالاردىڭ قاتارىنا ەنىپ، ايرىقشا قولداۋعا يە بولۋدا.
– جۇمىستى 2016 جىلى باستاساڭىزدار، بالىق ءوسىرۋ سالاسىندا ءبىراز تاجىريبە جيناعان شىعارسىزدار؟
– ارينە، شىندىعىندا، بالىق ءوسىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ءبىزدىڭ اۋداندا بۇرىندارى بالىق وسىرگەن شارۋاشىلىقتار بولماعان. سوندىقتان بىلمەگەن دۇنيەلەرىمىزدى ينتەرنەتتەن قاراپ، مامانداردى ىزدەپ بارىپ سۇراپ-بىلۋگە تۋرا كەلدى.
بۇل جەردە ىرگەدەگى شاردارا اۋدانىنداعى ءتالىمباقتاردا وسىرىلگەن شاباقتاردى تاستادىق. ءبىر شاباق 25-30 گرامدى قۇرادى. جاساندى كولدە سازان مەن ءدوڭماڭداي دەپ اتالاتىن ەكى بالىقتىڭ ءتۇرىن وسىرۋدەمىز. بۇل ەكى بالىقتى ءبىر سۋ قويماسىندا وسىرۋگە بولادى. بىر-بىرىنە كەدەرگى جاسامايدى، جىرتقىش ەمەس. جاساندى كولدەگى بالىقتاردىڭ سالماعى 2 كەلىگە جەتكەندە اۋلاپ، ساۋداعا شىعارۋعا بولادى.
ەكى سەحتى ىسكە قوسامىز
– سوندا توعانداعى بالىقتارعا قاي كەزدە اۋ تاستايسىزدار؟
– بيىل قىستا توعانعا اۋ سالىپ، بالىقتاردى اۋلاپ، ساۋداعا شىعاردىق. ەڭ ۇلكەن توعاننان 18 توننا بالىق اۋلاندى. وندىرگەن بالىقتاردىڭ ءبارى تۇركىستان وبلىسىنىڭ اۋماعىندا ساۋدالاندى. جالپى، وبلىستا بالىققا دەگەن سۇرانىس جوعارى. سوندىقتان بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ كەلەشەگى زور دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن.
توعانداعى بالىقتار مامىر ايىنىڭ ورتاسىنان باستاپ ۋىلدىرىق شاشادى. سول كەزدە توعانعا اۋ تاستاۋعا بولمايدى. ال قالعان ۋاقىتتا سالماعى 2 كەلىگە جەتكەن بالىقتاردى اۋلاي بەرۋگە بولادى.
– بالىقتى وڭدەپ ساۋداعا شىعارۋ ويلارىڭىزدا بار ما؟
– بالىقتاردى وڭدەپ تۇتىنۋشىعا جەتكىزۋدى كوپتەن بەرى ويلاپ جۇرگەنبىز. سول ارمان-ماقساتىمىزعا بيىل قول جەتكىزەيىك دەپ وتىرمىز. تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى قارساڭىندا اۋلانعان بالىقتاردى ىستايتىن شاعىن سەحتى ىسكە قوسۋ جوسپاردا بار. بۇگىندە شاعىن ءوندىرىس ورنىنىڭ عيماراتىن سالدىق. جاقىن كۇندەرى بالىقتى ىستايتىن جابدىقتاردى اكەلىپ ورناتپاقشىمىز.
بىزدەر ەكى سەح اشپاقشىمىز. ءبىر سەح ءبىر تاۋلىكتە 500 كەلى بالىقتى وڭدەسە، ەكىنشى سەح ءبىر توننا بالىقتى وڭدەيتىن مۇمكىندىككە يە. اۋلانعان بالىقتاردى وڭدەيتىن سەح بولماعاندىقتان، ءبارىن ءارتۇرلى باعادا ساتىپ كەلدىك. الداعى ۋاقىتتا بالىقتاردى وڭدەپ، ءتيىمدى باعاعا ساتاتىن مۇمكىندىككە يە بولامىز. ءوندىرىس ورىنى ىسكە قوسىلعاندا توعاننان جىل بويىنا قاجەتتى بالىقتى اۋلاپ، وڭدەۋگە مۇمكىندىك تۋادى. ەكى سەح ىسكە قوسىلسا، ءىسىمىز العا باسىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى دا اشىلاتىن بولادى.
– قۇديار، توعانداعى بالىقتاردى قالاي قورەكتەندىرەسىڭدەر. جەمدى قايدان الاسىڭدار؟
– بالىقتاردى جۇگەرىمەن جانە بيدايمەن قورەكتەندىرەمىز.
– بالىقتىڭ ارنايى جەمى بولادى دەۋشى ەدى عوي؟
– ءيا، ارنايى جەمدەر بار. ءبىراق ول قىمبات. بىزدەر جۇگەرىنى ۇنتاقتاپ، تۇيىرشىكتەپ بالىقتاردىڭ جەۋىنە ىڭعايلاپ، دايىندايمىز. ءاربىر جاساندى كولگە كۇن ارالاتىپ 150 كەلىدەن جەم شاشامىز. بالىقتارعا جۇگەرىدەن باسقا كەبەك تە بەرۋگە بولادى.
وسىدان ءبىرشاما ۋاقىت بۇرىن بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ قىرى مەن سىرىن جەتىك بىلەتىن ماماندار كەلىپ، جاساندى كولدەردى ارالاپ ءبىراز جايتقا كوزىمىزدى جەتكىزدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، جاساندى كولدىڭ جاعاسىنداعى قۇراق قامىستار، كول تابانىنداعى شوپتەردىڭ اراسىندا بالىقتارعا قاجەتتى قورەك كوزدەرى مول ەكەنىن ايتتى. ماماندار بالىقتارعا كۇن ارالاتىپ جەم شاشقانىمىز ارتىق ەكەنىن دە ەسكەرتتى. ويتكەنى شاشقان جەمىمىزدىڭ ءبىرازى توعاننىڭ جاعاسىنا شىعىپ قالىپتى.
جەڭىلدەتىلگەن نەسيەگە قولىمىز جەتسە...
– قازاقستاننىڭ قاي ايماعىن الىپ قاراساڭىز دا بالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنى انىق. جالپى، وزىڭدەي بالىق شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ جۇرگەن ازاماتتارعا مەملەكەت تاراپىنان قانداي كومەكتەر كورسەتىلەدى؟
– شىنى كەرەك، بۇگىندە اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىمەن اينالىسۋعا دەن قويعان ازاماتتارعا مەملەكەت تاراپىنان كوپتەگەن قولداۋلار بار. ونى جوققا شىعارۋعا بولمايدى.
ءوزىڭىز دە بىلەتىن شىعارسىز، اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداۋ قورلارى ارقىلى قولعا العان جوبالارعا قارجىلاي قولداۋ كورسەتىلىپ، جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر بەرىلەدى.
قازىرگى تاڭدا بىزدەر مەملەكەتتىڭ جەڭىلدەتىلگەن نەسيەسىن الۋعا تالپىنىپ جاتقان جايىمىز بار. الداعى ۋاقىتتا جەڭىلدەتىلگەن نەسيەگە قولىمىز جەتسە، جاساندى كولدەردىڭ اۋماعىن كەڭەيتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
بۇدان باسقا، جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى دا قولدان كەلگەن كومەكتەرىن كورسەتىپ كەلەدى.
تىكەلەي بالىق شارۋاشىلىعىنا كەلەتىن بولساق، بالىق وسىرۋگە قاجەتتى قورەكتىك جەم مەملەكەت تاراپىنان سۋبسيديالانادى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ رەەسترىنە نازار اۋدارساڭىز، بالىققا بەرىلەتىن جەمنىڭ ءاربىر كەلىسىنە 50 تەڭگەدەن كومەكقارجى بەرىلەتىنىن كورەسىز.
مينيسترلىكتىڭ ەسەبىنشە، جىلىنا ءار بالىققا 4 كەلى جەم بەرىلەدى دەپ ەسەپتەلىنگەن. ەگەر توعاندا مىڭ بالىق وسىرسەڭىز 4 توننا جەمىڭىز سۋبسيديالانادى. مۇنىڭ ءوزى بىزدەرگە ۇلكەن كومەك بولىپ تۇر. بيىل بالىق جەمىن سۋبسيديالاۋعا قاتىستى ءتيىستى قۇجاتتارىمىزدى ءتيىستى ورىندارعا وتكىزىپ قويدىق.
– ءبىر سۇراق. توعاندا 1000 بالىق بار ەكەنىن ولار قايدان بىلەدى؟
– سۇراعىڭىز ورىندى. جاساندى كولدە جۇرگەن بالىقتاردى ەشكىم ساناي المايدى. بىزدەر توعانعا بالىق ءتالىمباعىنان شاباقتار تاستاعاندا ولارمەن كەلىسىمگە وتىرامىز عوي. سۋبسيدياعا قۇجات وتكىزگەندە بىزدەرگە ءتالىمباقتان توعانعا قانشا شاباق تاستاعانى جايىندا انىقتاما قاعاز الىپ، سونى ءتيىستى ورىندارعا وتكىزەمىز. وسىلايشا، توعاندا قانشا بالىق ءوسىپ جاتقانىن راستاي الامىز.
– بالىقتارعا تاعى قانداي كۇتىم كەرەك؟
– بالىقتارعا ۋاقىتىلى جەمىن شاشىپ تۇرۋ كەرەك. و باستا جاساندى كولدىڭ جاعاسىن جاعالاي وسكەن قامىستار مەن كول تابانىنداعى جالبىزداردى تازالاپ تۇرۋ كەرەك شىعار دەپ ويلاعانبىز. سويتسەك، ونىڭ قاجەتى جوق ەكەن.
ماماندار قايتا قامىس پەن جالبىز بالىقتارعا قاجەتتى تابيعي قورەك قورىن تۇزەتىنىن ايتتى.
ايتپاقشى، بالىقتار قىستا سۋ تۇبىنە شوگىپ، ۇزاق ۇيقىعا كەتەدى ەكەن. سول سەبەپتى قاڭتار، اقپان ايىندا جەم شاشپايمىز.
قىستا سۋ بەتىنە مۇز قاتقاندا مۇزدى جارىپ، بالىقتارعا وتتەگىنىڭ بارۋىن قامتاماسىز ەتەمىز. تۇركىستان وبلىسىنىڭ قىسى قاتتى ەمەس قوي، قاڭتار مەن اقپان ايىندا عانا كۇن ارالاتىپ مۇزدى ويىپ وتىرامىز. ال قالعان ۋاقىتتا سۋ بەتىنە مۇز قاتپايدى.
ەڭ باستىسى، بالىقتار ءۇشىن سۋدىڭ تازارىپ تۇرعانى ماڭىزدى. كەلەس وزەنىنىڭ ءبىر ارىق سۋى جاساندى كولدەرگە ءتۇسىپ، ەڭ سوڭعى كولدەن وزەنگە قايتا قوسىلىپ كەتىپ وتىرادى.
سۇحباتتاسقان نۇرلان جۇماحان
