جۇمىس ساپارى بارىسىندا اۋقىمدى جۇڭگو نارىعىنىڭ تاجىريبەسىن پايدالانا وتىرىپ، تۇركىستان وبلىسىندا وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسىندا يىرىلگەن جىپتەر، ماتالار مەن كىلەمدەر ءوندىرىسى مەن توقىما كلاستەرىنىڭ بىرلەسكەن كاسىپورىندارىن قۇرۋ مۇمكىندىگى تالقىلاندى. سونىمەن قاتار اۆتوموبيل جاساۋ، ەلەكترونيكا، سيفرلىق تەحنولوگيالار، روبوتوتەحنيكا، پلاستماسسادان جاسالعان بۇيىمدار پلاستيكالىق ويىنشىقتار، پلاستيكالىق ىدىستار جانە تاعى باسقا ءوندىرىستى دامىتۋعا قاجەتتى جوبالار قاراستىرىلدى. كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمىن ءتيىمدى پايدالانىپ، وسى باعىتتاعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ جونىندە ۇسىنىستار بەرىلدى.
باعدارلاما اياسىندا تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى دارحان ساتىبالدى ءىرى ينۆەستيسيالىق كومپانيالاردىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ، ارىپتەستىك جونىندە كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. ساپار اياسىندا ايماق باسشىسى ءۇرىمشى قالاسىنداعى ەڭ ءىرى زاۋىت-فابريكالارىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەستى. وبلىس دەلەگاسياسى ەلەكتروموبيلدەر شىعاراتىن 3 زاۋىتتى ارالاپ كوردى. قورعاس پورتى، شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنداعى قۇرلىق پورتىنىڭ جۇمىسىمەن تانىستى.
ءۇرىمشى قالاسى – شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني ورتالىعى. حالىق سانى 4 ميلليوننان اسادى. مۇندا مۇناي، توقىما جانە مەتاللۋرگيا ونەركاسىپتەرى باسىم. سونداي-اق قىتايداعى ەڭ ءىرى جەل ەنەرگياسى ورتالىعى بولىپ سانالادى.
ءۇرىمشى – شۇار-نىڭ ءىرى ونەركاسىپ ورتالىعى، ونىڭ جالپى ايماقتىق ءونىمىنىڭ 64،5% قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار ايماقتاعى نەگىزگى تۇتىنۋ جانە بولشەك ساۋدا ورتالىعى.
وبلىس اكىمى باستاعان تۇركىستان وبلىسىنىڭ دەلەگاسياسى قىتايدىڭ يۋنكان قالاسىنداعى «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» ترانسشەكارالىق حالىقارالىق ساۋدا پلاتفورماسىمەن اينالىساتىن «Xinjiang Silk Road Com. Inform. Tech. Co.، Ltd.» كومپانياسىندا بولدى. قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعاراتىن زاۋىتتىڭ جۇمىسىمەن تانىستى. ەسىك وندىرىسىمەن اينالىساتىن «Buyang Group Ltd.» زاۋىتىن ارالاپ كوردى. دارحان ساتىبالدى باستاعان دەلەگاسيا جۇڭگو ساپارى كەزىندە اۆتوموبيلدەر مەن ەلەكتروموبيلدەر وندىرىسىمەن اينالىساتىن «Leap Motor» كومپانياسىنىڭ جۇمىس بارىسىمەن تانىستى. سونىمەن قاتار اۆتوكولىك ديسكىلەرىن وندىرەتىن «Zhejiang Jinfei Kaida Wheel Co.» زاۋىتىنا دا شولۋ جاسادى.
ءىس-ساپار بارىسىندا تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى دارحان ساتىبالدىنىڭ قىتايدىڭ سزينحۋا قالاسىنىڭ پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسىمەن كەزدەسۋى ءوتتى. ءوز كەزەگىندە ءوڭىر باسشىسى ورتالىق ازياداعى بيزنەستى كەڭەيتۋدىڭ جاڭا كوكجيەگى – تۇركىستان ءوڭىرى ارقىلى وتەتىن «باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق كولىك ءدالىزى الەمدىك نارىققا شىعۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىن اشاتىنىن، بۇل رەتتە ساۋدانى دامىتۋدىڭ الەۋەتى زور ەكەنىن ايتتى.
سزينحۋا – قىتايدىڭ چجەسزيان پروۆينسياسىنداعى قالا ايماعى ءارى شىعىس قىتايداعى ءىرى لوگيستيكالىق ورتالىق. ساۋدا-ساتتىق، اۋىر جانە جەڭىل ونەركاسىپ وشاعى. حالىق سانى 80 ميلليون ادامنان اسادى. جالپى ىشكى ءونىم كولەمى 1 ترلن15 ملرد اقش دوللارىنان جوعارى. مۇندا سيفرلىق ەكونوميكانى، ونلاين بولشەك ساۋدانى جانە ترانسشەكارالىق ەلەكتروندىق كوممەرسيانى بەلسەندى دامىتۋدا. قىتايلىق جانە الەمدەگى حالىقارالىق ەلەكتروندىق كوممەرسيا الپاۋىتتارى بۇل وڭىردە وزدەرىنىڭ كەڭسەلەرى مەن قويما كەشەندەرىن قۇرۋدا. 2017 جىلدان باستاپ سزينحۋانى ورتالىق ازيامەن، رەسەيمەن، پولشامەن، ۆەنگريامەن، گەرمانيامەن جانە نيدەرلاندىمەن بايلانىستىراتىن قىتاي-ەۋروپا تەمىرجول جۇك تاسىمالىنىڭ ماڭىزى ارتتى.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ دەلەگاسياسى ساپار بارىسىندا كىشىگىرىم سەحتان باستاپ، وڭدەۋ ونەركاسىبىن دامىتۋداعى حالىقارالىق تاجىريبە الماستى. توقىما كلاستەرى دامىعان يۋ حالىقارالىق ساۋدا قالاسىنداعى اياق كيىم شىعاراتىن فابريكا مەن شۇلىق شىعاراتىن ايگىلى «Limax» زاۋىتىندا بولىپ، جۇمىسىمەن تانىستى. شۇلىق وندىرۋگە ارنالعان جابدىقتار شىعاراتىن «Zhejiang Jiaxiu Knitting Co.، Ltd.» كومپانياسىنىڭ باسشىلىعىمەن كەزدەستى. پلاستماسسا مەن پلاستيكادان جاسالعان بۇيىمدار، ەلەكتروموبيل جاساۋدىڭ قىر-سىرىمەن تانىستى.
يۋ – چجەسزيان پروۆينسياسىنىڭ سزينحۋا قالاسىنداعى وكرۋگ. قىتايداعى ەڭ ءىرى سىرتقى ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى. حالىق سانى – 1 ملن. 900 مىڭ ادام. ال بيزنەس ورىندارىنىڭ سانى 2 ميلليونعا جەتەدى. مۇنداعى ەڭ تومەنگى جالاقى كولەمى 1000 -1200 اقش دوللارىن قۇرايدى.
يۋ قىتايدا «جاھاندىق سۋپەرماركەت» رەتىندە بەلگىلى. قالادا الەمنىڭ 200 ەلى مەن ايماقتارىنا تاۋار جەتكىزەتىن 2 ميلليوننان استام شاعىن جانە ورتا فيرمالارى جۇمىس ىستەيدى. نارىقتا 75 000 كوتەرمە جانە بولشەك ساۋدا دۇكەندەرى، سونداي-اق ونلاين پلاتفورما بار. يۋدى ەۋروپامەن بايلانىستىراتىن جۇك تەمىرجول جەلىسى تارتىلعان. يۋ جۇك تەرمينالىنان پويىزدار قازاقستان، يران، رەسەي، بەلارۋس، پولشا، گەرمانيا، فرانسيا، ۇلىبريتانيا جانە يسپانياعا بارادى.
ايماق دەلەگاسياسى اتاقتى «Wangbing» كومپانياسىندا جانە جوعارى جىلدامدىقتى ليفتەر جاساپ شىعاراتىن «Zhejiang Weite Elevator Co.، Ltd.» كومپانياسىنىڭ باسشىلىعىمەن كەزدەستى. الداعى ۋاقىتتا قىتايلىق كومپانيا تۇركىستان وبلىسىنا كەلىپ، وسىنداعى مۇمكىندىكتەرمەن تانىساتىن بولدى.
چجەسزيان پروۆينسياسىنداعى تۇركىستان قالاسىنداي وبلىس ورتالىعى سانالاتىن حانچجوۋ قالاسىندا 13 ملن. حالىق تۇرادى. جالپى ءونىم كولەمى 200 ملرد. اقش دوللارىن قۇرايدى. كوگالداندىرۋ جۇمىستارىنان كوش باستاپ تۇر.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى دارحان ساتىبالدى جۇمىس ساپارى بارىسىندا چجەسزيان پروۆينسياسىنىڭ باسشىلىعىمەن كەزدەسىپ، ەكى ءوڭىردىڭ ساۋدا اينالىمىن ارتتىرۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. وسىلايشا، ەكى ەلدىڭ دەلەگاسياسى ەكونوميكا، ساۋدا، ەنەرگەتيكا، اۋىل شاۋاشىلىعى جانە عىلىم مەن تەحنيكا، سونداي-اق مادەنيەت پەن تۋريزم سالالارىندا بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە ۋاعدالاستى. ساۋدا-ساتتىق بايلانىستى نىعايتۋ تۋرالى كەلىسىلدى. ەت، ۇن ەكسپورتتاۋ ماسەلەسى تالقىلاندى. سونىمەن قاتار وبلىس اكىمى باستاعان دەلەگاسيا توقىما ونەركاسىبى، تامشىلاتىپ سۋارۋ قوندىرعىلارىن وندىرەتىن، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى سالاسىنداعى جۇڭگو كومپانيالارىنىڭ باسشىلىعىمەن ءبىرقاتار ماڭىزدى كەزدەسۋلەر وتكىزدى.
الەمگە ايگىلى «Alibaba Group» كومپانياسىنىڭ باسشىلىعىمەن كەزدەسكەن تۇركىستان وبلىسىنىڭ دەلەگاسياسى حالىقارالىق ساۋدا پلاتفورماسىنا شىعارۋ ءۇشىن تۇركىستان وبلىسىندا شىعارىلاتىن ونىمدەرگە قويىلار تالاپتاردى ناقتىلاپ، الداعى بىرلەسكەن جۇمىستاردى تالقىلادى.
تۇركىستان قالاسىن ساندىق تەحنولوگيالار ارقىلى (Smart city) اقىلدى قالاعا اينالدىرۋ باعىتى بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى. قاۋىپسىزدىك پەن جايلىلىق «اقىلدى قالانى» دامىتۋدىڭ نەگىزگى شارتى. بەينەكامەرالار، سمارت تەحنولوگيالار ءوندىرىسى بويىنشا «Hikvision Group» كومپانياسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى ياو سزينمەن كەزدەسىپ، كومپانيانىڭ كورمە زالىن ارالادى.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى دارحان ساتىبالدى باستاعان دەلەگاسيا قىتايدا وتكەن ورتالىق ازيا ساۋدا فورۋمىنا قاتىستى. وبلىس باسشىسى ءوڭىرارالىق كووپەراسيانى دامىتۋدىڭ جولدارىمەن تانىستىردى.
– تۇركىستان وبلىسىنداعى نەگىزگى ينۆەستيسيالىق ايماقتارى – يندۋستريالدى ايماقتار مەن ونىڭ قاتىسۋشىلارىنا ءتۇرلى سالىق جەڭىلدىكتەرىن بەرەتىن «تۇركىستان» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعى. وبلىس اۋىل شارۋاشىلىعى ءونiمدەرiن ءوندiرۋ ءجونiندە رەسپۋبليكادا الدىڭعى قاتاردا. بۇگىنگى تاڭدا وڭىردە جەمىس-كوكونىس، باقشا داقىلدارى مەن ەت-سۇت ونىمدەرىن تەرەڭ وڭدەۋ باسىم باعىتقا يە. سونداي-اق ءتۋريزمدى دامىتۋ – وبلىس ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى. ماسەلەن، سوڭعى 3 جىلدا وبلىستا تۋريزمگە قۇيىلعان ينۆەستيسيا كولەمى شامامەن 600 ميلليون اقش دوللارىن قۇراپ، جىل سايىن شەت مەملەكەتتەردەن كەلىپ جاتقان تۋريستەر اعىنى بايقالادى. وسىعان ورايدا، ەكى مەملەكەت اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق بايلانىستارىن دامىتۋعا سەرپىن بەرەتىن ينۆەستيسيالاردى ءوزارا ۇلعايتۋ ارقىلى نىعايتۋ ۇسىنىلادى. بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ءوزارا مەملەكەتتىك ساپارلارى جانە بارلىق دەڭگەيدەگى تۇراقتى بايلانىستار، ەكى ەلدىڭ بەرىك دوستىعى مەن مىقتى قارىم-قاتىناسىنىڭ جارقىن ۇلگىسى بولىپ تابىلادى، – دەدى تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى دارحان ساتىبالدى.
دارحان ساتىبالدى باستاعان تۇركىستان وبلىسىنىڭ دەلەگاسياسى حانچجوۋداعى حالىقارالىق ساۋدانى ىنتالاندىرۋ كوميتەتىنىڭ (CCIT) ءتوراعاسى چجان حۋنبين مىرزامەن كەزدەستى. سونداي-اق وندا وتكەن ساۋدا-ينۆەستيسيالىق سەمينارعا قاتىستى. حانچجوۋ – قىتايدىڭ چجەسزيان پروۆينسياسىنىڭ استاناسى، ەجەلگى داۋىردە سالىنعان جانە بەيجىڭنەن باستاۋ الاتىن كەمە جۇرەتىن ۇلكەن كانالدىڭ ەڭ وڭتۇستىك اۋماعىندا ورنالاسقان قالا. حالىق سانى 12 ميلليونعا جۋىق (11 936 010 ادام). الپاۋىت كومپانيالار ورنالاسقان قىتايدىڭ ەڭ ءىرى ەلەكتروندىق ساۋدا ورتالىعى. 2022 جىلى ەكسپورت كولەمى 101،3 ميلليارد يۋاندى (14،73 ميلليارد دوللار) قۇراپ، قالاداعى ترانسشەكارالىق ەلەكتروندى ساۋدا ساۋداگەرلەرىنىڭ سانى 100 مىڭنان اسقان.
«قىتايدىڭ شەتەلدەگى ونەركاسىپتىك دامۋ قاۋىمداستىعى» جۇڭگو مەن قازاقستان ىنتىماقتاستىعى مەحانيزمىندە بەلسەندى ءرول اتقارىپ، جاقسى ناتيجەلەر كورسەتۋدە. قازاقستان-قىتاي ىنتىماقتاستىعى اياسىندا ەكونوميكانىڭ باسىم سالالارىندا جالپى قۇنى 21 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرايتىن 52 نەگىزگى جوبا جۇزەگە اسىرىلدى، اتاپ ايتقاندا، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى، اگروبيزنەس، تاۋ-كەن جانە بالقىتۋ كومپانيالارى، ماشينا جاساۋ جانە تاعى باسقا سالالار بار. قىتايلىقتارعا تۇركىستان وبلىسى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى مەن كۇن ەلەكتر ستانسيالارىن سالۋ سالاسىنداعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا ەڭ قولايلى وڭىرلەردىڭ ءبىرى ەكەنى ايتىلدى. وبلىستا كۇن ساۋلەسىنىڭ جىلدىق ۇزاقتىعى 3000 ساعاتتان اسادى.
وبلىس دەلەگاسياسى جۇمىس ساپارىن بەيجىڭدە جالعاستىردى. تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى دارحان ساتىبالدى قىتايدىڭ شەتەلدەگى ونەركاسىپتىك دامۋ قاۋىمداستىعى باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى ۆان كيەۆەنمەن كەزدەستى. الەمدە كۇن ساۋلەسى مەن جەلدەن ەنەرگيا وندىرۋدەن كوش باستاپ كەلەتىن ءىرى كومپانيا جەتەكشىلەرىمەن كەزدەسىپ، ءبىرقاتار ماڭىزدى جوبالاردى تالقىلادى.
سونداي-اق تۇركىستاندا جۇمىسىن توقتاتقان «Golden Camel Group LTD» كومپانياسىنىڭ باسشىلىعىمەن كەزدەسىپ، قۇرعاتىلعان تۇيە ءسۇتىن شىعارۋ ءىستىن قايتا جاڭعىرتۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. تۇركىستان وبلىسى دەلەگاسياسىنىڭ ءىسساپارى ءارى قاراي جالعاسۋدا. ناتيجەسى بويىنشا قىتايدىڭ باي تاجىريبەسى نەگىزىندە تۇركىستان وڭىرىندە جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەردىڭ قولداۋىمەن الداعى ۋاقىتتا بىرنەشە زاۋىت-فابريكالار جۇمىس ىستەيدى دەگەن جوسپار بار.
