– ارينە، ۋادە بەرەمىن! انت بەرەمىن! شىندىقتى ايتۋ ءۇشىن ءوزىڭدى شاقىردىم ەمەس پە؟!.
– قاراجات الۋ، جۇمساۋ، جالپى، قارجى ماسەلەسىندە قۇجاتتارعا ءسىز قول قويۋشى ما ەدىڭىز؟
– ارينە، جوق. قاراجاتتى قانشاسىن قايدا جۇمسايتىنىن، قاي فيرماعا قانشا شىعىن جۇمسايتىنىن، كىمگە قانشا ايلىق بەرەتىنىن مەن بىلمەيمىن دە، وعان مەنىڭ قاتىسىم دا جوق. قارجى ماسەلەسىنە قول قوياتىن، ءتىپتى، مەنىڭ حاقىم دا جوق قوي، مەن كينو سالاسىنىڭ بۇكىل ەكونوميكالىق، بۋحگالتەرلىك ەسەپ-قيسابىنىڭ قانداي بولاتىنى بىلمەيمىن.
قارجىلىق قۇجاتتارعا قول قويۋ قۇقىعى اتقارۋشى پروديۋسەر يۋدينانىڭ قولىندا. جانە مەنىڭ فيرمامنىڭ ديرەكتورىنىڭ قولىندا. اتقارۋشى ديرەكتور «مىنانشا اقشا كەرەك» دەپ مەنىڭ فيرماما كەلەدى، مەنىڭ ديرەكتورىم سۇراعان اقشاسىن بەرەدى، ول الىپ كەتەدى. سويتەدى دە ول ءتيىستى شىعىندارعا جاراتادى، سوسىن «مىنانشا قاراجات جاراتتىم» دەپ ەسەپ بەرەدى. قاعازداردى، بارلىق ەسەپ-قيساپتى يۋدينا مەن ءبىزدىڭ بۋحگالتەر «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنا وتكىزەدى.
– ءسىزدىڭ فيرماڭىزدىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى كىم؟
– ەسپايەۆ دەگەن جىگىت. الدىندا ءابدىراحمانوۆ دەگەن جىگىت بولعان… بارلىق قۇجاتتارعا سولار قول قويادى، اقشا اينالىمىنا، ەسەپ-قيساپقا سولار جاۋاپتى. الدىڭعى كەزەڭدە 79 ميلليوننىڭ 44 ميلليونى يگەرىلدى دەگەن وچەت «قازاقفيلمگە» تاپسىرىلعان. قالعان 35 ميلليونى كەيىن يگەرىلدى، ونىڭ ەسەپ-قيسابى، قۇجاتتارى دايىن تۇر. سول وچەتتى تاپسىراردا، جوعارىدان نۇسقاۋ كەلدى مە، «قازاقفيلم» بۇل دوكۋمەنتتەردى قابىلداماي قويدى. فاكت بويىنشا جوسپارداعى ناقتى جۇمىستار جاسالىندى، ەڭبەك ەتكەن جۇمىسكەرلەر جالاقىسىن الدى، بۋحگالتەرلىك ەسەپ-قيساپ قۇجاتتارى بار، شىعىننىڭ ءبارى ورىن-ورنىندا… قابىلدامادى. سول كەزدە تەرگەۋ باستالىپ كەتكەن كەز ەدى، سونى سەبەپ قىلدى دا، وچەتتى قابىلداماي تاستادى…
– شىعىننىڭ ورنى بار، ءبىراق سىزگە جالا جاۋىپ وتىر ما سوندا؟
– بۇل جالا. ەكى ايەلدى قورلاپ… ايەل ادامدى!.. بىرەۋى جاس قىز، بىرەۋى ورىس ايەل، ءتىس قاققان قۋ… مىنا ءبىزدىڭ ءفيلمىمىز ونىڭ بەسىنشى مە، التىنشى ءفيلمى! يۋدينانىڭ. مۇمكىن ول قالاي ۇرلاۋدى، قالاي نەعىلۋدى بىلەتىن شىعار… ءبىراق مەن وعان تالاي ايتتىم، «بايقاڭدارشى، ارتىق-اۋىس تيىسپەڭدەرشى، كەلەسى جۇمىستا «پريبىل» بولادى، سول كەزدە ايلىقتارىڭدى كوپ الاتىنداي جاعدايعا جەتەمىز، وسى ءبىرىنشى پروەكتىمىزدى ابىرويمەن وتكىزەيىكشى…» دەگەن وتىنىشىمنەن باسقا نە دەيمىن؟
ولارعا مەن ۇرلاپ بەرىڭدەر دەپ قالاي ايتامىن؟ ءوزىم بارىپ مەملەكەتتەن جالىنىپ سۇراپ العان اقشانى ۇرلا دەپ؟؟!. ءوزىمنىڭ فيرمامنان ءوتىپ جاتىر. وزىمە ءوزىم كور قازا المايمىن عوي مەن! قوسپاسام – المايمىن عوي!.. حالىق بىلەدى، مەن تەاترعا توعىز جىل ديرەكتور بولعاندا، بۇكىل بەت-الپەتىمدى، بۇكىل جيناعان ابىروي-اتاعىمدى سول تەاترعا جۇمسادىم! توبەسىن قايتادان جاپتىم! قۇلاپ جاتقان مرامورلارىن قايتادان ورگىزدىم، ونىڭ بارىنە ۇكىمەت اقشا بەرگەن جوق!.. 1993 جىلدان 2001 جىلعا دەيىن – ەڭ قيىن زاماندار بولدى. جۇمىسكەرلەر ايلىعىن الا الماي قالعان كەزدەردە مەن مادەنيەت مينيسترلىگىن اينالىپ ءوتىپ، قارجى مينيسترىنە بارىپ، «ءبىرىنشى اۋەزوۆ تەاترىنا – اتا تەاترعا جىبەرىڭدەر اقشانى» دەپ سۇراپ الىپ، سونداي جاعدايعا جەتكەم. باسقا تەاترلار، مەكەمەلەر ايلاپ-جىلداپ ايلىقتارىن الا الماي جۇرگەندە، ءبىزدىڭ تەاتردىڭ ادامدارىنىڭ ايلىعى ءبىر كۇن دە كەشىگىپ كورگەن جوق. باسقا تەاترلار گاسترولگە بارا الماي جۇرگەندە، ءبىزدىڭ تەاترىمىز توعىز جىل بويى ىلعي دا گاسترولدەرگە شىعىپ ءجۇردى. سوندا مەن بەت-الپەتىمدى اكىمدەرگە ساتىپ، جالىنىپ، الدارىنا بارىپ، «ءاي، مىناۋ – اتا تەاتر عوي!..» دەپ، بار مۇمكىندىگىمدى، كەرەك دەسەڭ، قالتامداعى بارىمدى تەاترعا توككەن اداممىن، قۇيعان اداممىن!..
ال مىنا كەزدە ءوزىم جاساپ وتىرعان پروەكتىدەن ءوزىم بىردەڭە جىرىمداپ الۋ – اقىلعا سىيمايتىن نارسە عوي! ءوزىم وتىرعان بۇتاقتى ءوزىم كەسەمىن بە؟!. سونان سوڭ، اينالايىن، مەنىڭ العان تاربيەم باسقا! ءبىز كەڭەس وكىمەتىنىڭ تاربيەسىمەن ءومىر سۇردىك. ءبىر ايلىقپەن عانا، ماڭداي تەر ەڭبەكپەن عانا تاباتىن ايلىقپەن ءومىر ءسۇرىپ، سوعان قاناعات ەتۋ ابدەن سانامىزعا سىڭگەن ادامدارمىز. ول زاماندا ءبىر تيىن ءۇشىن جاۋاپ بەرەسىڭ!
ەگەر ءقازىر مەنىڭ استىمدا ماشينەم بولسا – ول حالىقتىڭ ماعان دەگەن ىقىلاسىنان مىنگىزگەن ماشينەسى. ومىرىمدە مەن ەكى ماشينە ءمىندىم، ەكەۋىن دە حالىق مىنگىزگەن. سوندىقتان مەنىڭ سانامدا، ءوزىم ەڭبەك ەتىپ ءجۇرىپ، بەتىمنىڭ ءارىن بەس توگىپ، مەملەكەتكە بارىپ سۇراپ العان اقشانى قالتاما سالۋ دەگەن – مەنىڭ ميىما سىيمايتىن تۇسىنبەيتىن نارسە! مۇمكىن ەمەس ولاي جاساۋ! ءقازىر وسى نارسە مەنىڭ موينىما ىلىنگەنى… مەنىڭ شاقشاداي باسىم شاراداي بولدى. قايتا-قايتا..، مىنە وسىمەن قانشا رەت جەدەل جاردەم شاقىردىم؟!. جەتى-سەگىز رەت جەدەل جاردەم شاقىردىم.
مەن اجەپتاۋىر اۋىلدا وسكەن جىگىت ەدىم، اناۋ-مىناۋعا بوي بەرمەيتىن، دەنساۋلىعىم، قۇدايعا شۇكىر، جاقسى، قوي باعىپ، ءشوپ شاۋىپ، جەر اۋدارىپ، اربا ايداپ، قارا جۇمىس ىستەپ، اۋىلدا وسكەن قاجىرلى جىگىتتەردىڭ ءبىرى ەدىم!.. جانە تەاتردا قانشاما-قانشاما رولدەر وينادىم – جۇرەگىمدى پارشا-پارشا قىپ!.. مىناعان كونەتىندەي جاعدايىم جوق، جەتى-سەگىز رەت جەدەل جاردەم شاقىرىپ، سوڭعى رەت جۇرەكتى قارايتىن كارديولوگيالىق اۋرۋحاناعا ءتۇستىم. ون كۇن جاتۋىم كەرەك ەدى، ولاردان فينپولدىڭ ادامدارى كەلىپ سۇراستىرىپ، «انىق پا، انىق ەمەس پە؟..» دەپ ءبىلىپ، «ءبىر جەتىدە شىعارىڭىز» دەپ ولارعا تاپسىرما بەرىپ..، ءسويتىپ مەنى سەگىز كۇننەن كەيىن شىعاردى.
سوتتىڭ وتىرىسىنا باردىم. ءالى دە جۇرەگىم اۋىرىپ وتىر. ءقازىر جاتسام دا، قايتادان جاتار ەدىم، ءبىراق قايتا-قايتا اۋرۋحاناعا جاتا بەرگەن دەگەن… «نەمەنە بۇل، قاشىپ ءجۇر مە؟..» دەگەن وي كەلەدى-اۋ دەگەن ۋايىم مەن ۇياتتان ءقازىر ءوزىمنىڭ دەنساۋلىعىمدى ويلاۋدان قالدىم. ءبىر كۇنى كوزىم جۇمىلىپ كەتسە، وسى اڭگىمەم قالاتىن شىعار، باسقا نە قالادى مەندە؟!. ارتىمدا جىلاپ بالا-شاعام قالادى… ءبىراق مەن ءوزىمنىڭ جۇرەگىممەن بىرگە ونەرىمە دەگەن ادىلدىگىمدى، ەلىمە دەگەن ادىلدىگىمدى، مەملەكەتىمە بەرىلگەنىمدى الا كەتەم… (ۇنسىزدىك)…
– 69 ملن تەڭگە موينىڭىزعا ءىلىپ وتىر ما؟
– تەرگەۋ بارىسىندا… و باستا تەرگەۋ دۇرىس بولمادى… ال تەرگەۋ بارىسىندا جاڭاعى مۋجيكوۆ دەگەن جىگىت «مۋجيكپىن» دەگەن سوزىندە تۇرمادى… جاڭا ايتتىم عوي، «مەن جىبەرەمىن، ەرتەڭ ءىستى جابامىن، بوساتامىن» دەگەن مۋجيكوۆىمىز مەن بولنيساعا جاتقاننان كەيىن ەكى كۇننەن كەيىن تەلەديداردان: «تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ موينىنا الدى 69 ميلليوندى، ەندى 6 ميلليونىن تولەدى…، قالعاندارىن تولەي باستادى…» دەگەن جالعان اقپارات بۇرق ەتە قالدى. ول مەنى تاعى ۇشىرىپ ءتۇسىردى. سودان كەيىن، بەرگەن ۋادەسىن ورىنداماعاننان كەيىن، كەيىنگى سوتتاردا مەن الدىڭعى مويىنداۋىمنان باس تارتتىم. «ءبىز كەلىسكەنبىز!» دەدىم.
سۋديا ماعان ورىندى سۇراق قويدى: «تۇڭعىشباي قادىر ۇلى، سوندا بۇل ساۋدا بولدى ما سەندەردىڭ ارالارىڭدا؟» دەپ ورىسشالاپ. مەن ايتتىم، «ساۋدا بولدى، سۋديا مىرزا، وسىلاي-وسىلاي دەپ ايتتى، سوندىقتان مەن موينىما العام، ءبىراق ولار قىزداردى دا شىعارعان جوق، ماعان بەرگەن ۋادەسىن دە ورىنداعان جوق، ءىستى جاپقان جوق!.. ءبىرىن دە ورىندامادى!..» دەپ. كەرىسىنشە، يۋدينانى وزدەرىنىڭ جاعىنا بۇرىپ، «تەرگەۋگە كومەكتەستى» دەپ، «بۇكىل جاساعان كىناراتتاردىڭ بارلىعىن تۇڭعىشباي ارقىلى جاسادىق» دەپ جازدىرىپ، الگى «ايىپتاۋ اكتىسى» دەي مە… سول 60 بەتتىك «ايىپتاۋ اكتىسىن» وقىپ قاراساڭىز، توبە شاشىڭىز تىك تۇرادى. ءبارىن تۇڭعىشباي ايتىپتى، «انا جەرگە بار دا سەن اقشانى شاش…، تۇڭعىشباي ايتىپتى، مىنا جەرگە بار دا اقشانى بەر… تۇڭعىشباي ايتىپتى، سەن انا جەرگە بار دا، اقشانى جاسىر…» دەپتى. مۇمكىن ەمەس نارسە! ءسويتىپ مەنىڭ ومىرىمدە ءبىر ەلىمە، جۇرتىما، ەڭ ءبىرىنشى ونەرگە وسىنداي ءبىر جاڭا ۇردىستە، جاڭا تەحنولوگيامەن، دۇنيەجۇزىنە بەلگىلى بولاتىنداي جاعدايعا جەتەتىن پروەكتىمنەن قۇلاگەرشە… اتىلدىم… باتىراش-قوتىراشتارعا اتىلدىم… قوسوبانىڭ تۇبىندە…
سۇحباتتاسقان ساۋلە ابەدينوۆا
دەرەككوزى: akjunis.kz
