قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز سوزىندە ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ بۇگىنگى وتىرىسىنا دەيىن اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناقتى ناتيجەسى بار ەكەنىن، "قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى" جاڭا زاڭعا قول قويعانىن اتاپ ءوتتى. اتالعان زاڭ بويىنشا جيىن وتكىزۋدىڭ الدىن الا ەسكەرتۋ قاعيداتى ەنگىزىلدى.
– جاڭا زاڭ ازاماتتاردىڭ بەيبىت جيىندار وتكىزۋگە كونستيتۋسيالىق قۇقىعىن تولىق قامتاماسىز ەتەدى. ساياسي رەفورمالاردىڭ ءبىرىنشى توپتاماسىنا كىرەتىن باسقا دا زاڭ جوبالارى ازىرلەنۋدە. سونداي-اق سايلاۋ تۋرالى جانە ساياسي پارتيالار تۋرالى زاڭدارعا وزگەرىستەر ەنگىزەتىن قۇجاتتارعا قول قويدىم.
ءبىز پارلامەنتتىك وپپوزيسيا ينستيتۋتىن ەنگىزدىك. ساياسي پارتيالاردى تىركەۋگە قاتىستى تالاپ جەڭىلدەتىلدى.
سايلاۋعا تۇسەتىن ساياسي پارتيالار ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن 30 پايىزدىق كۆوتا بولەتىن بولادى. جالا جابۋدى قىلمىس ساناتىنان الىپ تاستاۋ جانە قىلمىستىق كودەكستىڭ 174-بابىن ىزگىلەندىرۋ جونىندەگى نورمالارعا ازاماتتار بارىنشا قولداۋ ءبىلدىردى، – دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقايەۆ وتىرىستىڭ كۇن ءتارتىبى تۋرالى ايتا كەلىپ، كەز-كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن ادامي كاپيتال باستى ولشەمگە اينالعانىن اتاپ ءوتتى.
– جاڭا احۋال ءبىلىم جانە عىلىم جۇيەسىن تۇبەگەيلى رەفورمالاۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. ەندى بۇل سالانىڭ ماڭىزى ارتا تۇسەتىنى انىق. ءتىپتى ەكونوميكانىڭ ءوزى سوعان تاۋەلدى بولماق. ءبىز ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنىڭ بولاشاقتاعى ءرولىن ايقىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. بۇكىل مەملەكەتتىك ساياساتتى سوعان سايكەس جۇزەگە اسىرامىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ ءبىلىم سالاسىنا بولەتىن قارجىسى جەتكىلىكسىز ەكەنىن، سونىڭ سالدارىنان ءبىلىم بەرۋ ساپاسى مەن مەكتەپ ينفراقۇرىلىمى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا كەنجەلەپ قالعانىن جەتكىزدى.
– قازاقستاننىڭ مەكتەپتەرى جاقسى جابدىقتالىپ، سىنىپتاعى وقۋشىلار سانىنىڭ كوپ بولماعانى قاجەت. مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا 2025 جىلعا قاراي 650 ورىندىق جانە ودان دا كوپ وقۋشىعا ارنالعان 800 جاڭا مەكتەپ، اۋىلدارداعى تىرەك مەكتەپتەر ءۇشىن 114 ينتەرنات، 700-دەن استام سپورت زالدارىن سالۋ جوسپارلانىپ وتىر، – دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقايەۆ كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ نازارىن قالا مەن اۋىل مەكتەپتەرىنىڭ اراسىنداعى الشاقتىقتى قىسقارتۋ، بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، وقۋشىلار اراسىنداعى زورلىق-زومبىلىق پەن وز-وزىنە قول جۇمساۋ پروبلەماسىن شەشۋ جونىندەگى مىندەتتەرگە اۋداردى. سونىمەن قاتار ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى باسقارۋ جانە قارجىلاندىرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ كەرەك ەكەنىن ايتتى.
– مەنىڭ شەشىمىم بويىنشا، 2021 جىلدان باستاپ اۋداندىق ءبىلىم بولىمدەرىن باسقارۋ جانە ولاردى قارجىلاندىرۋ وبلىستىق دەڭگەيگە وتەدى. بۇدان بولەك سوڭعى ۋاقىتتا وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارىن تاعايىنداۋ ءتارتىبى تۋرالى ماسەلە ءجيى قوزعالۋدا. ۇكىمەت بالاباقشا مەڭگەرۋشىلەرىن، مەكتەپتەر مەن كوللەدجدەردىڭ ديرەكتورلارىن تاعايىنداۋدىڭ تۇسىنىكتى ءارى اشىق جاڭا جۇيەسىن ازىرلەۋى كەرەك. ديرەكتورلاردى الماستىرۋ جانە اتتەستاسيالاۋ ينستيتۋتىن ەنگىزۋ ءىسى دە باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا ءتيىس، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگىن بارىنشا ارتتىرۋعا شاقىرىپ، بۇل ماسەلەدە ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە نازار اۋدارۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
– ولار ءتىل ۇيرەتۋ بارىسىندا، نەگىزىنەن، وقۋ ورىندارىنداعى جاستارعا كوبىرەك ءمان بەرەدى. سوندىقتان ءتىل كوميتەتىن ەكى مىڭ جيىرما ءبىرىنشى جىلدان باستاپ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا وتكىزگەن ءجون. بۇل قازاق ءتىلىن وقىتۋ ادىستەمەسىن ازىرلەۋ جانە ونى ۇيرەتۋ ىسىنە قاتىستى الەۋەتىمىزدى ءبىر ورتالىققا شوعىرلاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق، مۇنداي قادام قولدانىسقا ەنگىزىلەتىن وقۋ باعدارلامالارىنىڭ تيىمدىلىگىن تالداۋ جانە مونيتورينگ جۇرگىزۋ جۇيەسىن جاساۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز سوزىندە عىلىمدى دامىتۋعا باسا ءمان بەردى.
– جالپى عىلىمعا بولىنەتىن قارجىنى جوسپارلى تۇردە كوبەيتەمىز. 2025 جىلعا قاراي ونى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 1 پايىزىنا دەيىن جەتكىزەمىز. وسى رەتتە ءبىز ەشكىم وقىمايتىن، قاجەتسىز جۇمىستار مەن زەرتتەۋلەردى قارجىلاندىرۋعا جول بەرمەيمىز. ءاربىر عىلىمي جۇمىسقا قاتاڭ تالاپ قويىلۋعا ءتيىس. سونداي-اق ونىڭ ناقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، وندىرىستىك جانە تەحنيكالىق قايتارىمى بولۋى قاجەت. باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋ تەك ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق مىندەت تۇرعىسىنان بولىنۋگە ءتيىس. مەديكو-بيولوگيالىق زەرتتەۋلەر، اگرووندىرىستىك عىلىم، «جاسىل» تەحنولوگيا، جاساندى ينتەللەكت، ەنەرگوتيىمدىلىك سياقتى سالالارعا ەرەكشە ءمان بەرىپ، قارجى ءبولۋ كەرەك، – دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنىڭ بۇكىل الەمدەگى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى ءۇشىن، شىن مانىندە، اۋىر سىناق بولعانىن اتاپ ءوتىپ، بۇل احۋالدىڭ قازاقستاندا كاسىبي دارىگەرلەردىڭ تاپشى ەكەنىن انىق اڭعارتقانىن جەتكىزدى. سونداي-اق بۇعان ەڭبەكاقىنىڭ ازدىعى، ماماندىقتىڭ بەدەلدى بولماۋى، دارىگەرلەر قۇقىنىڭ قورعالماۋى سەبەپ بولىپ وتىرعانىن ايتتى.
– ءتۇرلى سالا ماماندارى ىشىندە ەڭ تومەن جالاقىنى دارىگەرلەر الادى. ۇكىمەتكە بيىلدان باستاپ دارىگەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسىن كەزەڭ-كەزەڭمەن ارتتىرۋدى تاپسىرامىن. ولاردىڭ ايلىعى ەكونوميكاداعى ورتاشا جالاقىدان ەكى جارىم ەسە ارتىق بولۋى كەرەك. بۇل كورسەتكىشكە 2023 جىلعا قاراي قول جەتكىزۋ قاجەت، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
سونىمەن قاتار پرەزيدەنت مەديسينا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا بايلانىستى ءبىرقاتار ماسەلەنى شەشۋدى تاپسىردى.
– 2010 جىلدان بەرى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى مەن ەكستەنسيۆتى تيىمدىلىكتىڭ كەيبىر باعىتتارىن وڭتايلاندىرۋعا باسا ءمان بەردىك. ناتيجەسىندە 1000-عا جۋىق جۇقپالى اۋرۋلارعا ارنالعان ورىن قىسقاردى. بيولوگيالىق قاۋىپ-قاتەرلەردى ەسكەرە وتىرىپ، ۇكىمەت بەلگىلى ءبىر باعىتتار بويىنشا دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىندەگى رۇقسات ەتىلگەن ارتىقشىلىق ماسەلەسىن قاراستىرىپ، ونىڭ قيىن-قىستاۋ جاعدايلارعا دايىن بولۋىنا قولداۋ كورسەتۋى قاجەت، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
وتىرىس بارىسىندا پرەزيدەنت ۇكىمەتكە اۋىلدىق جەرلەردەگى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ءتيىمدى ۇلگىسىن جاساۋ شارالارىنىڭ ورىندالۋىن، سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قىزمەتتى كۇشەيتۋدى جانە ينستيتۋسيونالداندىرۋدى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋدى، سونداي-اق، ەلىمىزدى دارى-دارمەكتەرمەن جانە مەديسينالىق جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن شەشۋدى تاپسىردى.
– بۇگىن مەن نەگىزگى الەۋمەتتىك سالالاردى رەفورمالاۋعا ارنالعان باستامالار جونىندە ايتتىم. بۇل باستامالاردىڭ باسىم بولىگى ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ ۇسىنىستارى نەگىزىندە جاسالدى. وسى شارالاردى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرساق، ادامي كاپيتالدىڭ ساپاسىن ايتارلىقتاي ارتتىرامىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ماتىنىمەن مىنا سىلتەمە ارقىلى تانىسۋعا بولادى.
