ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز ۆلاديمير پۋتينمەن ماسكەۋدە جوعارى دەڭگەيدە مازمۇندى، ەڭ باستىسى تابىستى كەزدەسۋ وتكىزدى. ەكى كوشباسشىنىڭ ايتۋىنشا، 4 ساعاتتان استام ۋاقىتقا سوزىلعان اڭگىمە قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى كۇن تارتىبىندە تۇرعان قازىرگى وزەكتى ماسەلەلەردى اشىق ءارى ءوزارا سەنىم نەگىزىندە تالقىلاۋعا مۇمكىندىك بەردى.
كەلىسسوز فورماتىنىڭ اشىق بولعانى سونداي پرەزيدەنتتەر الەۋمەتتىك ارا قاشىقتىقتى ساقتاماي، قول الىسىپ، بىر-بىرىمەن ءتوس قاعىستىرىپ امانداستى. وسىدان-اق كەزدەسۋدىڭ جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلعانىن بايقاۋعا بولادى. قازىرگىدەي «كوۆيد» كەزىندە مۇنداي جوعارى دەڭگەيدە قابىلداۋ – سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي. يران، فرانسيا سياقتى ەلدەردىڭ پرەزيدەنتتەرىن سالقىن قابىلداپ، ولارمەن ۇلكەن اق ۇستەلدىڭ ەكى باسىندا وتىرىپ كەلىسسوز جۇرگىزدى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ كەزدەسۋى كرەملدىڭ كاميننىي زالىندا ءوتتى. حاتتاما بويىنشا پرەزيدەنتتەر ءبىر مەتر ارا قاشىقتىقتا وتىردى. قازاقستان پرەزيدەنتىمەن كەزدەسۋدىڭ ەرەكشە فورماتتا ءوتۋى ەكى ەلدىڭ شىنايى دوستىق قارىم-قاتىناستا ەكەنىن كورسەتەدى. مۇنداي ەرەكشە ءىلتيپاتتى بىلتىر جىل سوڭىندا سانكت-پەتەربۋرگتە وتكەن تمد-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ سامميتىنەن دە بايقاۋعا بولادى.
ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ پەن قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى قالا كوشەلەرىمەن جۇرگەندە ءبىر كولىككە وتىرىپ، مەملەكەتتەر اراسىنداعى ەكىجاقتى قاتىناستاردى تالقىلادى.
ەكى ەل باسشىلارىنىڭ كرەملدە وتكەن كەلىسسوزدەرى ءبىلىم بەرۋ، سيفرلاندىرۋ، عارىشتى يگەرۋ سالالارى مەن اتوم ەنەرگياسىن بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ باعىتىندا ماماندار دايارلاۋ ءىسى بويىنشا ماڭىزدى كەلىسىمدەر توپتاماسىنا قول قويۋمەن اياقتالدى.
قازاقستاندا رەسەيدىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالدارى جەلىسىن كەڭەيتۋ، سونداي-اق ءبىزدىڭ «بولاشاق» باعدارلاماسى اياسىندا قاجەتتى ماماندار دايارلاۋ جونىندە ماڭىزدى ۋاعدالاستىقتارعا قول جەتكىزىلدى. بۇل باعىت بويىنشا الماتىدا ءميفي-دىڭ، اتىراۋدا گۋبكين اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيليالدارىن اشۋ جۇمىستارى باستالىپ تا كەتتى. باۋمان اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتتىمەن جانە باسقا دا ءبىرقاتار وقۋ ورنىمەن ولاردىڭ وكىلدىكتەرىن اشۋ جايىندا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلۋدە. قازاقستاننىڭ «حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعى» اكسيونەرلىك قوعامى رەسەي فەدەراسياسىنىڭ ميفي، مفتي، گۋبكين اتىنداعى رمۋ، باۋمان اتىنداعى ممتۋ، يتمو، ميسيس سياقتى جەتەكشى التى تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن «بولاشاق» باعدارلاماسى اياسىندا ىنتىماقتاستىق ورناتۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى.
وسى تۇستا اتالعان ماسەلە بويىنشا قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىنىڭ اسا پايدالى ۇسىنىسىن قولداعان ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ەرەكشە ىقىلاسىن اتاپ وتكەن ءجون.
قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ پىكىرىنشە، وسى يگى باستامالار جاستارىمىزدىڭ وزىق تەحنيكالىق ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار قازاقستان رەسپۋبليكاسى سيفرلىق دامۋ، يننوۆاسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگى مەن رەسەي فەدەراسياسى سيفرلىق دامۋ، بايلانىس جانە بۇقارالىق كوممۋنيكاسيالار مينيسترلىگى سيفرلاندىرۋ سالاسىندا تاجىريبە الماسۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى. بۇل قۇجات سيفرلىق دامۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا، سونىڭ ىشىندە ەكى ەلدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىنە قاجەتتى تەحنيكالىق جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق داعدىلاردى ۇيرەتۋگە باعىتتالعان.
سونداي-اق تاراپتاردىڭ سيفرلىق سالا باسشىلارىن دايارلاۋ باعدارلاماسىن بىرلەسىپ ىسكە اسىرۋ، IT ماماندارىن دايارلاۋ جانە ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋدىڭ قارقىندى باعدارلاماسىن ىسكە قوسۋ، Astana Hub حالىقارالىق تەحنوپاركى بازاسىندا سيفرلىق ترانسفورماسيا قۇرالدارىن قامتاماسىز ەتۋ جانە قولداۋ جونىندە كەلىسىم جاسالدى. سونىمەن بىرگە ەلدەرىمىزدىڭ سيفرلىق ترانسفورماسياسى اياسىندا جاساندى ينتەللەكت قۇرالدارىن قولدانۋ جانە اۋقىمدى دەرەكتەردى تالداۋ سالاسىندا تاجىريبە الماسۋعا ۋاعدالاستى.
كەلىسسوز «قازاقستان تەمىر جولى» ۇك» اق مەن «ترانسماشحولدينگ» اق اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى ماڭىزدى كەلىسىممەن قورىتىندىلاندى. بۇل قۇجات مانيەۆرلى جانە ماگيسترالدى لوكوموتيۆتەردى، جۇك ۆاگوندارىن جانە رەسەي تەمىرجول ماشينا جاساۋ سالاسىنىڭ باسقا دا ونىمدەرىن جەتكىزۋدى كوزدەيدى. «ترانسماشحولدينگ» – تەمىر جول ماشيناسىن جاساۋ سالاسىنىڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى جانە ۇزاق جىلدان بەرى قازاقستان تەمىر جولىنىڭ نەگىزگى سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى.
كەزدەسۋ بارىسىندا ۆلاديمير پۋتين رەسەيدىڭ قاسىم-جومارت توقايەۆتى بارىنشا قولدايتىنىن ايتتى.
– ءبىز رەسەي مەن قازاقستاننىڭ ىنتىماقتاستىعى ودان ءارى كەڭەيىپ، ارتا تۇسەتىنىنە سەنىمدىمىز. قازاقستان پرەزيدەنتى ءوز ەلىندە ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە، سىبايلاس جەمقورلىقتى جويۋعا، ەكونوميكانى جاڭعىرتۋعا، ەلدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارىن نىعايتۋعا باعىتتالعان ءبىرىنشى كەزەكتەگى شارالاردىڭ كەشەندى جوسپارىن ىسكە اسىرا باستايتىنىن ايتتى. ءبىز قازاقستاندىق ارىپتەستەرىمىزگە بەكىتىلگەن جوسپارلارىنىڭ تابىستى ورىندالۋىنا تىلەكتەسپىز جانە بۇعان جان-جاقتى كومەكتەسۋگە دايىنبىز، – دەدى رەسەي پرەزيدەنتى.
بيىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراسياسى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار تاريحىندا اتاۋلى داتا بار ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇل ەلدەرىمىز اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ 30 جىلدىعى.
وسى ۋاقىت ىشىندە مىزعىماس دوستىققا، ورتاق تاريحقا، قازاقستان مەن رەسەي حالىقتارىنىڭ مەنتالدىق تۇرعىدان جاقىندىعىنا سۇيەنە وتىرىپ، جوعارى دەڭگەيدەگى باسشىلارىمىز مەملەكەتارالىق ۇلگىلى ىنتىماقتاستىق ورناتتى. وسى ىنتىماقتاستىق بارلىق سالا بويىنشا زور جەتىستىك پەن تابىسقا قول جەتكىزدى. ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىز اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستار حالىقارالىق قوعامداستىققا ناعىز تاتۋ كورشىلىكتىڭ، سەنىمدى وداقتاستىق پەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ جارقىن ۇلگىسىن كورسەتتى.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ رەسەي فەدەراسياسى ۇكىمەتىنىڭ ءتوراعاسى ميحايل ميشۋستينمەن كەزدەسۋى وتە ناتيجەلى بولدى. بۇل جۇزدەسۋدە ەلدەرىمىز اراسىنداعى ىسكەرلىك سەرىكتەستىكتى ودان ءارى ىلگەرىلەتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. پرەزيدەنت بارلىق كۇش-جىگەردى، ەڭ الدىمەن، ساپار بارىسىندا قول جەتكىزىلگەن ۋاعدالاستىقتاردى ىسكە اسىرۋعا جانە ناقتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە شاقىردى.
ماسكەۋدەگى تابىستى كەلىسسوزدەردەن كەيىن مەملەكەت باسشىسى رەسەي فەدەراسياسىنداعى جۇمىس ساپارىن تاتارستان رەسپۋبليكاسىندا جالعاستىردى. قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى مىڭجىلدىق تاريحىمەن جانە اسا باي مادەني مۇراسىمەن تانىمال قازان قالاسىنا العاش رەت ات باسىن بۇردى.
قازاق پەن تاتار ەجەلدەن توسكەيدە مالى، توسەكتە باسى قوسىلعان تۋىستاس حالىق. ءبىزدىڭ تاريحىمىز ورتاق، ءدىنىمىز بەن ءتىلىمىز ءبىر. سوناۋ XVI عاسىردىڭ ورتاسىندا يۆان گروزنىي قازاندى باسىپ العانداعى قىرعىن ءبىزدىڭ فولكلورىمىزدا ەرەكشە ءىز قالدىرعان. قازاقتىڭ «شورا باتىر»، «نارىك باتىر» جىرلارىندا وسى شايقاستار باياندالادى. سوندا قازاندى جاۋ قورشادى دەپ اتتانىپ بارا جاتقان قازاقتىڭ باتىرى شورا:
«نارىكتىڭ ۇلى شورامىن،
مەن قازانعا بارامىن.
مەن قازانعا بارعانشا،
قان جاۋماسىن، قار جاۋسىن،
مەن قازانعا بارعان سوڭ،
قار جاۋماسىن، قان جاۋسىن»، – دەپ جىرلاعان ەكەن. «قازان جورىعى» دەپ اتالاتىن كۇي دە بار.
ال تۇتاس ۇلتتى جاڭا ساپاعا كوتەرگەن الاش زيالىلارىنىڭ دا قىزمەتى مەن ءومىرى وسى قازان قالاسىمەن تىكەلەي بايلانىستى. كوبى وسىندا ءبىلىم الىپ، تاتار ارۋلارىنا ۇيلەندى. تاتار اۆتونومياسى مەن الاش اۆتونومياسى ۇنەمى تىزە قوسىپ، بىرگە كۇرەسكەنىن تاريحتان بىلەمىز. قازاقتىڭ العاشقى كىتاپتارى دا وسى قالادا باسىلدى. كورنەكتى الاش قايراتكەرى ءۋاليتحان تاناش ۇلى قازاندا ءومىر ءسۇرىپ، تاتار ۇكىمەتىندە قىزمەت ىستەگەن. دەمەك، تۋىستاس ەكى حالىق ەجەلدەن جۇبىن جازباعان. تاتار اعايىنداردىڭ قازاق حالقىنا دەگەن ايىرىقشا ىقىلاسى عاسىرلار بويى جالعاسىپ كەلەدى.
10 اقپان كۇنى اقشام ۋاقىتىندا بەلگىلى تاتار اقىنى عابدوللا توقاي اتىنداعى تاتارستان استاناسىنىڭ حالىقارالىق اۋەجايىندا قاسىم-جومارت توقايەۆتى رەسپۋبليكا باسشىسى رۋستام ميننيحانوۆ پەن ونىڭ دەلەگاسياسى قارسى الدى. اقىن ەسىمىنىڭ ەلىمىزبەن تىعىز بايلانىستى بولۋىنىڭ دا استارىندا ءبىر سىر بارداي. قۇيرىقتى جۇلدىزداي جارق ەتكەن عابدوللا توقاي نەبارى 26 جاسىنىڭ 12 جىلىن ورال قالاسىندا وتكىزگەن. وسى جەردە تاتار ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا ەنگەن ءبىرقاتار تۋىندىسىن جازىپ ۇلگەردى. ورال قالاسىندا ونىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان بيۋست پەن كوشە اتاۋى بار. قازاقستاننىڭ باسقا قالالارىندا، سونىڭ ىشىندە نۇر-سۇلتان، الماتى جانە شىمكەنتتە اقىن عابدوللا توقاي اتىنداعى كوشەلەر بار.
ءبىزدىڭ ساپارىمىز كەزىندە قازاندا قار جاۋعانىمەن، اياز اسا قاتتى بولعان جوق. قالانىڭ كوركى كوز توياتىنداي. قازان – تاريحى تەرەڭ زاماناۋي مەگاپوليس.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاتارستانعا ساپارى عاسىرلىق تاريحى بار قازان كرەملىنەن باستالدى. قاسىم-جومارت توقايەۆ مۇندا «قۇل شاريف» مەشىتى مەن بلاگوۆەششەنسكيي سوبورىن ارالاپ كوردى. پرەزيدەنت بىر-بىرىنەن قول سوزىم جەردە تۇرعان مۇسىلمان مەشىتى مەن پراۆوسلاۆ شىركەۋىنىڭ ورنالاسۋىن دوستىق سيمۆولى دەپ اتاپ ءوتتى.
قازان كرەملىنىڭ اۋماعىندا پرەزيدەنت سارايى ورنالاسقان. قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن رۋستام ميننيحانوۆ وسىندا رەسمي دەلەگاسيالاردىڭ قاتىسۋىمەن ەكىجاقتى كەزدەسۋ وتكىزدى. قازاق كوشباسشىسىنىڭ رەسپۋبليكاعا ساپارى كەزىندە تاتارستان باسشىسى بىرگە جۇرگەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ارالارىندا دوستىق قاتىناستىڭ ورناعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بۇل – ولاردىڭ سوڭعى 10 ايدىڭ ىشىندەگى ءۇشىنشى كەزدەسۋى.
كەزدەسۋ باسىندا پرەزيدەنت مەملەكەتتىك تىلدە ءسوز سويلەپ، ديپلوماتيالىق قىزمەتى اياسىندا جانە بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىندا جۇرگەندە التى قۇرىلىقتى ارالاسا دا، قازان قالاسىنا العاش رەت كەلىپ وتىرعانىن ايتتى. «مۇنىم ۇيات بولدى، ءبىراق ەشتەن كەش جاقسى» دەپ ازىلدەدى پرەزيدەنت.
وسى كەزدەسۋگە تاتارستانداعى قازاقتاردىڭ ۇلتتىق-مادەني اۆتونومياسىنىڭ باسشىسى ساعيت جاقسىبايەۆ تا كەلىپ، قاسىم-جومارت توقايەۆقا قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ قۇرىلۋ تاريحى مەن قىزمەتى جونىندە ايتتى. 1992 جىلى ول تاتارستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ نەگىزىن قالاپ، 2007 جىلعا دەيىن وسى ۇيىمدى باسقاردى. قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكادا 2 مىڭعا جۋىق قازاق تۇرادى، ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى – ستۋدەنتتەر.
كەزدەسۋ بارىسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيسيالىق كووپەراسيانى دامىتۋعا باسا ءمان بەرىلدى. قازاقستان مەن تاتارستاندى ەكى حالىقتىڭ تاريحي تامىرىنىڭ، رۋحاني قۇندىلىقتارىنىڭ جاقىن بولۋى عانا ەمەس، بەلسەندى ەكونوميكالىق قاتىناستار دا تىعىز بايلانىستىرادى.
رەسەي سۋبەكتىلەرىنىڭ ىشىندە جەتەكشى ورىن الاتىن جانە دامۋ قارقىنى جىل سايىن ۇدەپ كەلە جاتقان تاتارستاننىڭ قازاقستانمەن اراداعى ىنتىماقتاستىعىنىڭ اۋقىمدى بولۋى وسىنىڭ ايقىن دالەلى.
تاتارستان ەكونوميكاسىنىڭ فلاگمانى بولىپ سانالاتىن «تانەكو» مەن «كاماز» كومپانيالارىن ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ جارقىن مىسالى رەتىندە اتاۋعا بولادى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ نيجنەكامسك جانە نابەرەجنىە چەلنى قالالارىندا ورنالاسقان زاۋىتتاردى ارالاپ كورۋى تاتارستانعا ساپارىنىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىگى بولدى. بۇل كورپوراسيالاردىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسى زور ەكەنى ءسوزسىز. مىسالى، ءقازىر قوستاناي جانە قاراعاندى وبلىستارىندا كاماز اۆتوبولشەكتەرى مەن «تاتنەفت» اۆتوكولىك دوڭگەلەكتەرىن شىعاراتىن زاۋىتتاردى سالۋ بويىنشا ءۇش جوبا بەلسەندى جۇزەگە اسىرىلماق. بۇل كومپانيالاردىڭ قاتىسۋىمەن تاعى دا ءۇش ءىرى جوبا قولعا الىنادى. ءوز كەزەگىندە تاتارستاندا قازاقستاندىق كاپيتالدىڭ قاتىسۋىمەن 40-قا جۋىق بىرلەسكەن كاسىپورىن تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر.
سونىمەن قاتار قاسىم-جومارت توقايەۆ نيجنەكامسك قالاسىنداعى «تانەكو» كەشەنىن ارالاۋ بارىسىندا «تاتنەفت» كاسىپورنىندا تاعىلىمدامادان ءوتىپ جاتقان قازاقستاندىق جاس ماماندارمەن كەزدەستى. جۋىردا «تاتنەفت» كومپانياسى مەن سەمەي قالاسىنىڭ گەولوگيالىق بارلاۋ كوللەدجى اراسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. ناتيجەسىندە، بيىلدان باستاپ قازاقستاندىق كوللەدجدىڭ ستۋدەنتتەرى وسى كاسىپورىندا وندىرىستىك تاجىريبەدەن وتەتىن بولدى. وسىنداي كەزدەسۋ نابەرەجنىە چەلنى قالاسىندا دا ءوتتى. «كاماز» كومپانياسىنىڭ زاۋىتىندا بىلىكتىلىگىن ارتتىرعان قازاقستاندىقتار، ەلگە ورالعان سوڭ قوستانايداعى وسى كاسىپورىننىڭ زاۋىتىندا جۇمىس ىستەيتىن بولادى.
تاتارستان – رەسەيدىڭ بارلىق جاعىنان دامىعان ايماعى. بۇل رەسپۋبليكا ءوزىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، تەحنولوگيالىق دامۋدا قۋاتتى سەرپىلىس جاساي الدى.
قازان قالاسىندا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ قۇرمەتىنە تاتارستان پرەزيدەنتىنىڭ اتىنان سالتاناتتى قابىلداۋ مەن كونسەرت ۇيىمداستىرىلدى. شارا اياسىندا قازاق، تاتار، ورىس حالىق اندەرىمەن قوسا ءشامشى قالداياقوۆ پەن باسقا دا كومپوزيتورلاردىڭ تۋىندىلارى ورىندالدى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ ءاربىر ءىسساپاردان ەلگە ورالعان سايىن ءداستۇرلى تۇردە ەل ىشىندەگى جانە شەتەلدىك ساپارلاردىڭ ناتيجەسى تۋرالى اسەرىمەن بولىسەدى. وسى ساپارعا قاتىستى مەملەكەت باسشىسى رەسەي فەدەراسياسىنا قىسقا مەرزىمدى، ءبىراق وتە مازمۇندى ساپارىنىڭ ناتيجەسىنە كوڭىلى تولاتىنىن، ونىڭ قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك پەن وداقتاستىقتى ودان ءارى نىعايتۋ تۇرعىسىنان تابىستى بولعانىن اتاپ ءوتتى. قاسىم-جومارت توقايەۆ رەسەي فەدەراسياسىنا جاساعان وسى جولعى ساپارى مەن جوعارى دەڭگەيدە وتكەن كەلىسسوزدەرىن قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا كەيىنگى جىلدارداعى كەزدەسۋلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى دەپ ەسەپتەيدى. رەسەي پرەزيدەنتى دە وسىنداي كوزقاراستا دەپ ويلايمىن.
بەرىك ءۋالي، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى
دەرەككوزى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى
