– 23 قاراشادا مينسكىدە وتكەن ۇقشۇ سامميتىندە توقايەۆ لۋكاشەنكونى باتىسقا قارسى تۇرۋعا شاقىرعانى ءۇشىن سىنادى: بۇل تاقىرىپتى قايتا-قايتا كوتەرۋ ءبىزدى الدەكىمنەن قورقاتىنداي كورىنىس قالىپتاستىرادى. مۇنداي مالىمدەمە مۇلدە قاتە تۇسىنىك قالىپتاستىرۋى مۇمكىن، ءتىپتى ءقازىردىڭ وزىندە سولاي كورىنەدى، - دەدى. پرەزيدەنتتىڭ بۇل ءسوزىنىڭ استارىندا نەندەي سىر جاتىر؟
– پۋتين مەن لۋكاشەنكونىڭ ريتوريكاسىنىڭ اياسىندا توقايەۆ باتىس ەلدەرىمەن ىنتىماقتاسۋعا بەيىم ساياساتكەر ءرولىن الۋعا تىرىسۋدا. قازاقستان ءۇشىن مۇناي مەن باسقا دا رەسۋرستاردىڭ ەركىن ەكسپورتى، باستىسى باتىس نارىعىنداعى قارجى قۇرالدارىنىڭ اشىق بولۋى ماڭىزدى. بۇل قازىناعا تۇسەتىن كىرىس پەن ونىڭ تۇراقتىلىعىنا اسەر ەتەدى.
بۇعان قوسا ەكىجاقتى بايلانىس ادام قۇقىقتارى مەن ساياسي بوستاندىقتاردىڭ شەكتەلۋىنە قاتىستى تۇيتكىلدەردى رەتتەۋدە سەپ.
– مامىر ايىندا II ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق فورۋمدا توقايەۆ رەسەي مەن بەلارۋس وداعى تۋرالى "ەكى ەل – ءبىر مەملەكەت" فورمۋلاسى بويىنشا مەملەكەت قۇرۋدىڭ بىرەگەي ۇلگىسى جاسالىپ وتىر. ءبىرتۇتاس وداقتىق ۇكىمەت، ءبىرتۇتاس وداقتىق پارلامەنت بار. كەشىرىڭىزدەر، ءتىپتى يادرولىق قارۋ دا ءقازىر ەكەۋگە بىرەۋ" دەپ ايتتى. سودان كەيىن لۋكاشەنكونىڭ "وداققا قوسىلۋ تۋرالى" ۇسىنىسىنا جاۋاپ رەتىندە "بۇل ازىلگە جوعارى باعا بەردىم" دەدى.
بۇل رەتتە توقايەۆتىڭ رەسەي، بەلارۋس، ەاەو جانە ۇقشۇ مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن باسقا دا پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەرمەن ينتەگراسياعا قاتىستى ۇستانىمىن تارقاتساڭىز...
– ەاەو اياسىنداعى ەكونوميكالىق ينتەگراسيا قازاقستانعا كەرى اسەر ەتكەنىنە قاراماستان، توقايەۆ ونىڭ تۇراقتى قولداۋشىسى. بۇل ۇستانىم قازاقستاندا ۇلكەن الاڭداۋشىلىق تۋعىزۋدا.
سوندىقتان توقايەۆ "وداقتىق مەملەكەت" تۋرالى مالىمدەمەلەردى اشىق تۇردە قولدامايدى. بۇل ونىڭ ەل ىشىندەگى ليگيتيمدىلىگىنە ايتارلىقتاي نۇقسان كەلتىرۋى مۇمكىن. ويتكەنى 2022 جىلدىڭ قاڭتارىنان كەيىن كوپشىلىك توقايەۆتى رەسەيلىك اسكەرلەردىڭ ارقاسىندا بيلىكتى ساقتاپ قالعان تۇلعا سانايدى.
توقايەۆتىڭ ناقتى ەكونوميكالىق ساياساتى جوق، سوندىقتان ول ەاەو پروبلەمالارىن تولىق تۇسىنەدى دەۋ قيىن. وعان قوسا بۇل كەلىسىمدى قايتا قاراۋعا ەلەۋلى امبيسيا بولماي تۇر. ۇقشۇ-عا كەلەتىن بولساق، بۇل ۇيىمنىڭ تيىمسىزدىگىنە قاراماستان، ول بيلىكتى ساقتاپ قالۋعا كومەكتەستى. سوندىقتان توقايەۆ ودان شىعۋعا ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى.
ونىڭ پرەزيدەنتتىك مەرزىمىنىڭ سوڭىندا بيلىكتى بەرۋدىڭ انىق ەمەس پەرسپەكتيۆالارىن ەسكەرە وتىرىپ (2022 جىلى قازاقستاندا كونستيتۋسياعا تۇزەتۋلەر قابىلداندى، وعان سايكەس مەملەكەت باسشىسىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمى جەتى جىلعا دەيىن ۇزاردى، ءبىراق پرەزيدەنت ەكىنشى مەرزىمگە ۇمىتكەر بولا المايدى – س.)، ۇقشۇ-عا مۇشەلىك ونىڭ تۇسىنىگىندە پراكتيكالىق مانگە يە.
– توقايەۆتىڭ مالىمدەمەلەرىنە قاراساق، ول ءوزىن 2020 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن ءبىرقاتار ەلدە زاڭدى پرەزيدەنت دەپ تانىلماعان جانە ءپۋتيننىڭ تالاپتارىنا باعىنۋعا ءماجبۇر بولعان لۋكاشەنكودان جوعارى قوياتىن سياقتى. سولاي دەپ ايتا الامىز با؟
– لۋكاشەنكو ءوزىن دە، ەلىن دە كىرىپتار ەتىپ قويدى. سوندىقتان توقايەۆ كرەملگە قانشا ادال بولسا دا، لۋكاشەنكونىڭ جاعدايىنا تۇسكىسى كەلمەيدى. جەكە تاۋەلدىلىكتىڭ ارتۋى جانە بەلارۋستىڭ رەسەيگە ەگەمەندىگىن ءىشىنارا جوعالتۋى لۋكاشەنكوعا كەرى اسەر تيگىزەدى. بۇل ونى ءالسىز كۇيگە تۇسىرەدى، ول اۆتوكراتتاردىڭ اراسىندا دا ديپلوماتيالىق دەڭگەيدە بايقالادى.
– جاقىندا ءپۋتيننىڭ قازاقستانعا ساپارى كەزىندە توقايەۆتىڭ قازاقشا سويلەگەن بەينەجازباسى ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى. رەسەيلىك دەلەگاسيا اۋدارمانى تىڭداۋ ءۇشىن اسىعىس قۇلاققاپ تاعۋعا ءماجبۇر بولدى. سوڭعى ۋاقىتتا قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناس قانداي دەڭگەيدە؟
– رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ىقپالى ارتىپ كەلەدى. كرەملمەن بايلانىسى بار رەسەيلىك كومپانيالار ەكونوميكامىزداعى ۇلەسىن كەڭەيتۋگە تىرىسۋدا. قازاقستان رەسەيگە سالىنعان سانكسيالاردى اينالىپ ءوتۋ ءۇشىن ءوز يۋريسديكسياسى مەن قارجى جۇيەسىن جۇيەلەدى.
پۋتين ءۇشىن قازاقستاننىڭ ماڭىزى ارتتى جانە ول توقايەۆتىڭ ىقىلاسى مەن ءىشىنارا تاۋەلدىلىگىن پايدالانا وتىرىپ، ونىڭ ەكونوميكا، اسكەري جانە مادەني ىنتىماقتاستىق سالاسىنداعى باستامالارىن تابىستى ىلگەرىلەتۋدە. توقايەۆتىڭ قازاقشا سويلەگەنىنە قاتىستى وسى وقيعادا دا جۋرناليستەر، مەنىڭشە، بولماشى نارسەگە نازار اۋدارىپ، ماڭىزدى نارسەنى نازاردان تىس قالدىرعان سياقتى.
قازاق تىلىنە قاتىستى بۇل وقيعا اقپارات كەڭىستىگىندە رەسەيمەن جاسالعان كەلىسىمدى جۇمسارتۋدى كوزدەدى. ال، كەلىسسوزدەرگە سايكەس قازاقستاندا ەلەكتر ستانسيالارى سالىنىپ، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وبلىستارىن گازداندىرۋ باستالادى.
– رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى سوعىسىنا قاتىستى قازاقستان بيلىگىنىڭ ۇستانىمىن قالاي سيپاتتاي الاسىز؟ قاراپايىم ازاماتتار كىمدى قولدايدى؟
– جاقىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالناماعا سايكەس، ەلدەگى كوپشىلىك سوعىسقا جانە رەسەيدىڭ ارەكەتتەرىنە قارسى. دەگەنمەن، قازاقستان بيلىگىنىڭ ۇستانىمى بولەك.
توقايەۆ پۋتينگە سانكسيالاردى اينالىپ وتۋگە جانە اسكەري ونەركاسىپ ءۇشىن تاۋارلاردى الۋعا كومەكتەسۋدە. ول كرەملدى ءوز رەجيمىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتە الاتىن سەرىكتەس رەتىندە قاراستىرادى. بۇل جەردە باسقا ەشتەڭە دە جوق.
– 2022 جىلعى قاڭتارداعى نارازىلىقتار مەن قاراشاداعى پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن قازاقستان ساياسي جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدان قالاي وزگەردى؟
– ساياسي جاعداي ايتارلىقتاي ناشارلادى. رەجيم بيلىكتەن ايىرىلۋ قاۋپىندە بولدى. 2022 جىلدىڭ قاڭتارىنان كەيىن تىركەلمەگەن وپپوزيسيالىق پارتيالاردىڭ بارلىق دەرلىك جەتەكشىلەرى مەن تانىمال بەلسەندىلەر تۇرمەگە قامالدى. ءبىرقاتار زاڭ قاتاڭداتىلىپ، ب ا ق پەن بلوگەرلەردىڭ كەڭىستىگى تارىلدى.
قازاقستاندا بولىپ جاتقان نارسە دەموكراتيالاندىرۋ ەمەس، اۆتوكراتيزاسيا دەپ ايتار ەدىم.
– نازاربايەۆتىڭ بۇگىنگى جاعدايى قانداي؟
– ساياسي قامقورلىقتان ايىرىلعان ونىڭ كەيبىر تۋىستارى مەن سەرىكتەستەرى مۇلكىنەن ايىرىلدى. جالپى ەندى مۇلىكتى قايتا ءبولۋ توقايەۆتىڭ بۇل باعىتتا جۇيەلەيتىن جۇمىسىمەن بايلانىستى.
ءمولدىر قالىمبەت
