بۇگىنگى زاماننىڭ «گەرويى» ارتىستەر. سوندىقتان ماڭدايعا باسقان «گەرويىمىزدىڭ» ءوزىن-وزى جەتىلدىرىپ، بيىك بەلەستەردى باعىندىرۋى ءتيىس-اق. نۇرجان ونەر ولكەسىنە قازىعىن تەرەڭىرەك قاعىپ، قالىڭ قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالعانىن قالايمىز.
قازىرگى شوۋ-بيزنەستى ونەر دەپ ايتۋعا اۋزىڭ بارمايدى. اعا بۋىن «ونەر قۇرباندىقتى قاجەت ەتەدى» دەپ ءجيى ايتادى عوي (ءجيى ايتقان سوڭ بۇل ءسوزدىڭ ءمانى كەتىپ قالعانداي ما؟..). شىندىعىندا بۇل ءسوزدىڭ تۇبىندە اقيقات جاتىر.
كەز كەلگەن تالانت يەسى ونەردىڭ بيىك شىڭىنا شىققاندا الدىنان تارام-تارام جول شىعاتىنى اقيقات. سونىڭ بىرەۋىن تاڭدايدى. بۇگىندە ارتىستەردىڭ – تامادا، ساياساتكەر، مولدا-قوجا بولىپ كەتكەنىن كورىپ ءجۇرمىز. ايتپاقشى، كەيبىر ساياساتكەرلەر ونەردى حالىققا تانىلۋدىڭ توتە جولى دەپ ءتۇسىنىپ، ءان ايتىپ، حابار جۇرگىزىپ كەتتى ەمەس پە؟ ەندى ولاردىڭ جاساعان دۇنيەسىن ونەر دەپ قابىلداۋ قيىن.
ءبىز تۇتاس ونەر جايىندا اڭگىمە ايتۋدان اۋلاقپىز. تەك قازاقستانداعى ساتيرالىق تەاترلار مەن ساحنا تارلانبوزى نۇرجان تولەندييەۆ جايىنداعى ويىمىزدى ورتاعا سالعاندى ءجون ساناپ وتىرمىز. سوڭعى ۋاقىتتارى شوۋ-بيزنەستە ساتيرالىق تەاترلار قاپتاپ كەتتى. تاياق لاقتىرساڭ، سولارعا بارىپ تيەدى. ولاردىڭ ءبارى بىردەي جۇرتتىڭ كوزايىمىنا اينالىپ كەتپەگەنى انىق. ءقازىر ساتيرا – پريكول، ساتيريك – اۋزىنا كەلگەنىن ايتاتىن سايقىمازاققا اينالعان زامان بولدى.
تەك «شانشار» مەن «الداراسپان» عانا قازاقى ءازىلدىڭ ەڭسەسىن تىك ۇستاپ ءجۇر.
بۇگىندە ستۋدەنت كەزىندە كۆن ويناعانداردىڭ ءبارى وزدەرىن ساتيريك سانايدى. ءبىراق بۇل سالادا تۇرسىنبەكتەي ءساتتى ونەر كورسەتكەن باسقا ادامدى كورمەدىك. قالعاندارىنىڭ ارەكەتى اۋىردىڭ ءۇستى، جەڭىلدىڭ استىمەن ءجۇرىپ، اقشا تابۋدىڭ امالى بولىپ تۇر. ولار كوشە پريكولدارىن ۇلكەن ساحناعا الىپ شىعىپ، ەلدىڭ ىعىرىن شىعارعانىن وزدەرى دە بىلمەيدى.
ال «الداراسپاننىڭ» نەگىزىن قالاعان ونەر يەسىنىڭ ايرىقشا اتاپ وتەتىن قاسيەتى – ول ءازىل-سىقاق سكەچتەرىنە تۇتاس جانر، كەسەك دۇنيە رەتىندە قارايدى. كوشە پريكولدارىن ولپى-سولپى، قارابايىر كۇيىندە الىپ شىققانىن كورگەن ەمەسپىز. ءيا، نۇرجان وزىنە قاجەتتى ماتەريالدى حالىقتىڭ ورتاسىنان، ياعني شىنايى ومىردەن الادى.
كەيىپكەرلەرىن كوپ ىشىنەن ىزدەيدى. ونىڭ كەيىپكەرلەرىن كەڭ بايتاق ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن قالاسى مەن اۋىلىنان كەزدەستىرۋگە بولادى. «الداراسپاننىڭ» ءار قويىلىمىن تاماشالعاندا ءوزىمىزدى، قاسىمىزدا جۇرگەن اپەندىلەردى تانىپ، ءماز بولىپ جاتاتىنىمىز، سوندىقتان.
ول كۆن-شيكتەر سياقتى شيكى دۇنيەنى ساحنا تورىنە سۇيرەپ شىققان ەمەس. ۇستازى رايىمبەك سەيتمەتوۆتىڭ ۇيرەتكەن ماشىعىنا سالىپ، وڭدەپ، ەكشەپ، جاساندىرىپ، قۇلپىرتىپ ساحناعا الىپ شىعادى. ول ءومىردىڭ وزىنەن العان تاقىرىپتارىن قانشا جەردەن وڭدەسە دە شىنايىلىعىن ساقتايتىنىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇدان نۇرجاننىڭ اكتەرلىك كورەگەندىلىگى مەن شەبەرلىگىن بايقايمىز. وسى تۇرعىدان العاندا «الداراسپان» تەاترى وزگە شىعارماشىلىق ۇجىمداردان وق بويى وزىق تۇر.
«تاماشا»، «تەرىسقاقپاي» سىندى تەاترلاردى جۇرت نەلىكتەن قارامايدى؟ ويتكەنى ونداعى اكتەرلەر ءبارىن ويدان شىعارادى. ولاردىڭ قويعان ءازىل-قالجىڭدارى كەڭەس زامانىنداعى قالىپ كەتكەن ەسكى كورىنىستەردى ەسكە تۇسىرەدى. بۇگىنگى كۇننىڭ اۋراسى، قىم-قۋىت تىرلىگى مۇلدە بايقالمايدى.
«اپيتوكتىڭ بايىنىڭ» اڭگىمەسى مەن ق.دەمەسىننىڭ شاڭقىلداعان داۋسى شىققاندا تەلەارنانى باسقا ارناعا بۇرىپ جىبەرەسىڭ. ءبىزدىڭ بۇل سوزىمىزگە «تاماشا» مەن «تەرىسقاقپايدىڭ» ارتىستەرى رەنجي قويماس. زامان كوشىنەن ىلەسە الماعان بۇل بۋىن پويىزدىڭ سوڭعى ۆاگونىندا قاشانعا دەيىن وتىراتىنى ازىرشە ءبىر قۇدايعا عانا ايان.
اڭگىمەمىزدى ارى قاراي جالعاساق.
قازىردە انشى-اكتەردىڭ ەكىنشى ماماندىعى – تامادا بولىپ تۇر. كوپتەگەن ونەر يەلەرى (اراسىندا اقىندار دا بار) تالانتىن تامادالىققا پۇلداپ ءجۇر. توي جاعالاپ، جەل سوققان قاڭباقتاي جۇيتكىپ جۇرگەن ادام – ءوزىن قالاي جەتىلدىرىپ، ونەرىن قالاي ۇشتايدى؟ ونەرىن وركەندەتۋگە ەشقاشان ۋاقىت تابا المايدى. انشىلەرگە توي جاعالاپ، ءان سالعان جاراساتىن شىعار؟ ال اكتەرلەرگە بۇل مۇلدە جاراسپاسى انىق. اكتەر ينتەللەكتۋالدىق كۇش-جىگەردى قاجەتسىنەتىن ماماندىق. كەز كەلگەن اكتەر ءوزىن شىڭداپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرۋى كەرەك. ولار ساحنادا كورەرمەندەرگە نۇر شاشىپ تۇرۋى ءتيىس.
ال ءبىزدىڭ اكتەرلەردى بۇگىن ۇلكەن ساحنادان كورسەڭ، ەرتەسى تويدان بولمايتىن انەكدوت ايتىپ تۇرعانىن كورىپ، ونەرگە دەگەن قۇرمەتىڭ كەميدى.
ءبىز اڭگىمە ەتىپ وتىرعان نۇرجان تولەندييەۆ دە اسابالىقپەن اينالىساتىنىن بىلەمىز. ونەر كوگىندە سامعاپ، جۇرتتىڭ كوزايىمىنا اينالعان نۇرجان ءقازىر جولايرىقتا تۇرعانداي...
ول قۇداي بەرگەن ونەرىن ساقتاپ قالعىسى كەلسە، تامادالىقتى تاستاپ، ونەرىن دامىتۋعا كۇش سالۋى كەرەك-اق. ءبىز بۇل «اقىلىمىزدى» كەز كەلگەن ارتىسكە قاراتىپ ايتۋعا بولار ەدى.
ءبىراق ولاردىڭ ءبارى نۇرجانداي كوپشىلىكتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن ەمەس. حالىق نۇرجاننىڭ اسابالىعىن ەمەس، اكتەرلىك شەبەرلىگىن جىر قىلىپ اڭگىمەلەيدى. اڭگىمە باسىندا «ونەر قۇرباندىقتى قاجەت ەتەدى» دەگەن ۇلكەندەردىڭ ءسوزىن بەكەر ايتقان جوقپىز. ءدال ءقازىر نۇرجان تولەندييەۆ ونەرى ءۇشىن اسابالىعىن قۇرباندىققا شالۋى ءتيىس.
بۇگىندە ءانشى-ارتىستىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق اسساڭ، ونەر ادامدارى ءۇشىن جانباعىستىڭ جالعىز جولى اسابالىق پا دەپ قالاسىڭ. ءبارى كونسەرتتەرىنەن ەشقانداي تابىس تاپپايتىنىن ايتىپ، مۇڭ شاققاندا ەتەكتەرى جاسقا تولادى. ءوز باسىمىز اسابالىق قازاق ونەرىنىڭ توردەگى باسىن ەسىككە سۇيرەگەن كاسىپ بولدى دەپ ەسەپتەيمىز. سوندىقتان شوۋ-بيزنەستە جۇرگەن انشى-ارتىستەر ءۇشىن اسابالىق نان تابۋدىڭ جالعىز جولى دەسەك، قاتتى قاتەلەسكەن بولار ەدىك.
ءبىزدىڭ سوزىمىزگە بايان ەسەنتاۆانىڭ شوۋ-بيزنەستەگى تابىستى جۇمىسى ايقىن دالەل بولادى.
ەگەر ونەر ادامدارى بايانداي ەڭبەك ەتەتىن بولسا، قازاقستان رەسەيدىڭ انشى-ارتىستەرىنىڭ ماي شەلپەگىنە اينالماس ەدى. وسى جايتتاردى ساراپتاعاندا ءبىزدىڭ وتاندىق شوۋ-بيزنەس نارىقتا باسەكەگە قابىلەتسىز ەكەنى بايقالىپ قالادى.
نۇرلان جۇماقانوۆ
