[caption id="attachment_9511" align="alignleft" width="221"]
تالعات ءابدىجاپپاروۆ[/caption]
رەفەرەندۋمعا قاتىستى وي-پىكىرىمدى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى وسىدان ءبىرشاما كۇن بۇرىن بىلدىرگەنىمدە كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتكىزۋگە ءبىراز سىن ايتقان ازاماتتار مەنىڭ ويىمدى اقىلعا سىيمايتىن قۇبىلىس ساناپ، ءوز نارازىلىعىن ءبىلدىردى.
ەندى وسى ماسەلەگە قاتىستى ويىممەن بولىسسەم. قازىرگى تاڭدا نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا تەڭ كەلەتىن ۇمىتكەر جوق. سايلاۋدى كەزەكتەن تىس، بولماسا ۋاقىتىندا وتكىزسەك تە ەلباسى ەلەكتوراتتىڭ باسىم داۋىسىنا يە بولىپ، قارسىلاستارىن شاڭ قاپتىرىپ كەتەتىنى ايدان انىق. بۇدان جالپى حالىقتىڭ ەلباسىنا دەگەن سەنىمىن بايقايمىز. كەيبىرەۋلەر بۇل دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا ساي كەلمەيتىن قۇبىلىس دەيدى. ءقازىر دەموكراتيانىڭ وتانى سانالاتىن اقش پەن باتىس ەلدەرىنىڭ وزدەرى ليۆيا، سيرياداعى جاعدايعا كوز جۇما قاراعانىنان-اق بۇل باعىتتا ءبىز ءوز جولىمىزدى تاباتىن كەز كەلدى.
قازاقستان ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە يە بولعان جيىرما جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ جولىندا قىرۋار جۇمىس اتقاردى. وسى كەزەڭدە تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ءوزىنىڭ كۇش-جىگەرىن ەلىمىزدىڭ وركەندەپ، ەكونوميكالىق تۇرعىدان كەمەلدەنۋىنە جۇمساعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. وسىلايشا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوزىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا تمد مەن ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى اراسىندا ۇلت كوشباسشىسى دەڭگەيگە كوتەرىلگەن بىردەن-بىر تۇلعاعا اينالدى. بىزدەر رەفەرەندۋم وتكىزۋ ارقىلى اينالامىزداعى كورشىلەرىمىزگە قانداي دەڭگەيدەگى ۇلتتىق مەملەكەت قۇرعانىمىزدى پاش ەتەتىن بولامىز. ۋكرايناداعى ساياسي احۋال قيىنداپ تۇرعان تۇستا بارشا قازاقستاندىقتار رەفەرەندۋم ارقىلى ايداي الەمگە بىرلىگىمىزدىڭ مىزعىماستىعىن ايگىلەپ، ۇلت كوشباسشىسىنا سەنىم ارتاتىنىمىزدى تاعى دا كورسەتۋىمىز كەرەك.
ارينە، رەفەرەندۋ وتكىزۋ ءۇشىن پرەزيدەنت قوس پالاتالى پارلامەنتكە كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر ەنگىزىپ، رەفەرەندۋم وتكىزۋ تۋراسىندا ۇسىنىس جاساۋى ءتيىس. سول كەزدە عانا رەفەرەندۋمعا تولىق جول اشىلاتىنىن تۇسىنەمىن. بۇل رەتتە ەلباسى كەزەكتەن تىس سايلاۋ مەن رەفەرەندۋمعا نۇكتە قويىپ، سوڭعى ءسوزدى ايتاتىنى انىق.
ادەتتە، شىعىس حالىقتارىنداعى مەملەكەت باسقارۋشىلار ەلدى ستراتەگيالىق تۇرعىدان باسقارىپ، تابىسقا جەتەلەيدى. بۇل رەتتە الەمدى اۋزىنا قاراتقان دەن سياوپين، لي كۋان يۋ، ماحاتحير مۇحامماد سىندى عالامدىق تۇلعالاردىڭ ساياسي ىس-تاجىريبەسىن نازارعا الساق جەتىپ جاتىر.
ەندىگى كەزەكتە رەفەرەندۋم وتكىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعى جايىندا تاعى دا ايتا تۇسسەك. جالپى شىعىس حالىقتارىنىڭ ەل باسقارۋىندا باتىسقا ۇقسامايتىن وزىندىك تاسىلدەرى ەرتەدەن قالىپتاسقانى بەلگىلى. ادەتتە، شىعىس حالىقتارىنداعى مەملەكەت باسقارۋشىلار ەلدى ستراتەگيالىق تۇرعىدان باسقارىپ، تابىسقا جەتەلەيدى. بۇل رەتتە الەمدى اۋزىنا قاراتقان دەن سياوپين، لي كۋان يۋ، ماحاتحير مۇحامماد سىندى عالامدىق تۇلعالاردىڭ ساياسي ىس-تاجىريبەسىن نازارعا الساق جەتىپ جاتىر. ولار ءوز ەلىن ستراتەگيالىق تۇرعىدان باسقارىپ، باتىل قادامدارعا باردى. مۇنداي شەشىمشىل، الىستى كۇنى بۇرىن بولجايتىن قىراعىلىق نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءون-بويىنان دا تابىلادى. كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزۋدى قولداۋشىلار الداعى جىلدارى دۇنيەجۇزى ۇلكەن ەكونوميكالىق قيىنشىلىقتارمەن بەتپە-بەت كەلەتىنىن ايتىپ، ءوز ويلارىن ساباقتاپ جاتقانىن كورىپ، ەستىپ ءجۇرمىز. ارينە، الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالعان قازاقستانعا دۇنيەجۇزىندەگى ورىن الىپ جاتقان قارجىلىق-ەكونوميكالىق داعدارىس ءوز سالقىنىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. مۇنداي قيىنشىلىق ورىن العان تۇستا ساياسي ناۋقاندار وتكىزىپ، جۇرتتى ەكىۇداي جاعدايدا قالدىرۋدىڭ ءجون ەمەس ەكەنىن تۇسىنەمىز. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جاعدايدىڭ بۇلايشا شيىرشىق اتاتىنىن كۇنى بۇرىن ءبىلىپ، وعان قارسى ەكونوميكالىق شارالار قابىلداعان. بۇدان ەلباسىنىڭ بويىندا شىعىس حالىقتارىنىڭ مەملەكەت باسقارۋشىلارىنا ءتان الىستى بولجايتىن، مەملەكەتتى ستراتەگيالىق تۇرعىدان باسقاراتىن كورگەندى قاسيەت ابدەن قالىپتاسقانىن اڭعارامىز. پرەزيدەنت ءوزىنىڭ «نۇرلى جول» باعدارلاماسى ارقىلى ەكونوميكالىق قيىنشىلىقتاردى ەڭسەرۋدى كوزدەۋدە. وسى رەتتە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ كورەگەندى باسشى ەكەنىن ايعايتايتىن مىنا ءبىر جايتتى ايتپاي كەتپەسكە بولمايدى. ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز، 1929-1933 جىلدارى اقش-تا بولعان «ۇلى دەپرەسسيا» كەزىندە الپاۋىت ەلدىڭ ەكونوميكاسى قۇردىمعا كەتەيىن دەپ تۇرعان جەرىنەن جاڭادان سالىنعان جولدار قۇتقارىپ قالدى. وسى ءبىر ىس-تاجىريبەنى ەلباسى كۇنى-بۇرىن باسشىلىققا الىپ، ەلىمىزدە «باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق كولىك ءدالىزىنىڭ قۇرىلىسىن ەرتە باستان باستادى. «عاسىر جوباسى» دەگەن اتاۋعا يە بولعان جوبا 2017 جىلى اياقتالادى. بۇدان باسقا ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ترانزيتتىك باعىتتا ۇيلەستىرۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىن تەمىر جولداردىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى دا وسى كەزەڭدە تولىقتاي اياقتالۋى ءتيىس. پرەزيدەنت ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ىسكە اسقان ءىرى يفراقۇرىلىمدىق جوبالار الەمدىك قارجىلىق-ەكنوميكالىق داعدارىس قوس وكپەدەن قىسقاندا كەڭ بايتاق جەرىمىزدىڭ ترانزيتتىك مۇمكىندىگىن پايدالانىپ، قىرۋار تابىس تاۋىپ، ەكونوميكلىق تۇراقتىلىقتى ساقتاپ قالۋعا سەپتەسەدى.
ۋكرايناداعى ساياسي داعدارىستان كەيىن رەسەي جۇڭگو مەن شىعىس ازيا ەلدەرىمەن بايلانىستى كەڭەيتۋگە كۇش سالا باستادى. ال ولاردىڭ بۇل ويىن قازاقستاننىڭ دامىعان ترانزيتتىك الۋەتىنسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. دامىعان ينفراقۇرىلىم تۇتاس قازاقستاننان باسقا ورتالىق ازياداعى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە كەپىل بولاتىنىن دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاقستاننىڭ كولىك-لوگيستيكالىق جانە ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرىپ، ەلىمىزدىڭ تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋىن جانە قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەگەنىن كورەگەن ساياسات ەكەنىن كەز كەلگەن ادام ءتۇسىنۋى ءىس.
سوندىقتان ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن ايانباي تەر توگىپ جۇرگەن مەملەكەت باسشىسىنا حالىق رەفەرەندۋم ارقىلى تاعى دا سەنىم ارتۋى ءتيىس. مەنىڭشە، جالپى حالىقتىق رەفەرەندۋم پرەزيدەنت پەن حالىق اراسىنداعى سەنىمدى نىقتاي تۇسەتىنىمەن قۇندى. وسى رەتتە كەزەكتەن تىس سايلاۋ وتكىزۋ باستاماسىنىڭ اسسامبلەيا تاراپىنان ايتىلۋىنىڭ دا ءمانى زور. رەفەرەندۋم كەڭ بايتاق قازاقستاندى مەكەندەگەن وزگە ۇلت وكىلدەرى بىرلىگىنىڭ مىزعىماستىعىنىڭ ايقىن بەلگىسى بولىپ سانالادى. جالپى حالىقتىق رەفەرەندۋم ىشىمىزدەگى ساياسي توپتاردىڭ قىزۋىن باسىپ، اينالامىزعا ايبىندى ەل ەكەنىمىزدى كورسەتەتىن بىردەن-بىر مۇمكىندىك. وسىلايشا قازاق قوعامى قاندايدا ءبىر سىرتقى جانە ىشكى كۇشتەردىڭ ەلىمىزدى جىككە ءبولىپ، لاڭ سالۋىنا جول بەرمەيتىنىن ناقتى ىسپەن دالەلدەيتىن بولادى.
قازاقستانداعى قوعامدىق كەلىسىم مەن ساياسي تۇراقتىلىققا ساياسات ساحناسىندا مول تاجىريبە جيناعان، الەمدى مويىنداتقان بىرەگەي ساياسي تۇلعا عانا كەپىل بولا الادى.
ءقازىر حالىق الدىندا جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا المايتىن شەنەۋنىكتەر كوبەيىپ كەتتى. ولار قاراپايىم حالىقتىڭ الەۋمەتتىك حال-احۋالى تۋرالى ويلانا بەرمەيدى. سوندىقتان مۇنداي اق جاعالىلارعا حالىق سەنبەيدى. بۇگىندە حالىق تەك قانا نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا سەنىم ارتىپ وتىر. بۇل رەتتە 1991 جىلعى رەفەرەندۋمدى ەسكە الساق جەتىپ جاتىر. سول سياقتى بۇل جولى دا حالىق ەلباسىنا سەنىم ارتىپ، قولداۋ كورسەتەتىنە سەنىمدىمىن. قازاقستانداعى قوعامدىق كەلىسىم مەن ساياسي تۇراقتىلىققا ساياسات ساحناسىندا مول تاجىريبە جيناعان، الەمدى مويىنداتقان بىرەگەي ساياسي تۇلعا عانا كەپىل بولا الاتىنىن جاقسى بىلەمىز. سوندىقتان تەحنيكالىق جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدان بىزگە رەفەرەندۋم وتكىزۋ ءتيىمدى بولىپ تۇر.
