قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سوت جۇيەسى ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسياسىمەن جانە 2000 جىلعى 25 جەلتوقسانداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سوت جۇيەسى مەن سۋديالاردىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭمەن جانە بەاسقا دا زاڭ اكتىلەرىمەن بەلگىلەنەدى. بۇل كونستيتۋسيالىق زاڭدى قابىلداۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى ەلدە سوت – قۇقىتىق رەفورمانى ودان ءارى جەتىلدىرۋ بولدى.
سوت جۇيەسىنىڭ قازىرگى دامۋ كەزەڭىندە باسىم مىندەتتەر بيلىكتەردى ءبولۋدىڭ كونستيتۋسيالىق پرينسيپتەرىن نەعۇرلىم تولىق جانە دايەكتى ىسكە اسىرۋ، بيلىك تارماقتارىنىڭ «تەجەمەلىك» ءارى «تەپە-تەڭدىك» جۇيەسىن پايدالانا وتىرىپ، ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋى بولىپ تابىلادى.
جوعارىدا اتالعان كونستيتۋسيالىق زاڭ سوت تاجىريبەسىن جيناقتاپ، قازىرگى زاماننىڭ تالاپتارىنا ساي كەلەتىن جاڭا مازمۇنمەن بايلانىستى. وندا:
1) جوعارعى سوت ءتوراعاسىنىڭ وكىلدىكتەرىن كەڭەيتۋگە، سۋديالاردىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن كوتەرۋ مەن الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ءبىرقاتار پروگرەسشىل ەرەجەلەر ەنگىزىلگەن.
2) سۋديالار اكىمشىلىگى – سۋديالاردى ۇيىمدىق، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى فۋنكسيالار تۇسىنىگى ەنگىزىلەدى، ونى ق ر جوعارعى سوتىنىڭ جانىنداعى قايتادان قۇرىلعان سوت اكىمشىلىگى جونىندەگى كوميتەتكە جۇكتەدى. بۇرىن بۇل وكىلەتتىلىك ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنە كىرگىزىلگەن بولاتىن؛
3) وبلىستىق سوتتارداعى جانە جوعارعى سوتتاعى القالار مەن جوعارعى سوت پلەنۋمىنىڭ ورنىنا قاداعالاۋ ءتورالقالارى مەن جالپى وتىرىستار قۇرۋ كوزدەلدى.
سوت تورەلىگىن تەك كونستيتۋسيادا كوزدەلگەن سوت ورگاندارى – القالار عانا جۇزەگە اسىراتىن بولادى. سوت قىزمەتىندەگى جالپى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەرىن شەشەتىن بولادى.
4) سوت ءوندىرىسىن ءبىر ىزگە سالۋ ماقساتىندا رەسپۋبليكا سوتتارىنداعى شارۋاشىلىق جانە ازاماتتىق ىستەر جونىندەگى القالار بىرىكتىرىلەدى؛
5) جوعارعى سوت جانىنداعى اسكەري القا تاراتىلادى.
6) سۋديالاردىڭ تاۋەلسىزدىك كەپىلدىكتەرى كۇشەيتىلدى. مىسالى، بۇرىن سوت ورگاندارى مەن ادىلەت مينيسترلىگى ورگاندارىنىڭ سۋديالارعا قاتىستى تارتىپتىك ىستەردى قوزعاۋ قۇقىعى بولسا، ەندى بۇل قۇقىق تەك رەسپۋبليكا سۋديالارىنىڭ كۇللى ىسىنە قاتىستى – جوعارعى سوت ءتوراعاسىنا جانە وبلىستىق سوت ءتوراعاسىنا عانا تيەسىلى
سۋديالار لاۋازىمدارىنا تاعايىنداۋ راسىمدەردىڭ اشىۇقتىعى مەن جاريالىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە – اۋداندىق جانە وبلىستىق سوتتار سۋديالارىنىڭ لاۋازىمدارىنا كونكۋرستىق نەگىزدە تيىسىنشە ادىلەت بىلىكتىلىك القاسى مەن جوعارعى سوت كەڭەسىنىڭ كانديداتتار ىرىكتەۋىن جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيتىن نورمالاردا باعىتتالادى.
جوعارعى سوت القالارى ءتوراعالارى مەن سۋديالارى، جەرگىلىكتى سوتتار ءتوراعالارى، القالار ءتوراعالارى بوس لاۋازىم ورگاندارىنا كانديداتتاردى ۇسىنۋ، سونداي-اق رەسپۋبليكا سۋديالارى وكىلدىكتەرىن توقتاتۋ جونىندە ۇسىنىستار ەنگىزۋ تەك قانا جوعارعى سوت ءتوراعاسى قۇدىرەتىنە جاتقىزىلادى.
سوت كرپۋسىنىڭ سپالى قۇرامىن جاقسارتۋ ءۇشىن سۋديا لاۋازىمىنا كانديداتتارعا قويىلاتىن جاڭا قوسىمشا تالاپتار – بىلىكتىلىك ەمتيحانىڭ تابىستى تاپسىرعان تۇلعاللاردىڭ مىندەتتى تۇردە تاعىلىمدامادان ءوتۋى بەلگىلەنەدى.
7) سۋديالارعا قويىلاتىن تالاپتار قاتايدى.زاڭدا تارتىپتىك – بىلىكتىلىك القالارىنىڭ وكىلدەرى ەداۋىر كەڭەيتىلدى.
- سوت بيلىگىنىڭ فۋنكسيالارى.
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا سوت بيلىگى تۇراقتى سۋديالار، سونداي- اق زاڭدا كوزدەلگەن جاعدايلاردا جانە تارتىپپەن قىلمىستىق سوت ءىسىن جۇرگىزۋگە تارتىلعان القا زاسەداتەلدەرى ارقىلى سوتتارعا عانا تيەسىلى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا سوت تورەلىگىن تەك سوت قانا جۇزەگە اسىرادى.
سوتتىڭ ەرەكشە وكىلەتتىلىگىن باسقا ورگاندارعا بەرۋدى كوزدەيتىن زاڭ اكتىلەرىن شىعارۋعا تيىم سالادى.
ەشقانداي وزگە ورگاندار مەن تۇلعالاردىڭ سۋديا وكىلەتتىلىگىن نەمەسە سوت بيلىگى فۋنكسيالارىنا يەلەنۋگە قۇقىعى جوق.
سوت ءىسىن قاراۋ تارتىبىمەن قارالۋعا ءتيىس وتىنىشتەردى، ارىزدار مەن شاعىمداردى باسقا ەشقانداي ورگاننىڭ، لاۋازىمدىق نەمەسە وزگە دە ادامداردىڭ قاراۋىنا نەمەسە باقىلاۋعا الۋىنا بولمايدى.
- سوت بيلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتىنان جۇزەگە اسىرىلادى جانە ازاماتتار مەن ۇيىمداردىڭ قۇقىقتارىن، بوستاندىقتارى مەن زاڭدى مۇددەرلەرىن قورعاۋعا، رەسپۋبليكا كونستيتۋسياسىنىڭ، زاڭدارىنىڭ وزگە دە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرىنىڭ، حالىقارالىق شارتتارىنىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە قىزمەت ەتەدى.
اركىمگە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، ۇيىمداردىڭ، لاۋازىمدى جانە وزگە دە ادامداردىڭ رەسپۋبليكانىڭ كونستيتۋسياسىندا جانە زاڭدارىندا كوزدەلگەن قۇقىقتارعا، بوستاندىقتار مەن زاڭدى مۇددەلەرگە نۇقسان كەلتىرەتىن نەمەسە ولاردىڭ شەكتەيتىن كەز كەلگەن زاڭسىز شەشىمدەرى مەن ءىس- قيمىلدارىنان سوت ارقىلى قورعالۋعا كەپىلدىك بەرىلەدى.
ەشكىمدى دە ونىڭ ءىسىن زاڭنىڭ بارلىق تالاپتارى مەن ادىلەتتىلىك ساقتاي وتىرىپ قۇزىرەتتى، تاۋەلسىز جانە الالمايتىن سوتتىڭ قاراۋ قۇقىعىنان ايىرۋعا بولمايدى.
سوت بيلىگى ازاماتتىق، قىلمىستىق جانە زاڭدا بەلگىلەنگەن وزگە دە سوت ءىسىن جۇرگىزۋ نىساندارى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.
- سۋديالار سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋ كەزىندە تاۋەلسىز جانە تەك كونستيتۋسيا مەن زاڭعا عانا باعىنادى. سۋديالاردىڭ مارتەبەسى مەن تاۋەلسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىارەتىن زاڭداردى نەمەسە وزگە دە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى قابىلداۋعا جول بەرىلمەيدى.
سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋدا سوت قىزمەتىنە قانداي دا ءبىر ارالاسۋعا جول بەرىلمەيدى جانە زاڭ بويىنشا جاۋاپكەرشىلىككە اكەپ سوعادى. ناقتى ىستەر بويىنشا سۋديالار ەسەپ بەرمەيدى.
سوت شەشىمدەرى مەن سۋديالاردىڭ ءوز وكىلەتتىكتەرىن جۇزەگە اسىرۋ كەزىندەگى تالاپتارىن بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ولاردىڭ لاۋازىمدى ادامدارى، جەكە زاڭدى تۇلعالار ورىنداۋعا مىندەتتى. سوت شەشىمدەرى مەن سۋديانىڭ تالاپتارىن ورىنداماۋ زاڭمەن بەلگىلەنگەن جاۋاپكەرشىلىككە اكەپ سوعادى.
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سوت ءجۇيسى
رەسپۋبليكانىڭ سوت جۇيەسى كونستيتۋسيامەن جانە رەسپۋبليكانىڭ كونستيتۋسيالىق زاڭمەن بەلگىلەنەدى.قر-نىڭ سوتتار جۇيەسىن جوعارعى سوت جانە كونستيتۋسياعا سونداي-اق كونستيتۋسيالىق زاڭعا سايكەس قۇرىلاتىن جەرگىلىكتى سوتتار قۇرايدى. جەرگىلىكتى سوتتارعا وبلىستىق جانە وعان تەڭەستىرىلگەن سوتتار (الماتى قالالىق، استانا قالاسىنىڭ، ق ر اسكەرلەرىنىڭ اسكەري سوتتارى) اۋداندىق، قالالىق جانە اسكەري سوتتار جاتقىزىلادى.
رەسپۋبليكا كونستيتۋسياسىندا بەلگىلەنگەندەي، كەز كەلگەن باسقا ورگانداردىڭ لاۋازىمدى تۇلعا نەمەسە باسقاتۇلعانىڭ سوت فۋنكسيالارىن وزىنە الۋعا حاقىسى جوق. سونىمەن قاتار كونستيتۋسيا قانداي دا ءبىر اتۋمەن ارناۋلى جانە توتەنشە سوتتار قۇرۋعا جول بەرمەيدى. دەگەنمەن ق ر مامانداندىرىلعان (اسكەري، ەكونوميكالىق، اكىمشىلىك، ت.ب.) سوتتار قۇرىلۋى مۇمكىن.
ق ر 2000 جىلعى 25 جەلتوقسانداعى «ق ر سوت جۇيەسى مەن سۋديالارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭىندا سوت جۇيەسىنىڭ بىرلىگى بەلگىلەنگەن، ول مىناداي جولدارمەن قامتاماسىز ەتىلەدى.
- سوت تورەلىگىن كونستيتۋسيالىق پرينسيپتەرگە سايكەس جۇزەگە اسىرۋ؛
- سوت جۇيەسىنىڭ كونستيتۋسيامەن جانە كونستيتۋسيالىق زاڭدارمەن بەلگىلەنۋى؛
- سوتتاردى قۇرۋ تارتىبىمەن؛
- سوت بيلىگىن سوت ءىسىن جۇرگىزۋدىڭ زاڭمەن بەلگىلەنگەن نىساندارىمەن جۇزەگە اسىرۋ؛
- سوتتاردىڭ ءبىرىڭعاي زاڭداردى قولدانۋى؛
- زاڭدى كۇشىنە ەنگەن سوت شەشىمدەرىنىڭ رەسپۋبليكانىڭ بۇكىل اۋماعىندا ورىندالۋ جۇيەسى؛
- بارلىق سوتتاردىڭ ركسپۋبليكالىق بيۋدجەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرۋ.
ق ر سوت جۇيەسىنىڭ بىرلىگى اۋماقتىق بەلگىلەرگە نەگىزدەلەدى. سونىمەن قاتار ق ر پرەزيدەنتى بىرنەشە اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتەردە ءبىر اۋداندىق سوت نەمەسە ءبىر اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتە بىرنەشە سوت قۇرۋى مۇمكىن.
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سۋديالاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتىق مارتەبەلەرى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق سوتتارى سۋديالارىنىڭ مارتەبەسى بىردەي بولادى جانە بىر-بىرىنەن تەك وكىلەتتىكتەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىندا جانە وسى كونستيتۋسيالىق زاڭدا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن سۋلياعا سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى وكىلەتتىكتەر بەرىلەدى، ءولوز مىندەتتەرىن تۇراقتى نەگىزدە ورىندايدى جانە سوت بيلىگىن جۇرگىزۋشى بولىپ تابىلادى.
سۋديالاردىڭ قۇقىتىق جاعدايى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىمەن، وسى كونستيتۋسيالىق زاڭمەن جانە وزگە دە زاڭدارمەن بەلگىلەنەدى.
سۋدياعا زاڭدا كوزدەلمەگەن سوتتان تىس فۋنكسيالار مەن مىندەتتەردى جۇكتەۋگە بولمايدى. سۋديانى قىلمىسقا قارسى كۇرەس، زاڭدىلىق پەن قۇقى ءتارتىبىن ساقتاۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق قۇرىلىمداردىڭ قۇرامىنا ەنگىزۋگە بولمايدى.
سۋديالار قىزمەتكە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىنا جانە وسى كونستيتۋسيالىق زاڭعا سايكەس سايلانادى نەمەسە تاعايىندالادى جانە تۇراقتى نەگىزدە وكىلەتتىكتەرگە يە بولادى.
زاڭدا قولدانعان كەزدە سۋديا تومەندەگى پرينسيپتەردى باسشىلىققا الۋعا ءتيىس:
1) ادامنىڭ كىنالى ەكەندىگى زاڭدى كۇشىنە ەنگەن سوت ۇكىمىمەن تانىلعانشا ول جاسالعان قىلمىسقا كىنالى ەمەس دەپ ەسەپتەلەدى؛
2) ءبىر قۇقى ءبۇزۋشىلىق ءۇشىن ەشكىمدى دە قايتادان قىلمىستىق نەمەسە اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتۋعا بولمايدى؛
3) وزىنە زاڭمەن كوزدەلگەن سوتتىلىعىن ونىڭ كەلىسىمىنسىز ەشكىمنىڭ وزگەرتۋىنە بولمايدى؛
4) سوتتا اركىم ءوز ءسوزىن تىڭداتۋعا قۇقىلى؛
5) جاۋاپكەرشىلىكتى بەلگىلەيتىن نەمەسە كۇشەيتەتىن، ازاماتتارعا جاڭا مىندەتتەمەلەر جۇكتەيتىن نەمەسە ولاردىڭ جاعدايىن ناشارلاتاتىن زاڭداردىڭ كەرى كۇشى بولمايدى. ەگەر قۇقىق بۇزۋشىلىق جاسالعاننان كەيىن ول ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك زاڭمەن الىنىپ تاستالسا نەمەسە جەڭىلدەتىلسە، جاڭا زاڭ قولدانىلادى؛
6) ايىپتالۋشى ءوزىنىڭ كىناسىزدىگىن دالەلدەۋگە مىندەتتى ەمەس؛
7) ەشكىم وزىنە-وزى، جۇبايىنا (زايىبىنا) جانە زاڭمەن بەلگىلەنگەن شەكتەگى جاقىن تۋىستارىنا قارسى ايعاق بەرۋگە مىندەتتى ەمەس. ءدىني قىزمەتشىلەر وزدەرىنە سەنىپ سىرىن اشقاندارعا قارسى كۋاگەر بولۋعا مىندەتتى ەمەس؛
8) ادامنىڭ كىنالى ەكەندىگى جونىندەگى كەز كەلگەن كۇدىك ايىپتالۋشىنىڭ پايداسىنا قاراستىرىلادى؛
9) زاڭسىز تاسىلمەن الىنعان ايعاقتاردىڭ زاڭدى كۇشى بولمايدى. ەشكىم ءوزىنىڭ جەكە مويىنداۋى نەگىزىندە عانا سوتتالۋعا ءتيىس ەمەس؛
10) قىلمىستىق زاڭدى ۇقساستىعىنا قاراي قولدانۋعا جول بەرىلمەيدى.
سۋديانىڭ وكىلەتتىگى تەك قانا وسى كونستيتۋسيالىق زاڭدا كوزدەلگەن نەگىزدەر مەن ءتارتىپ بويىنشا توقتاتىلۋى نەمەسە توقتاتىلا تۇرۋى مۇمكىن.
سۋديالاردىڭ تاۋەلسىزدىگى. سۋديانىڭ تاۋەلسىزدىگى كونستيتۋسيامەن جانە زاڭمەن قورعالادى. سۋديالار سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋى كەزىندە تاۋەلسىز جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى مەن زاڭعا عانا باعىنادى.
ەشكىمنىڭ سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋ ىسىنە ارالاسۋعا جانە سۋديا مەن زاسەداتەلىنە قانداي دا بولماسىن ىقپال ەتۋگە قۇقىعى جوق. مۇنداي ارەكەتتەر زاڭمەن قۋدالانادى.
سۋديا قارالعان نەمەسە قارالىپ جاتقان سوت ىستەرىنىڭ مانە جونىندە قانداي دا ءبىر تۇسىنىك بەرۋگە مىندەتتى ەمەس. كەڭەسۋ بولمەسىنىڭ قۇپياسى بارلىق جاعدايلاردا قامتاماسىز ەتىلۋگە ءتيىس.
سوتتاردى قارجىلاندىرۋ، سۋديالاردى ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق ولارعا تۇرعىن ءۇي بەرۋ سوت تورەلىگىن تولىق ءارى تاۋەلسىز جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى مولشەردە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ ەسەبىنەن جۇرگىزىلەدى.
سۋديانىڭ تاۋەلسىزدىگى، جوعارىدا اتالعانداي، وعان ەشكىمنىڭ تيىسپەۋىمەن ناقتىلانادى. سۋديانى قىلمىس ۇستىندە ۇستالعان نەمەسە اۋىر قىلمىس جاساعان جاعدايلاردى قوسپاعاندا، تۇتقىنعا الۋعا، كۇشتەپ اكەلۋگە، وعان سوت تارتىبىمەن بەلگىلەنگەن اكىمشىلىك جازالاۋ شارالارىن قولدانۋعا، جوعارى سوت كەڭەسىنىڭ قورىتىندىسىنا نەگىزدەلگەن ق ر پرەزيدەنتىنىڭ كەلىسىمىنسىز، ال كونستيتۋسيانىڭ 55-بابىنىڭ 3-تارماقشاسىندا بەلگىلەنگەن جاعدايدا، (وعان ەشكىمنىڭ تيىسپەۋى جونىندەگى قۇقىعىنان ايىرۋ)، ق ر پارلامەنت سەناتىنىڭ كەلىسىمىنسىز ونى قىلمىستىق ءىستى ق ر باس پروكۋرورى عانا قوزعاي الادى. سۋدياعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى بەلگىلەگەن تارتىپپەن كۋالىك بەرىلەدى.
سۋديالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ كەپىلدىكتەرى. سۋديالار سوت تورەلىگىن جۇرگىزگەن كەزدە دەربەس، ەشكىمنىڭ ەركىنە ىقتيارسىز، باعىنباي، تاۋەلسىز، تەك قانا ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسياسى جانە وزگە دە زاڭ اكتىلەرىنە باعىنادى. دەمەك،ولاردىڭ تاۋەلسىزدىگى زاڭمەن قورعالادى. سۋديالاردىڭ تاۋەلسىزدىگى مىناداي كەپىلدىكتەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى:
- سۋديانىڭ سوت تورەلىگىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى قىزمەتىنە ارالاسقانى ءۇشىن، سونداي-اق سوتتى جانە سۋديالاردى سايلاماعاندىعى ءۇشىن زاڭدا جاۋاپتىلىق بەلگىلەۋىمەن؛
- سۋديانىڭ ەشكىمنىڭ تيىسپەۋىمەن؛
- سۋديانى قىزمەتكە سايلاۋ، تاعايىنداۋ، سۋديانىڭ وكىلەتتىگىن توقتاتۋ جانە تقتاتا تۇرۋ تارتىبىمەن، سۋديانىڭ ورنىنان ءتۇسۋ قۇقىعىمەن؛
- سۋديالارعا مەملەكەت ەسەبىنەن ولاردىڭ مارتەبەسىنە سايكەس ماتەريالدىق جاعداي جاساۋ جانە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ، سونداي-اق ونى ناشارلاتۋعا تىيىم سالۋ ارقىلى.
سۋديالار، ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى مەن مۇلكى مەملەكەتتىڭ قاراۋىندا بولادى، ونىڭ ءتيىستى ورگاندارى سۋديالار مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، ولارعا تيەسىلى مۇلىكتى ساقتاۋعا، ەگەر سۋديادان نەمەسە ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىنەن ءتيىستى ءوتىنىش تۇسكەن جاعجايدا، دەر كەزىندە جانە بارلىق شارالاردى قولدانۋعا مىندەتتى. ولاردىڭ وزدەرىنە جانە مۇلكىنە كاسىپتىك قىزمەتىنە بايلانىستى كەلىتىلگەن زيان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن وتەلەدى.
ءسويتىپ، سوتتاردى قارجىلاندىرۋ، سۋديالاردى ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق ولارعا تۇرعىن ءۇي بەرۋ سوت تورەلىگىن تولىق ءارى تاۋەلسىز جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى مولشەردە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن جۇرگىزىلەدى.
