قازاقتا «كورەسىنى كورمەي كورگە كىرمەيسىڭ» دەپ اۋىرلاۋ ايتىلعان ءسوز بولۋشى ەدى. تەگىندە وسى راس ءسوز ەكەن. جاقىندا وسىعان تاعى ءبىر مارتە كوزىم جەتتى.
وقيعانى ءالقيسساسىنان تاراتىپ ايتايىن. وتكەن جىلدىڭ شىلدە ايىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا قىزىلوردا وبلىسى، سىرداريا اۋدانى، بەسارىق اۋىلى اكىمىنىڭ پارا الىپ ۇستالعانى جايىندا حابار تارادى. وقيعا كەيىپكەرى قازبەك سماعۇلوۆپەن اۋىل اكىمى بولماي تۇرىپ مەكتەپ ديرەكتورى قىزمەتىندە جۇرگەندە «ماڭگىلىك ءبىلىم ورداسى» دەگەن اتپەن مەكتەپ ءومىرى تۋرالى كىتابىن شىعارۋ بارىسىندا تانىس بولعان ەدىم. وقيعا ورىن العاننان كەيىن قازبەك سماعۇلوۆ ءتورتىنشى بيلىك وكىلى رەتىندە ماعان حابارلاسىپ «اعا، مەن ناقاقتان كۇيىپ بارا جاتىرمىن، ءىستىڭ اق-قاراسىن اشىپ، ادىلەتسىزدىكتىڭ ورىن الماۋى ءۇشىن ارالاسىڭىزشى» دەپ ءوتىنىشىن ايتتى. بەس جىل مەكتەپ ديرەكتورى قىزمەتىن جاقسى اتقارعانىن، اۋىل اكىمدىگىنە دە كوپتىڭ ءوتىنىش-ۇسىنىسى ارقىلى كەلگەنىن بىلەتىنمىن. ءوزى ءبىر اياعى جوق، ءۇشىنشى توپتىڭ مۇگەدەگى، ءتورت ۇل، ءبىر قىز بەن كارى اناسىنا قاراپ وتىرعان ازاماتتىڭ تاعدىرى شىنىن ايتسام مەنى بەي-جاي قالدىرا المادى. ونىڭ ۇستىنە جۇمىسىنا كىرىسكەنىنە ەكى-ۇش ايدىڭ عانا ءجۇزى بولعان. قىزمەتىنە كىرىسەر الدىنا عانا جۇرەگىنە وتا جاساتقان ەكەن. سوندا وسى بىرەر ايدىڭ ىشىندە ءوزىم بىلەتىن اتپال ازامات «سىبايلاسىپ نەنى بۇلدىرە قويدى ەكەن» دەگەن ساۋال دا مەنى مازالادى. سونىمەن ءىستىڭ باسى-قاسىندا بولىپ ارالاسۋىما تۋرا كەلدى. ءىس قالاي ءوربىدى، قىزىلوردادا ءوزىم كۋا بولعان جايلاردى بايان ەتەيىن.
«جاز ەدى دەپ ەڭ، قىس بولدى، بۇل ءبىر بىتپەس ءىس بولدى» دەگەندەي، جازدا باستالعان ءىس ساعىزداي سوزىلىپ، قاراشانىڭ سوڭىندا قارا نۇكتەسى قويىلدى. قارا نۇكتە دەگەننەن-اق ونىڭ كىمدەردىڭ پايداسىنا شەشىلگەنىن اڭعارىپ وتىرعان بولارسىزدار.
[caption id="attachment_23778" align="alignright" width="276"]
قازبەك سماعۇلوۆ[/caption]
ءسال شەگىنىس جاساپ، وقيعاعا ورالايىق. جاز باستالعالى قىزىلوردا قالاسىنىڭ تۇرعىنى ز. مۋمينوۆا جەكە تۇرعىن ءۇي سالۋ ءۇشىن جەر تەلىمىن سۇراپ اۋىل اكىمدىگىنە بىرنەشە مارتە كەلەدى. جەر بەرۋ قۇقىعى اۋداندىق جەر قاتىناستارى بولىمىنە قارايتىندىقتان، اۋىل اكىمى ونى بىرنەشە مارتە كەرى قايتارادى. مۋمينوۆاعا زاڭگەرگە بارىپ ارىز جازىپ، تىركەلۋى كەرەكتىگىن ايتادى. ( بۇل ءسات بەينەكورىنىستە دە بار) كەيىن بەلگىلى بولعانداي، ءتورت تۇلىكتىڭ ءتۇرىن ازەر اجىراتاتىن قالا تۇرعىنى ز. مۋمينوۆانىڭ اۋىلعا كەلىپ ءۇي سوعىپ، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىنداي ەش مۇحتاجدىعى بولماعان. ونىڭ ۇستىنە ز. مۋمينوۆا وسى ۋاقىت ىشىندە كورشىلەس ورنالاسقان «قوعالىكول»، «امانگەلدى» اۋىلدارىنا دا بارىپ جەر تەلىمىن سۇراعانى انىقتالدى. وسى جەردەن-اق، ازاماتشانىڭ الدەقانداي ءبىر تاپسىرمامەن جۇرگەنى بايقالىپ قالادى. دەمەك، باستاپقى ماقسات تا جەر الىپ، شارۋاشىلىقتى دوڭگەلەتۋ بولماعانى انىق. مۇنداي وقيعالاردىڭ وكىنىشكە قاراي قوعامدا ءجيى ورىن الىپ جاتقانى بەلگىلى. سول سەبەپتى وقىرمانعا ءىستىڭ ءتۇپ-تۇقيانىنا دەيىن تاپتىشتەپ جاتپاي، ناقتى ءمان-جايعا ورالايىن.
اۋىل اكىمى قازبەك سماعۇلوۆ شىلدە ايىنىڭ 20-ى كۇنى قىزىلوردا قالاسىندا جۇرگەندە ز. مۋمينوۆا وعان قوڭىراۋ شالىپ كەزدەسكىسى كەلەتىنىن ايتادى. ەكەۋى ۋادەلەسكەن ۋاقىتتا قالا كوشەلەرىنىڭ بىرىندە كەزدەسەدى. سول جەردە مۋمينوۆا ارتقى ورىندىقتا جاتقان قۇجاتتار اراسىنا 180 مىڭ تەڭگە اقشا تاستاپ كەتەدى. وسى ساتتە دايىن تۇرعان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت وكىلدەرى «سەناريي» بويىنشا تارپا باس سالادى. بەينەتاسپادان حالىقارالىق تەرروريستى قولعا ءتۇسىرىپ جاتقانداي بەتپەردە كيگەن ارنايى جاساقتىڭ «ءابجىل» ارەكەتى مەن «جىگىتتەر، مىنالارىڭ ارنايى ارانداتۋ عوي» دەپ شىرىلداعان سماعۇلوۆتىڭ زارىن كورۋ وڭاي ەمەس. سونداي-اق، وندا اۋىل اكىمىنىڭ اقشانى قولىمەن ۇستاماعانى انىق بايقالىپ تۇر. وقيعا بارىسىندا «مىنالارىڭىز ماسقارا عوي، ەل-جۇرتتان ۇيات بولدى-اۋ، كارى اناما نە دەيمىن» دەگەن شاراسىز سماعۇلوۆتى كورەسىڭ.
سوت پروسەسى كەزىندە اۋىل اكىمى قازبەك سماعۇلوۆ جەر تەلىمىن «تالماي» سۇراپ قويماعان ز. مۋمينوۆاعا «مەن وعان قازاقتىڭ ءبىر قىزى عوي دەپ كومەك جاساعىم كەلدى» دەپ ايتتى. ايىپتالۋشىنىڭ اقتىق سوزىنە سەنۋگە تولىقتاي نەگىز بار. ويتكەنى سول بەسارىق اۋىلىنان 10 سوتىق جەردى سول «پاراعا» ۇسىنىلعان تەڭگەگە-اق ساتىپ الۋعا بولادى. ءار ءسوزدى ءوز اتىمەن اتار بولساق، «ۇستاۋ وپەراسياسى» وتە ءساتسىز، ءارى ساۋاتسىز جاسالعان. بولماسا، سول اقشانى اۋىل اكىمىنە قۋالاپ ءجۇرىپ تىقپالاماي، «ادەتتەگىدەي» ءوز كابينەتىندە وتىرىپ «شىتىرلاتىپ» ساناپ جاتقاندا نەگە ۇستاماعان؟ تىم قۇرىعاندا، اكىمنىڭ قولىندا اقشانىڭ ىزدەرى قالار ەدى عوي. كەزەكتى سوت پروسەستەرىنىڭ بىرىندە كۇدىكتى قازبەك سماعۇلوۆ وزىنە تاڭىلعان ايىپتاردى مويىنداماي، ءوزىنىڭ مۋمينوۆادان سىبايلاسۋ ارقىلى اقشا الماعانىن، وعان تەك كومەكتەسكىسى كەلگەنىن كۇيىنىپ تۇرىپ جەتكىزدى. ءتىپتى سول سوت پروسەسى كەزىندە قۇلاپ قالىپ، جەدەل جاردەم شاقىرۋعا تۋرا كەلدى. وسىنىڭ وزىنەن-اق ازاماتتىڭ جازىقسىز ەكەنى اڭعارىلماي ما؟
بۇل ىستە ءاۋ باستان-اق زاڭسىزدىقتارعا جول بەرىلگەن. وقيعا شىلدە ايىنىڭ 20 كۇنى بولعانىنا قاراماستان، تامىز ايىنىڭ باسىندا سىرداريا اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى باقىتجان لەكەروۆ بەسارىق اۋىلىنا كەلىپ، اۋىل اقساقالدارى مەن ارداگەرلەرىن جيناپ ايىپتاۋ اكتىسىمەن تانىستىرىپ، اۋىل اكىمىنىڭ سىرتىنان ايىپتاۋ سوزدەر ايتادى. مۇنداي شەكسىز قۇقىقتى وعان كىمنىڭ بەرىپ وتىرعانى بەلگىسىز. ونىڭ قولىندا «ايىپتاۋ اكتىسى» قايدان ءجۇر. قانشا جەردەن بيلىك قىسىپ بارا جاتسا دا اكىم ورىنباسارى زاڭعا باعىنۋى كەرەك ەمەس پە؟ زاڭعا سايكەس، سوتتىڭ ۇكىمى شىقپاي جاتىپ ەشكىمنىڭ دە ايىپتاۋعا قۇقىسى جوق. بەس جىلدان استام ۋاقىت مەكتەپ ديرەكتورى قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارىپ، ەلدىڭ تىلەگىنە وراي اكىمدىك قىزمەتكە كەلگەن قازبەك سماعۇلوۆ وسىلايشا سول ەل-جۇرتىنىڭ الدىندا ماسقارالاندى. جاماندىقتىڭ بەتى اۋلاق، وسى جاعدايدان كەيىن اۋىل اكىمى الدەقانداي باقىتسىز جاعدايعا دۋشار بولسا، كىم كىنالى بولار ەدى. ونى ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن.
جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، تامىز ايىنان باستالعان سوت پروسەسى قاراشانىڭ سوڭىنا دەيىن ۇلاستى. قىزىلوردا قالالىق سوتىندا دا ءىس بىرنەشە مارتە قارالدى. سوت بارىسىندا قورعاۋشى تاراپىنان كەلتىرىلگەن ەشبىر دالەلدەمە قاپەرگە الىنبادى. وسى ىسكە قاتىستى زاڭنىڭ ورەسكەل بۇزىلىپ وتىرعانىن قانشا رەت دالەلدەمەك بولعان قورعاۋشى اقمارال بۇرالقييەۆانىڭ ءوزى «قىزىلوردادا زاڭ جۇمىس ىستەمەيدى ەكەن» دەگەن ءسوزىن ءوز اۋزىنان ەستىدىم. ناتيجەسىندە قالالىق سوتتىڭ سۋدياسى ب. جاڭابايەۆ سوتتالۋشى قازبەك سماعۇلوۆقا ءقر-نىڭ 366 بابىنىڭ 2-بولىگىمەن كىنالى دەپ تانىپ، مۇلكىن تاركىلەپ، ءومىر بويىنا مەملەكەتتىك ورگانداردا قىزمەت اتقارۋ قۇقىعىنان ايىرا وتىرىپ، پارانىڭ ەسەلەنگەن سوماسى مولشەرىندە 12 000 000 تەڭگە ايىپپۇل ارقالاتتى دا جىبەردى. سونىمەن، اقشانى قولىنا ۇستاماي، ز. مۋمينوۆانىڭ وعان قايتا-قايتا بارىپ، قىر سوڭىنان قالماي قۋالاپ، كولىگىنە تاستاپ كەتكەنى، قورعاۋشىنىڭ قورعاۋىنداعى قازبەك سماعۇلوۆتىڭ قىلمىسىن مويىنداماۋى، قورعاۋشىنىڭ وسى دايەكتى دالەلدەردى ناقتى كەلتىرۋى، ءبار-بارىسى جەلگە ۇشتى.
ايتىپ وتىرعان ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن سوت كەزىندە قازبەك سماعۇلوۆتىڭ قورعاۋشىسى اقمارال بۇرالقييەۆانىڭ كەلتىرگەن دالەلدەرىنە قۇلاق تۇرەيىك.
كۋا ز. مۋمينوۆادان 20. 07.2016 جىلى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتىنىڭ تەرگەۋشىسى ا. ديلدابەكوۆ جاۋاپ العان. بۇل پروسەستىك قۇجات، قىلمىستىق ءىس بويىنشا دالەلدەمە رەتىندە جارامسىز ەكەنىنە تومەندەگى نەگىزدەر سەبەپ بولادى.
قپك-نىڭ 199 بابى 3-بولىمىنە سايكەس،-تەرگەۋ حاتتاماسى تەرگەۋ ارەكەتىن جۇرگىزۋ بارىسىندا نەمەسە ول اياقتالعان بويدا جاسالادى. حاتتامادا: تەرگەۋ ارەكەتىن جۇرگىزۋ ورنى مەن كۇنى؛ ونىڭ باستالۋ جانە اياقتالۋ ۋاقىتى مينۋتىنا دەيىنگى دالدىكپەن؛ تەرگەۋ ارەكەتىن جۇرگىزگەن ادامنىڭ لاۋازىمى مەن تەگى، تەرگەۋ ارەكەتىنە قاتىسقان ءاربىر ادامنىڭ تەگى، اتى، اكەسىنىڭ اتى كورسەتىلەدى.
تەرگەۋشى ا. ديلدابەكوۆ، 20.07.2016 ج. ز. مۋمينوۆادان جاۋاپ العان حاتتاماسىندا، جاۋاپ الۋدى 16 ساعات 30 مينۋتتا باستاپ، سول كۇنى 16 ساعات 30 مينۋتتا ءبىتىردى دەپ كورسەتكەن. بۇل نە سوندا، ادامنىڭ شايتان بولىپ كەتكەنى مە؟ الدە تەرگەۋشى ا. ديلدابەكوۆ ءبارىن كوزدى-اشىپ جۇمعانشا ورىنداي الاتىن ەرەكشە قابىلەتكە يە تەرگەۋشى مە؟ وسىنىڭ ءوزى-اق ز. مۋمينوۆادان جاۋاپ الىنباعانىن كورسەتەدى. سونىمەن قاتار، تەرگەۋشى ا. ديلدابەكوۆ، ز. مۋمينوۆادان كورسەتىلگەن ۋاقىت ارالىعىندا جاۋاپ الۋى مۇمكىن ەمەس، سەبەبى اتالعان تەرگەۋشى مەن كۋا مۋمينوۆا اتالعان سول كۇنى، ساعات 13:56-دان باستاپ، ساعات 18: 25-كە دەيىن باسقا پروسەستىك ءىس-شارالاردا، ياعني وقيعا ورنىندا بولعانى انىق.
قپك-نىڭ 112 بابى 1 ءبولىمى، 5-تارماعىنا سايكەس،-ناقتى دەرەكتەر، ەگەر ولار وسى كودەكستىڭ تالاپتارى بۇزىلا وتىرىپ الىنسا، الىنعان ناقتى دەرەكتەردىڭ انىقتىلىعىنا سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ نەمەسە ءىستى سوتتا قاراۋ كەزىندە پروسەسكە قاتىسۋشىلاردى زاڭمەن كەپىلدىك قۇقىقتارىنان ايىرۋ نەمەسە قۇقىقتارىنا قىسىم كورسەتۋ ارقىلى نەمەسە قىلمىستىق پروسەستىڭ وزگە دە ەرەجەلەرىن بۇزۋ ارقىلى ىقپال ەتسە نەمەسە ىقپال ەتۋى مۇمكىن بولسا، سونىڭ ىشىندە پروسەستىك ارەكەتتى جۇرگىزۋ ءتارتىبىن ەلەۋلى تۇردە بۇزۋ ارقىلى.
سوتتا قورعاۋشى وسى كورسەتىلگەندەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، قپك-نىڭ 99 بابىنا سايكەس سوتتان ق ر قك-نىڭ 366 بابى 2 بولىمىمەن ق. سماعاۇلوۆقا قارسى قوزعالعان قىلمىستىق ءىس بويىنشا 20.07.2016 ج. كۋا ز. مۋمينوۆادان پروسەستىك ارەكەتتى جۇرگىزۋ ءتارتىبىن ەلەۋلى تۇردە بۇزۋ ارقىلى الىنعان جاۋاپ حاتتاماسىن دالەلدەمەلەر رەتىندە پايدالانۋعا جول بەرمەۋىن سۇرادى.
سوت پروسەسى بارىسىندا قورعاۋشىنىڭ سۇراقتارىنا ز. مۋمينوۆا: «ۋاقىتتارى ەسىمدە جوق» دەپ جالتارما جاۋاپ بەرۋمەن شەكتەلدى. كەيىنگى سوت پروسەستەرىنىڭ ەشبىرىنە دە قاتىسقان جوق. وسىنىڭ ءوزى كۇماندى ويلارعا جەتەلەمەي مە؟
اۋىل اكىمى قازبەك سماعۇلوۆتىڭ قورعاۋشىسى كەلتىرگەن مىنا دالەلدەمەلەرگە دە نازار سالايىق.
كۋالار ب. بايماحانوۆ پەن ج. مولدابايەۆتان، 20.07.2016 جىلى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتىنىڭ تەرگەۋشىسى ا. ديلدابەكوۆ جاۋاپ العان. وسى پروسەستىك قۇجاتتاردىڭ دا قىلمىستىق ءىس بويىنشا دالەلدەمە رەتىندە جارامسىز ەكەنىنە تومەندەگى نەگىزدەر سەبەپ بولادى.
قپك-نىڭ 199 بابى 3-بولىمىنە سايكەس،-تەرگەۋ حاتتاماسى تەرگەۋ ارەكەتىن جۇرگىزۋ بارىسىندا نەمەسە ول اياقتالعان بويدا جاسالادى. حاتتامادا: تەرگەۋ ارەكەتىن جۇرگىزۋ ورنى مەن كۇنى؛ ونىڭ باستالۋ جانە اياقتالۋ ۋاقىتى مينۋتىنا دەيىنگى دالدىكپەن؛ تەرگەۋ ارەكەتىن جۇرگىزگەن ادامنىڭ لاۋازىمى مەن تەگى، تەرگەۋ ارەكەتىنە قاتىسقان ءاربىر ادامنىڭ تەگى، اتى، اكەسىنىڭ اتى كورسەتىلەدى.
تەرگەۋشى ا. ديلدابەكوۆپەن 2016 جىلدىڭ 20-شىلدەدە ب. بايماحانوۆ پەن ج. مولدابايەۆتان جاۋاپ العان حاتتامالارىندا، جاۋاپ العان ۋاقىتتارى ءبىر مەزگىلدە الىنعانى كورسەتىلگەن. ياعني، تەرگەۋشى ا. ديلدابەكوۆ ج. مولدابايەۆتان جاۋاپ الۋدى 18 ساعات 35 مينۋتتا باستاپ، 19 ساعات 40 مينۋتتا بىتىرگەن. ال كۋا ب. بايماحانوۆتان جاۋاپ الۋدى سول تەرگەۋشى، سول كۇنى 18 ساعات 30 مينۋتتا باستاپ 19 ساعات 30 مينۋتتا بىتىرەدى. ءسويتىپ، تەرگەۋشى ا. ديلدابەكوۆ ەكى ادامنان ءبىر ۋاقىتتا «جاۋاپ العان» كورىنەدى...
سونىمەن قاتار، قپك-نىڭ 210 بابى 2 بولىمىندە، جاۋاپ الۋدى جۇرگىزۋدىڭ جالپى قاعيدالارى كورسەتىلگەن، ياعني-ءبىر ءىس بويىنشا شاقىرىلعان ادامدار باسقا جاۋاپ الىناتىن ادامداردان بولەك جاۋاپ بەرەدى. سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋدى جۇزەگە اسىراتىن ادام ءبىر ءىس بويىنشا جاۋاپ الۋعا شاقىرعان ادامداردىڭ جاۋاپ الۋ باستالعانعا دەيىن بىر-بىرىمەن سويلەسە الماۋى ءۇشىن شارالار قولدانادى.
ءبىراق، وسى زاڭ ەرەجەلەرى، كۋالار ج. مولدابايەۆ پەن ب. بايماحانوۆتان جاۋاپ الۋ كەزىندە، تەرگەۋشى ا. ديلدابەكوۆپەن بۇزىلعان. سەبەبى، 14.09. 2016 جىلى وتكەن سوت ماجىلىسىندە، كۋا ج. مولدابايەۆ بىلاي جاۋاپ بەردى: -20.07. 2016 جىلى تەرگەۋشى ا. ديلدابەكوۆ ودان جاۋاپ الۋ كەزىندە، ەكىنشى كۋا ب. بايماحانوۆتى سول ءبىر كابينەتكە وتىرعىزىپ ودان جاۋاپ الىپ وتىردى.
قپك-نىڭ 112 بابى 1 ءبولىمى، 5-تارماعىنا سايكەس،-ناقتى دەرەكتەر، ەگەر ولار وسى كودەكستىڭ تالاپتارى بۇزىلا وتىرىپ الىنسا، الىنعان ناقتى دەرەكتەردىڭ انىقتىلىعىنا سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ نەمەسە ءىستى سوتتا قاراۋ كەزىندە پروسەسكە قاتىسۋشىلاردى زاڭمەن كەپىلدىك قۇقىقتارىنان ايىرۋ نەمەسە قۇقىقتارىنا قىسىم كورسەتۋ ارقىلى نەمەسە قىلمىستىق پروسەستىڭ وزگە دە ەرەجەلەرىن بۇزۋ ارقىلى ىقپال ەتسە نەمەسە ىقپال ەتۋى مۇمكىن بولسا، سونىڭ ىشىندە پروسەستىك ارەكەتتى جۇرگىزۋ ءتارتىبىن ەلەۋلى تۇردە بۇزۋ ارقىلى.
سوتتا قورعاۋشى ا. بۇرالقييەۆا وسى كورسەتىلگەندەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، قپك-نىڭ 99 بابىنا سايكەس سوتتان ق ر قك-نىڭ 366 بابى 2 بولىمىمەن ق. سماعاۇلوۆقا قارسى قوزعالعان قىلمىستىق ءىس بويىنشا 20.07.2016 ج. كۋالار ب. بايماحانوۆ پەن ج. مولدابايەۆتان پروسەستىك ارەكەتتى جۇرگىزۋ ءتارتىبىن ەلەۋلى تۇردە بۇزۋ ارقىلى الىنعان جاۋاپ حاتتامالاردى دالەلدەمەلەر رەتىندە پايدالانۋعا جول بەرمەۋىن سۇرادى.
ەكى جاعدايدا دا قورعاۋشى سوتقا زاڭ تالابىنىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى حاتتامالاردى دالەلدەمەلەر رەتىندە پايدالانۋعا جول بەرمەۋدى سۇرايدى. مۇنان وزگە ءىس ماتەريالدارىندا سول كۇنى وقيعا بولعان جەردى قاراۋ، كۇدىكتى ق. سماعۇلوۆتان جاۋاپ الۋ، ق. سماعۇلوۆتى كۇدىكتى رەتىندە تانۋ، قورعاۋشى تاعايىنداۋ تۋرالى حاتتامالار بار.
وسى اتالعان پروسەستىك قۇجاتتار، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتىنىڭ تەرگەۋشىسى ن. قوسمۇراتوۆ قۇراستىرىپ شىعارعان. ءبىراق اتالعان تەرگەۋشى ن. قوسمۇراتوۆ، وسى قارالىپ جاتقان قىلمىستىق ىسكە ەشقانداي قاتىسى جوق، ول تەرگەۋ توبىنا كىرمەگەن. قىلمىستىق ءىس ماتەريالدارىندا، تەرگەۋشى ديلدابەكوۆتىڭ، قىلمىستىق ءىستى ءوز وندىرىسىنە قابىلداۋ تۋرالى 15.07.2016ج. شىعارىلعان قاۋلىسى بار. سونىمەن قاتار، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتىنىڭ تەرگەۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ر. قوجانوۆتىڭ 21.07.2016 ج. شىعارىلعان، تەرگەۋ توبىن قۇرىلۋ قاۋلىسىنا سايكەس، تەرگەۋ توبىنا تەرگەۋشىلەر ا. ديلدابەكوۆ پەن ن. ديۋسەبايەۆ كىرگەنى انىق. اتالعان قاۋلىدا تەرگەۋشى ن. قوسمۇراتوۆ تۋرالى مالىمەت جوق.
قپك-نىڭ 180 بابى 1ء-بولىمى 4-تارماعىنا سايكەس،-سوتقا دەيىنگى تەكسەرۋدى جۇزەگە اسىرۋعا سەبەپ بولعان كەزدە انىقتاۋشى، انىقتاۋ ورگانى، تەرگەۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى، تەرگەۋشى، پروكۋرور ءوز قۇزىرەتى شەگىندە جانە وسى كودەكستە بەلگىلەنگەن تارتىپپەن ءوز قاۋلىسىمەن قىلمىستىق ءىستى ءىس جۇرگىزۋگە قابىلدايدى.
سونداي-اق، قىلمىستىق ءىس ماتەريالدارىندا تەرگەۋشى ن. قوسمۇراتوۆتىڭ اتالعان قىلمىستىق ءىستى ءوز وندىرىسىنە قابىلداۋ تۋرالى قاۋلىسى جوق ەكەندىگى انىقتالدى. قىلمىستىق ءىستى تەرگەۋ ءۇشىن تەرگەۋ توبىنا كىرگەنى تۋرالى قۇجات جوق.
قپك-نىڭ 112 بابى 1 ءبولىمى 3 تارماعىنا سايكەس،-ناقتى دەرەكتە، ەگەر ولار وسى كودەكستىڭ تالاپتارى بۇزىلا وتىرىپ الىنسا، الىنعان ناقتى دەرەكتەردىڭ انىقتىعىنا سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ نەمەسە ءىستى سوتتا قاراۋ كەزىندە پروسەسكە قاتىسۋشىلاردى زاڭمەن كەپىلدىك بەرىلگەن قۇقىقتارىنان ايىرۋ نەمەسە قۇقىقتارىنا قىسىم كورسەتۋ ارقىلى نەمەسە قىلمىستىق پروسەستىڭ وزگە دە ەرەجەلەرىن بۇزۋ ارقىلى ىقپال ەتسە نەمەسە ىقپال ەتۋى مۇمكىن بولسا، سونىڭ ىشىندە وسى قىلمىستىق ءىس بويىنشا ءىس جۇرگىزۋدى جۇزەگە اسىرۋعا قۇقىعى جوق ادامنىڭ پروسەستىك ارەكەتتى جۇرگىزۋىنە بايلانىستى.
جوعارىدا ايتىلعان زاڭ تالاپتارىنا ساي قورعاۋشى ا. بۇرالقييەۆا تەرگەۋشى ن. قوسمۇراتوۆتىڭ قىلمىستىق ىسكە ەشقانداي قاتىسى جوقتىعىنا بايلانىستى، ول شىعارعان پروسەسستىك قۇجاتتار دالەلدەمەلەردى پايدالانۋعا مۇمكىن ەمەس دەپ سوتقا نارازىلىق تۇسىرەدى. وكىنىشكە قاراي، قورعاۋشى زاڭ تالاپتارىنىڭ ورەسكەل بۇزىلۋىن ناقتى دالەلدەرمەن كەلتىرسە دە ءىستى قاراعان سۋديا ب. جاڭابايەۆ بارلىعىن دا قاپەرگە الماي، قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىردى.
«قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇقىمايدى» دەگەن ماتەلدى الدەبىر ادىلەتسىزدىك ورىن العاندا ءجيى قولداناتىنىمىز بار. سول سەكىلدى، ءاۋ باستا-اق، تەرگەۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى ن. ديۋسەبايەۆ جاساعان ايىپتاۋ اكتىسىن شىلدەنىڭ 30-ى كۇنى قىزىلوردا وبلىسى پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى قايرات بورىبايەۆقا تاپسىرادى. وبلىس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى ءىستى اسا «ىجداعاتتىلىقپەن» قاراپ كەلەسى كۇنى، ياعني 1ء-شى تامىزدا قول قويادى. بىزدەر جوعارىدا كەلتىرگەن زاڭ بۇزۋشىلىقتار قاداعالاۋشى ورگان تاراپىنان «بايقاماي» ءوتىپ كەتىپ سولايىمەن سوتقا جول تارتادى. ال ادىلەتتى سوتتىڭ قانداي ۇكىم شىعارعانىن ايتىپ وتتىك. ءىس كەيىننەن وبلىستىق سوتتا قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى سوت القاسى قۇرامىندا ءتوراعالىق ەتۋشى ب. قالىمبەت، سۋديالار ا. ناريموۆ، ا. كۋجانيازوۆ بولىپ، پروكۋرور ە. قۇتتىبايەۆتىڭ جانە قارسى تاراپتىڭ قاتىسۋىمەن اپپەلياسيالىق شاعىم قارالىپ، قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرىلدى.
وقيعا وسى جىلدىڭ شىلدە ايىندا بولدى. جۋرناليست رەتىندە ازاماتتىڭ قۇقىن قورعاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋرورى ج. اسانوۆقا ماسەلەنى جان-جاقتى ءتۇسىندىرىپ حات جولدادىم. وندا ءوزى جارىمجان، ءۇشىنشى توپ مۇگەدەگى قازبەك سماعۇلوۆتىڭ ءىسىن تەرگەپ، تەكسەرۋ بارىسىندا قانداي دا ءبىر شالالىقتىڭ بارىن تۇسىندىرۋگە تىرىستىم. سول وقيعاعا بايلانىستى ەلدەگى بولىپ جاتقان دۇربەلەڭدى، اۋىل اكىمىن جاقتاپ جينالعان مىڭعا تارتا قولدى قوسا جولدادىم. بۇل حاتىمدى كەيىننەن سوت پروسەسى كەزىندە سۋديا ب. جاڭابايەۆ وقىپ بەردى. الايدا مەنىڭ بۇل جانايقايىم دا دالاعا كەتتى. تەك مەنىڭ سانامدى «قىزىلوردا وبلىسىندا تالاي ءىس وسىلاي قارالىپ، تالاي جازىقسىز جان تەمىر توردا وتىرعان شىعار، سوڭعى جىلدارداعى ىستەردى قايتا قارار ما ەدى» دەگەن ساۋالدار مازالاپ تۇرىپ الدى.
بۇل وقيعادان تاعى ءبىر ۇققانىم، قازاقستاندا تۇراتىن كەز-كەلگەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىنى ءتۇرلى ايلا-شارعى ارقىلى قاقپانعا تۇسىرۋگە بولادى ەكەن. بولماسا، اۋىل اكىمى قىزمەتىنە كىرىسكەنىنە ەكى-ۇش اي عانا بولعان ادامدى بىردەن جەمقور بولا قالدى دەۋ قيسىنعا كەلە مە؟ بۇل جەردە ادام فاكتورىنا باس قاتىرىپ جاتقان ەشكىم بايقالمايدى. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت ءۇشىن كورسەتكىش كەرەك. ءجيى ەستيتىنىمىز، اۋىل اكىمدەرىنىڭ پارا الىپ جاتقانى تۋرالى «جاڭالىقتار». الدە ولاردا تەك اۋىل اكىمدەرىن عانا ۇستاۋ جونىندە ارنايى تاپسىرما بار ما؟ بۇل وقيعا مەنى كەلەسى ويلارعا جەتەلەدى. اۋەلدە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت وكىلدەرى جارىمجان اۋىل اكىمىنىڭ قىر سوڭىنان قالماي ءجۇرىپ ۇستايدى. ونان كەيىن ءىستى زاڭ تالاپتارىن بۇزا وتىرىپ جۇرگىزىپ، وسى ساۋاتسىز حاتتامالارىن وبلىس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارىنا تاپسىرادى. ال ول بولسا ادام تاعدىرىنا بەي-جاي قاراپ، قولىن قويىپ سوتقا جولداي سالادى. «ءبىر اپام ءبىر اپامنان سوراقى» دەمەكشى، سوڭعى ۇكىمدى ايتقان سوتتىڭ شەشىمى بەلگىلى. ءىس بويىنشا اۋىل اكىمىنە قپك-366 بابى 2 بولىگىمەن ايىپتالادى. سىبايلاسىپ قىلمىس جاساعانى ءۇشىن. سوندا ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، بۇل جەردە سىبايلاسىپ وتىرعاندار كىمدەر ءوزى...
تاۋەلسىزدىگىمىزگە شيرەك عاسىر تولدى. وسى جىلدار جاس مەملەكەتىمىز ءۇشىن وڭاي بولعان جوق. جەتىستىكتەرىمىزگە ەل ىشىندەگى ساياسي تۇراقتىلىق پەن اۋىزبىرشىلىكتىڭ ارقاسىندا جەتتىك. ەل تىزگىنىن قولعا العان مەملەكەت باسشىسىنىڭ سىندارلى ساياساتى قازاق كوشىن تالاي تار جول تايعاق كەشۋدەن سۇرىندىرمەي العا سۇيرەپ كەلەدى. دەي تۇرساق تا، كۇنى كەشەگى اقتوبە مەن الماتى قالالارىندا بولعان قاندى وقيعالاردىڭ تۇبىندە قوعامنىڭ كەي مۇشەلەرىنىڭ ءوز قىزمەتتەرىنە سالعىرت قاراۋىنان حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرعانى جاسىرىن ەمەس.
الماتىداعى قاندى وقيعانى جاساعان رۋسلان كۇلىكبايەۆتىڭ سوتتاعى ءسوزىن دالمە-دال كەلتىرەر بولسام، ... «المالى اۋداندىق سوتىنا باردىم. سول جەردە پروكۋرورلار مەن سوتتاردى اتقىم كەلدى. ءبىراق قاراپايىم ادامداردىڭ كىرىپ-شىعىپ جۇرگەنىن كورىپ اتپادىم...ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلدىم، سەيفتىڭ ارتىندا بىرەۋ تۇر ەكەن، ونى اتىپ ەدىم تيمەدى. ول قاشىپ كەتتى. ارتىنان بارسام، ول تەرەزەدەن سەكىرىپ كەتكەن ەكەن. ونى اتپادىم، قاراپايىم ادامدارعا ءتيىپ كەتەر دەپ...» دەيدى. قىلمىسكەر نەلىكتەن سوت پەن پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرىن ولتىرگىسى كەلگەن. وسىنىڭ سەبەبىنە ۇڭىلگەن جان بار ما؟
ەلباسى ءاربىر كەلەلى جيىندا قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنىڭ ساۋاتسىز ارەكەتتەرىن سىناپ، بۇگىنگى باستى بايلىق ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىق ەكەنىن ايتۋمەن كەلەدى. مۇنى كەشەگى وتكەن قازاقستان سۋديالارىنىڭ VII سەزىندە ءتۇرلى دەرەكتەرمەن ناقتىلاپ اتاپ ءوتتى. لايىقتى سۋديالاردىڭ كورپۋسىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىن كوتەردى.
دەگەنمەن، زايىرلى مەملەكەت قۇرىپ، قازاقستاندى تورتكۇل دۇنيەگە تانىتقان پرەزيدەنتتىڭ ەڭبەگىنە وسىنداي جايتتار كولەڭكەسىن تۇسىرەتىنى وكىنىشتى. بۇل ءوزى، ەلباسى ساياساتى مەن ونىڭ بەدەلىنە قارسى جاسالىپ وتىرعان شارۋا ەمەس پە؟ الدە ەلباسى سەنىم ارتىپ، ەڭبەگىن وڭ باعالاپ وتىرعان مەملەكەتىمىزدىڭ باس پروكۋرورى ج. اسانوۆقا استىرتىن جاسالىپ وتىرعان قىساستىق پا؟ ويتكەنى سوڭعى ۋاقىتتا باس پروكۋرور ەل-ەلدى ارالاپ، تالاي زاڭسىزدىقتاردىڭ بەتىن اشىپ، ءبىرقاتار زاڭدى اتتاعان قىزمەتكەرلەردى ورنىنان الدى. ەرتەلى-كەش مۇنىڭ ءبارىنىڭ دە سىرى اشىلارى انىق. «ءبىرىڭدى، قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى» بوس دەپ قۇنانبايدىڭ بالاسى زارلاپ وتكەن زار زاماننىڭ تۇك وزگەرمەگەنى مە سوندا...
قۇلتاس دوستانوۆ، جۋرناليست
دەرەككوز: Abai.kz
