جۇڭگو تاراپى، كەرىسىنشە كەدەندىك ساياساتتى قاتايتىپ، ءبارىن كۇردەلەندىرىپ جىبەرگەن.
ۇلتتىق كومپانيا - «قازاقستان تەمىرجولى» دا نە ىستەرىن بىلمەي، قولىن جايادى. ال ارادا ساۋدا-ساتتىق جاساپ، تاۋار تاسىپ جۇرگەن قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردىڭ بۇل باعىتتان كوڭىلى الدەقاشان قالعان. بارىنەن دە قازاقستاندىق ەكسپورتشىلارعا قيىن بولىپ تۇر.
ساراپشىلار بولسا، قىتايدىڭ بۇل ارەكەتىن قازاقستاندى جازالاۋ دەپ باعا بەرۋدە. بۇل پىكىردى شەكاراداعى ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلگەن وتاندىق كاسىپكەرلەر دە قوستايدى...
...
راسىندا، قازاقستان كاسىپكەرلەرى جۇڭگو كەدەنىندەگى كەپتەلىستەن وراسان شىعىنعا باتۋدا. سەبەبىن اركىم سان-ساققا جۇگىرتەدى.
سونىڭ ىشىندە ەڭ كوپ ايتىلاتىنى، بۇل - قازاق بيلىگىنىڭ مۇسىلمانداردى جاقتاعانى ءۇشىن جازا.
رەسمي بەيجىڭ نۇر-سۇلتاننىڭ قىتايدان قاشقان ەتنيكالىق قازاقتارعا بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋىنە كوڭىلى تولمايتىنىن وسىلاي ءبىلدىرىپ جاتسا كەرەك. قالاي دەگەنمەن دە جۇڭگو قازاقستاندىق تاۋار ەكسپورتشىلارى ءۇشىن كەدەن ساياساتىن قاتايتقاننىڭ ۇستىنە قاتايتىپ جاتىر.
شەكاراداعى ماسەلە وتكەن جىلى قاراشادا باستالعان، ول كەزدە شىڭجاڭ بيلىگى «كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋىنان ساقتانۋ» دەگەندى ىلىك ەتىپ، كەدەندەگى جۇكتەردى باقىلاۋ شارالارىن قاتايتقان بولاتىن.
مىسالى، قازاقستان قىتايعا ەكسپورتتايتىن استىقتى ناۋرىز ايىندا ۆاگون-ۆاگونعا تيەپ قويعان، الايدا قحر كارانتيندىك شارالاردى جەلەۋ ەتىپ، ولاردى ءالى كۇنگە وزدەرىنە كىرگىزبەي وتىر. ناۋرىزدان بەرى قانشاما ۋاقىت، ويلاڭىزشى؟
بۇل تۋرالى 6 تامىزدا «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى باسقارماسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ورالحان قۇلاقوۆتىڭ ءوزى مالىمدەگەن بولاتىن.
«قىتايلىق باعىت – وتە پروبلەمالى»، – دەپ ءسوزىن باستاعان ول جۇڭگو تاراپى استىقتى ارى كەتكەندە 20 شىلدەگە دەيىن قابىلداۋدى ۋادە ەتكەنىن، ءبىراق ونىسىن ءالى كۇنگە ورىنداماي وتىرعانىن ايتتى.
وسىدان كەيىن قتج قىتايعا تاۋار جونەلتۋگە تىيىم سالۋعا ءماجبۇر. سەبەبى جۇڭگو تاراپىنداعى شەكتەۋ شارالارىنىڭ كەسىرىنەن شەكارادا ۆاگوندار ءۇيىلىپ قالعان.
سول كەزدىڭ وزىندە شەكارادا قاڭتارىلىپ تۇرعان ۆاگونداردىڭ سانى 12 مىڭ بولاتىن.
«بۇل قازاقستاننىڭ ماگيسترالدىق جەلىسىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتتىلىگىنە تەرىس اسەر ەتەدى»، - دەلىنگەن ەدى سول كەزدە قتج مالىمدەمەسىندە.
قتج «بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن بىرنەشە مارتە شارالار قابىلدانعانىن، ءبىراق جۇڭگو تاراپى قول قويىلعان كەلىسىمدەر مەن حالىقارالىق كەلىسىمدەردى ەلەمەي، توڭ-تەرىس كۇيدە قالۋدا» ەكەنىن جەتكىزدى.
ونىڭ ۇستىنە، قىتايلىق كەدەندىك تەكسەرۋدىڭ قيىنداپ كەتكەنى سونشا، قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى اۆتوكولىك وتكەلىندە دە ۇلكەن كەپتەلىستەر پايدا بولدى.
ق ر قارجى مينيسترلىگى مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، 6 تامىزداعى جاعداي بويىنشا قازاقستان-قىتاي شەكاراسىنداعى باقتى شەكارا بەكەتىندە قازاقستان تاراپىندا 150-گە جۋىق كولىك تۇرالاپ، جينالىپ قالعان.
كوميتەتتىڭ حابارلاۋىنشا، ەڭ ۇلكەن كەپتەلىس 8000-عا جۋىق اۆتوكولىكتىڭ باسىم بولىگىنىڭ ەلەكتروندى كەزەگى قازاق-قىتاي شەكاراسىنداعى «نۇر جولى» وتكىزۋ بەكەتىندە شوعىرلانعان.
قازاقستاندىق ەكسپورتشىلاردىڭ شىعىنى
جۇڭگو ورتالىق ازيا رەسپۋبليكالارىنا قاتىستى كەدەندىك ساياساتتى جۇيەلى تۇردە قاتايتىپ وتىراتىنعا ۇقسايدى.
قتج مالىمەتىنشە، وتكەن جىلدىڭ قاراشاسىنان بەرى جۇڭگو قازاقستاننان ءتۇرلى تاۋارلارى بار 12 000 ۆاگوندى قابىلداماي تاستاعان.
ەندى وسى ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلگەن كاسىپكەرلەردىڭ ءوز سوزىنە نازار اۋدارا وتىرالىق.
- شەكاراداعى باقىلاۋ كۇشەيتىلىپ جاتىر، - دەيدى قازاقستاننىڭ استىق وداعىنىڭ وكىلى، «سيەۆەرنوە زەرنو» كومپانيالار توبىنىڭ قۇرىلتايشىسى ەۆگەنيي كارابانوۆ.
«كۇنى كەشە بۇرىنعى قىتايلىق سەرىكتەسىممەن سويلەستىم. ول ماعان جۇڭگو بيلىگىنىڭ كەزدەسۋ وتكىزگەنىن جانە (شىڭجاڭ) گۋبەرناتورعا قازاقستانمەن اراداعى شەكارادا قاتاڭ باقىلاۋ ورناتۋدى تاپسىرعانىن ايتتى”، - دەدى پەتروپاۆلدا تۇراتىن قارابانوۆ.
جۇڭگو شەكاراسىنداعى كەپتەلىس پەن ۇزاق ۋاقىت تۇرالاۋدىڭ سالدارىنان قازاقستاندىق ەكسپورتشىلار مەن اۆتوكولىك يەلەرى سەرىكتەستەر الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىن ورىنداي الماي، ۇلكەن شىعىنعا ۇشىراپ وتىر.
وتكەن جىلى قاراشادا قارابانوۆ قحر-عا 670 مىڭ دوللاردىڭ (285 ميلليون تەڭگە) 17 ۆاگون زىعىرىن تەمىرجولمەن جونەلتىپتى. الايدا، جۇڭگو تاراپىنان بولعان كەدەرگىلەرگە بايلانىستى، ونىڭ جۇكتەرى بەس اي بويى كەدەندە تۇرالاپ قالىپ، سالدارىنان قاراجات اينالىمعا تۇسپەگەن.
«بۇل جايت ۇلكەن شىعىنعا اكەلىپ سوقتىردى، ويتكەنى مەنىڭ جابۋ كەرەك نەسيەلەرىم بار ەدى»، - دەيدى كاسىپكەر.
قارابانوۆ بەيجىڭ تۋرا قازاقستانعا كەلگەندە، ەڭ قاتاڭ كەدەندىك شەكتەۋلەر قولداناتىنىنا سەنىمدى.
«ولار ءبىزدى بىردەڭە ءۇشىن جازالاپ جاتقان سياقتى، سەبەبى جۇڭگو باسقا ەلدەرگە بۇلاي جاسامايدى»، - دەيدى ول.
قىتايدان كۇدەر ءۇزۋ
ساراپشىلار بەيجىڭ قولدانىپ جاتقان شارالار ەپيدەميولوگيالىق شەكتەۋلەرمەن بايلانىستى ەكەندىگىنە كۇمانمەن قارايدى.
بىلتىر قازان ايىندا قازاقستان شىڭجاڭنان قاشقان ءتورت ەتنيكالىق قازاققا بوسقىن مارتەبەسىن بەرگەننەن كەيىن جۇڭگو بىردەن كەدەندىك باقىلاۋدى كۇشەيتكەن.
جۇڭگو بيلىگى ميلليوننان استام ۇيعىر مەن باسقا دا تۇركىتىلدەس مۇسىلمانداردى، ونىڭ ىشىندە ەتنيكالىق قازاقتاردى دا «ساياسي اعارتۋ» لاگەرلەرى، تەرگەۋ يزولياتورلارى مەن تۇرمەلەر سىندى 400 مەكەمەگە توعىتقان.
قالعان ميلليونداعان ادام قاتاڭ قاداعالاۋ مەن باقىلاۋ جاعدايىندا ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر.
نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى مامانى رۋسلان نازاروۆ قحر قانداستاردى قورعاعان قازاقستاننىڭ ارەكەتىنە وسىلايشا ءوز نارازىلىعىن بىلدىرۋدە دەپ سانايدى.
«بۇعان ەش كۇمانىم جوق»، - دەيدى ول.
نازاروۆ بەيجىڭنىڭ بيىل ماۋسىم ايىندا «كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكسينالاردى تاسىمالداۋدى توقتاتامىز» دەپ ۋكرايناعا دوق كورسەتكەنىن ەسكە سالادى. ويتكەنى قىتايداعى ادام قۇقىعىنىڭ جاعدايى تۋرالى قۇجاتقا كييەۆ قول قويىپ جىبەرگەن ەدى.
كوپتەگەن قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر ءقازىردىڭ وزىندە قىتايمەن اراداعى ساۋدا-ساتتىقتان قاتتى كوڭىلى قالىپ وتىر.
«قحر-مەن جۇمىس ىستەۋ مۇمكىن بولماي كەتتى»، - دەيدى نۇر-سۇلتانعا قۇرىلىس ماتەريالدارىن جەتكىزۋشى داۋلەت احمەتوۆ «كەرۋەن سارايىنا» بەرگەن سۇقباتىندا.
«تاۋارلاردى يمپورتتاۋ كەزىندە ينسپەكسيالىق جانە قاداعالاۋ قۇرىلىمدارى تاراپىنان كوپتەگەن كەدەرگىلەر شىعاتىنى ازداي، سونىمەن قاتار ولاردىڭ قاي كەزدە قانداي ءىس-قيمىل جاسايتىنىن دا بولجاۋ قيىن. بىرەسە كول، بىرەسە ءشول. ءتىپتى تاۋارىڭىزعا قاتىستى تالاپ ەتىلەتىن بارلىق قاجەتتى قۇجاتتار بولسا دا، ءبارىبىر تاۋەكەلگە باس تىگەسىز»، - دەيدى ول.
احمەتوۆ بەس جىل بۇرىن ءوز ونىمدەرىن قىتايعا ەكسپورتتاۋ كەزىندە ايتارلىقتاي شىعىنعا ۇشىراعانىن جانە ەندى بۇل ەلمەن بايلانىسقىسى كەلمەيتىنىن ايتادى.
قارابانوۆ تا اسپان استى ەلىمەن ات ءجىبىن ۇزىسكىسى كەلەتىنىن جەتكىزدى.
«مەن ەندى قىتايعا ەشتەڭە جىبەرمەيمىن. مىنانداي سۇمدىقتان كەيىن ولارمەن جۇمىس ىستەۋگە نيەت قىلۋ – بارىپ تۇرعان اقىماقتىق»، - دەيدى ول.
اياۋلىم شايماردان
