ق ر سپورت ارداگەرى ساماتوۆ امانبەك فازىل ۇلى 1949 جىلى قازىرگى اباي وبلىسىنىڭ اياگوز اۋدانىنداعى سەرگەوپول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. «تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار» دەمەكشى، قۇمارلىقپەن كەلگەن ۇزاق جاتتىعدىڭ ارقاسىندا الدىمەن اۋدان، وبلىس سوسىن رەسپۋبليكا جارىستارىنا قاتىسا ءجۇرىپ جۇلدەگە ءىلىنىپ ۇلكەن ناتيجە كورسەتە باستايدى. «ءاۋ» دەمەيتىن قازاق جوق قوي. بالا كەزىنەن سپورتتى عانا ەمەس مۋزىكانى دا جانى سۇيگەن امانبەك اعامىز مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ ءان سالۋدى جاقسى كورگەن. بەسىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە اۋىلعا قۇسبەك اقۋىپ دەگەن دومبىرانىڭ قۇلاعىندا وينايتىن ءان ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى كەلىپ دومبىرادان وركەستەر قۇرىپ، حالىق الدىنا ونەرلەرىن كورسەتە باستايدى. قۇمارىلىقپەن كەلگەن بۇل ونەردى دە ءساتتى يگەرىپ العان اعامىز دومبىراسىن قولعا الىپ وركەستەرمەن تالاي وبلىستىق بايقاۋلاردا توپ جارىپ، الماتىعا دەيىن كەلىپ ونەرلەرىن كورسەتكەن.
سەگىزىنشى سىنىپ وقىپ جۇرگەندە الماتىدان ءازيزدوللا ەسقالييەۆ دەگەن ءبىر ونەر يەسى الماتىدان اۋىلدارىنا كەلىپ جاس دومبىراشى امانبەكتىڭ شەرتكەن كۇيىنە ءتانتى بولىپ قالاعا چايكوۆسكيي اتىنداعى مۋىزكالىق ۋچيليششەگە شاقىرادى. ءبىراق وعان بارۋعا مۇمكىندىك بولعانىمەن ءتۇرلى سەبەپتەرمەن بارماي قالادى. ەسەسىنە ءوزىنىڭ سۇيىكتى سپورتى كۇرەستى تۇپكىلىكتى دەن قويىپ جاسى 61 كەلگەنشە كۇرەس، فۋتبول، ۆولەيبول سپورت تۇرلەرىمەن بەلسەنە اينالىسىپ شاكىرت تاربيەلەپ كەلەدى.
امانبەك فازىل ۇلى ورتا مەكتەپتى اياقتاعاننان كەيىن اسكەر قاتارىنا شاقىرىلىپ زامانداستارىمەن بىرگە بورىشىن وتەۋگە اتتانادى. 1972 جىلى كامچاتكاعا اسكەر بولىمشەگە ءتۇسىپ سول جەردە كەڭەس وداعىنا ايگىلى رەجيسسەر، اكتەر نيكيتا ميحالكوۆپەن بىرگە وتان الدىنداعى بورىشىن اتقارىپتى. ميحالكوۆ پەن تانىسۋى دا قىزىق بولىپتى. سپورت پەن ونەردى قوسا الىپ جۇرگەن تالانتتى جىگىت اسكەردە دە جانىنا جاقىن سپورتتى تاستامايدى. اسكەري بولىمشەدەگى سپورت كلۋبقا الىنعان قازاقتىڭ قارادومالاق باتىرى سول جەردە كۇرەستەن جاقسى جەتىستىكتەردى كورسەتە باستايدى. بىردە كۇرەس ونەرىنە ءتانتى بولعان ميحالكوۆ سپورت زالدا اعامىزعا جاقىن كەلىپ تانىسۋعا ىقتيار بىلدىرگەن. امانبەك اعامىزدىڭ ايتۋىنشا، ميحالكوۆتىڭ بويى 1 م 90 سم بولعاندىقتان ونى باسكەتبول وينايدى دەپ سپورت كلۋبقا الىپ كەلىپتى. ەكەۋى دە ەكى اسكەري بولىمشەدە بولسا دا ولاردى بىرىكتىرىپ تانىستىرعان سپورت بولسا كەرەك. ەكەۋى اسكەردەن كەيىن دە حات الىسىپ تۇرسا كەرەك.
تالانتتى ادام قاي جەردە بولسا تەسىپ شىعارى بەلگىلى عوي. اسكەردە جۇرگەندە بۇكىل تىنىق مۇحيتى بويىنشا اسكەريلەر اراسىندا وتكەن ۆلاديۆاستوكتىڭ بىرىنىشىلىگىنە قاتىسىپ ەكىنشى جۇلدەلى ورىندى جەڭىپ الادى.
دارىندى جاس قازاق بالۋانىنىڭ ونەرىنە ءتانتى بولعان اسكەري سپورتتىڭ باسشىلارى امانبەك اعامىزدى كسرو قارۋلى كۇشتەرى قۇرامىسىنىڭ قاتارىنا الادى. ريگادا وتكەن كسرو قارۋلى كۇشتەرى اراسىندا وتكەن الامان جەكپە-جەكتە جۇلدەلى ءۇشىنشى ورىندى يەلەنەدى. وسىلايشا، اسكەر قاتارىندا جۇرگەندە دە تاماشا جەتىستىكتەرگە جەتكەن امانبەك اعامىزدىڭ ءومىر جولىنداعى قالدىرعان ىزدەرى تولىمدى تابىستارمەن كومكەرىلگەن.
1967-1971 جىلدارى الماتى قالاسىندا دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنىڭ كۇرەس بولىمىنە وقۋعا ءتۇسىپ جاقسىمەن وقىپ بىتىرەدى. ينيستيۋتتا وقىپ جۇرگەندە قازاقستاننىڭ بىرىنشىلىگىنە قاتىسىپ جاقسى ونەر كورسەتەدى. نۇركەن ءابدىروۆتىڭ اتىندا، بۇكىلوداقتىق تۋرنيردە كلاسسيكالىق كۇرەستەن 5 ورىنعا جەتسە، جاستار اراسىندا ەلىمىزدىڭ چەمپيوناتىندا قولا جۇلدەگە يە بولادى.
[caption id="attachment_89586" align="aligncenter" width="800"]
smart[/caption]
جوعارى وقۋىن ءتامامداعان سوڭ، العان ءبىلىمىن اۋىل وتىندە جۇرگەن تالانتتاردى تاربيەلەۋگە ارناۋدى ءجون كورىپ، تۋىپ-وسكەن جەرى سول كەزدەگى سەمەي وبلىسىنىڭ اياگوز اۋدانىنداعى سەرگەوپول ورتا مەكتەبىندە 1979 جىلعا دەيىن دەنە شىنىقتىرۋ جانە العاشقى اسكەري دايىندىق پاندەرىنەن ۇستازدىق ەتىپ، ەڭبەك جولىن باستايدى.
مەكتەپتە سپورت ساباعىنان ءدارىس بەرە ءجۇرىپ، گرەك-ريم جانە قازاقشا كۇرەسىنەن وتەتىن وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق جارىستارعا قاتىسىپ، جاقسى ورىنداردان كورىنەدى. كەيىنىرەك، قازاق كۇرەسىنە اۋىسىپ كەتىپ، سپورت شەبەرىن ورىندايدى. ءتول كۇرەسىمىزدەن سەمەي وبلىسىنىڭ بىرنەشە دۇركىن چەمپيونى بولسا، قاجىمۇقان اتىنداعى رەسپبۋليكالىق جارىستا توپجارىپ باس جۇلدەنى جەڭىپ الادى. سونىمەن قاتار، امانبەك فازىل ۇلىنىڭ قازاقستاننىڭ بىرىنشىلىگىندە ۇزدىك ۇشتىككە كىرگەنىن ايتپاي كەتۋ مۇمكىن بولماس.
وتباسىلىق جاعدايمەن امانبەك فازىل ۇلى 1987 جىلى ەسىك قالاسىنا قونىس اۋدارىپ، سپورت مەكتەبىندە كۇرەستەن جاتتىقتىرۋشى بولىپ كىرەدى، سوسىن سپورت جانە تۋريزم ءبولىمىنىڭ باسشىسى، ەسىك قالاسى اكىمىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى، كوكتوبە اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى بولىپ كوپجىلدىق ومىردەگى مول تاجىربيەسىن ەل يگىلىگىنە ارنايدى.
ارداقتى بالۋاننىڭ قولىنان جاتتىعىپ، بالا بۇركىتتەي شىڭدالىپ ۇشىپ شىققان كوپتەگەن شاكىرتتەرى ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ، ۇستازىنىڭ مەرەيىن اسقاقتاتقان. اۋداندىق سپورت بولىمىندە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن شاعىندا امانبەك فازىل ۇلى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىن دامىتۋعا وراسان ەڭبەك سىڭىرگەن. سول جىلدارى ۇلتتىق سپورتىمىز قارقىندى دامىپ، اۋداننىڭ شاشاسىنا شاڭ جۇقپاس جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپارلارى وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق جارىستاردان جۇلدەلى ورىندارعا ءىلىنىپ ەلدىڭ ماقتانىشىنا اينالادى. سول جىلدارى ۇلتتىق سپورتتىڭ سونىڭ ىشىندە ات سپورتىنىڭ اۋدان بويىنشا كەڭىنەن قۇلاش جايۋىنا امانبەك فازىل ۇلىنىڭ قوسقان ۇلە زور ەكەنىن حالىق كۇنى بۇگىنگە دەيىن ايتىپ كەلەدى.
سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا بار عۇمىرىن ارناعان ەل اعاسى بۇگىندە 74 جاستان اسىپ بارادى. ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعا قوندىرىپ، نەمەرەلەرىن جەتەكتەپ قىزىعىنا تويماي جۇرگەن ارداقتى اقساقال.
– ۇلدارىم تەلجان مەن اسقار الماتىداعى سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىن بىتىرگەن. كەزىندە ولار وليمپياداعا جاساقتالعان قۇرام قاتارىندا جاتتىقتى. نەمەرەلەرىم دە ءبىزدىڭ جولىمىزدى جالعاستىرىپ كەلەدى. وسىلايشا ءبىزدىڭ اۋلەت وزدەرىنىڭ كۇرەستەگى سارا جولىن جالعاپ كەلەدى، – دەيدى سپورت ارداگەرى.
وتاعاسىنىڭ ءومىرى تۋرالى ءسوز ەتكەندى، قاسىندا 50 جىل بىرگە تۇرىپ ءبىر جۇرگەن جان جارى، وتاناسى قاليما اپايدان ارتىق ەشكىم بىلمەس ءسىرا.
– امانبەكتىڭ ادامگەرشىلىگى، قارپايىمدىلىعى، پاراسات-پايىمى، مەيىرىمگە تولى مىنەزى، جاناشىرلىعى تاعىسىن تاعى ايىرىقشا قاسيەتتەرىن ايتىپ تاۋىسى المايمىن، ەڭ باستىسى وتباسىنىڭ بەرىك تۇتقاسى ءارى تىرەگى دەپ سانايمىن، – دەيدى وتاناسى كاليما بايشاشيەۆا.
«جاقسى مۇراپتىڭ سوڭىنان سۋ ەرەدى، جامان مۇراپتىڭ سوڭىنان ءسوز ەرەدى»- دەمەكشى، ارداگەر بالۋاننىڭ اتىندا جىل سايىن ءداستۇرلى جارىس وتكىزىلىپ قانشاما بوتا بالۋانداردىڭ تالانتى اشىلا ءتۇسىپ كەلەدى. جاسوپىرىمدەر اراسىندا ۇيىمداستىرلىپ كەلگەن بۇل تۋرنير 2014 جىلى تۇساۋى كەسىلگەن ەكەن. العاشىندا وبلىستىق تۋرنير رەتىندە تۇساۋىن كەسكەن الامان جەكپە-جەك كەيىن قاناتىن كەڭگە جايىپ، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيگە كوتەرىلدى.
ال بيىل اتالمىش بايراقتى باسەكە حالىقارلىق جارىس رەتىندە جالاۋىن جەلبىرەتتى. وندا ب ا ق سىناپ، جۇلدەگە ىلىككەن بالا بالۋاندار سپورت شەبەرىنە ۇمىتكەر اتانا الادى. گرەك-ريم كۇرەسىنەن وتكەن بيىلعى سىنعا رەسپۋبليكانىڭ كوپتەگەن ايماقتارى مەن قاتار، تاجىكستان ەلىنەن دە جاس بالۋاندار كەلىپ قاتىستى. ايتۋلى جارىس ەسىك قالاسىندا ورنالاسقان №1 بالالار مەن جاسوپىرىمدەر سپورت مەكتەبىنىڭ شاڭىرىعىندا بولىپ ءوتتى.
ءداستۇرلى باسەكەنىڭ اشىلۋىنا ەسىك قالاسىنىڭ اكىمى، ءوڭىر سپورتىنا ەڭبەگى سىڭگەن ارداگەر سپورتشىلار كەلىپ قاتىستى. قۇرمەتتى قوناقتار امانبەك فازىلۇلىنىنىڭ اتىنداعى ءداستۇرلى جارىسقا كەلىپ قاتىسىپ جاتقان ءجاسوسپىرىم بالۋاندارعا ساتتىلىك تىلەپ، تۋرنير يەسىنە قۇرمەت، قوشامەت كورسەتتى.
سوسىن بەلدەسۋلەر باستالىپ كەتتى. بۇل جارىستان كوپتەگەن دارىندى جاستار شىڭدالىپ ءوسىپ شىعىپ جاتىر. «تۇلپاردىڭ سىنى بايگەدە» دەمەكشى، ءوز اۋىل-ايماقتارىندا تولاسسىز جاتتىعىپ، شىنىعىپ جۇرگەن تالانتتار وسىنداي الاماندا باس قوسىپ شەبەرلىكتەرىن بايقايدى. سوندىقتاندا بۇل ءتۋرنيردىڭ بولاشاق جاستارىمىز ءۇشىن بەرەرى زور. ال، امانبەك فازىل ۇلى ءالى دە جاستارعا اقىل-كەڭەسىن ايتىپ كوپجىلدىق قازىنالى تاجىربيەسىمەن ءبولىسىپ وتىرار دەگەن ويدامىن. ويتكەنى جاستاردى تۇلعالار ارقىلى تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە.
اقىن ورداباي ۇلى
فوتو ەرزات اسىل.
