سيريا ماسەلەسى. الەمدىك ساياس وقيعالار الدەنەشە ۇيەككە ءبولىنىپ ۇلگەردى. سيريانىڭ اينالاسىندا وربىگەن حالىقارالىق قاتىناستار ۋشىعىپ بارادى. قازاقستان مىڭ جەردەن ءساليقالىق تانىتقانىمەن، ءىرى ويىنداردان شەت قالا المايتىنىن ۇققان دۇرىس. رەسەي مەن تۇركيا اراسىنداعى جانجال تەك ەكى ەلدىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىنا سىزات ءتۇسىرىپ تۇرعان جوق. قازاقستان تاراپى ەكى وتتىڭ ورتاسىندا تۇر.
تۇركيا – باۋىرلاس ۇلت قانا ەمەس، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مىعىم دا سەنىمدى ءجۇرىسىنىڭ بولاشاقتىق كەپىلى بولا الاتىن بىردەن ءبىر ەل. تۇرىكتەرمەن ات كەكىلىن كەسىسىپ، كورشىنىڭ سويىلىن سوعۋ ءبىزدىڭ تايقى ماڭدايعا شوقپاردى ءوز قولىمىزبەن ۇرۋمەن بىردەي.
رەسەي بولسا، شىرما-شاتۋ بايلانىستاعى، الىستاساق جاقىن تارتاتىن، جاقىنداساق، باۋىرىنان بوساتپاۋدى كوكسەيتىن ەڭ كۇردەلى قارىم-قاتىناستاعى قوڭسىمىز. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا بىرىگۋمەن بىرگە ءوزىمىزدىڭ «تار جولىمىزدى» ودان ارمان تايعاققا اينالدىرعانىمىزدى كەشتەۋ تۇسىندىك دەسەك تە بولادى. قازاق بيلىگى ءدال ءقازىر شاراسىز حالدە. سيرياعا اسكەري شابۋىلىن ۇدەتكەن رەسەي بۇل مايداندا قازاقستاننىڭ دا بىرگە قيمىلداۋىن قالاپ وتىر. رەسەيمەن بىرىگىپ، سيرياعا اسكەر كىرگىزۋ – تۇركيامەن، ناتو-مەن، كۇللى مۇسىلمان ەلدەرىمەن جاۋلاسۋ. مۇنداي اۋىر كەزەڭدە ەلىمىزگە سايلاۋ وتكىزىپ، قالعىعان قوعامدىق سانانى سىلكىپ الۋ ءارى بۇگىنگى ۇندەمەس پارلامەنتتەن قۇتىلىپ، ودان گورى تەگەۋىرىندىرەك پارلامەنت جاساقتاۋ اسا ماڭىزدى. ول ءۇشىن «ايتقانعا كونىپ، ايداۋعا جۇرەتىن» پارتيالاردى ەمەس، كوپ كوزىنە كورىنە قويماعان ياكي ەل اتىن ۇمىتا باستاعان بىرنەشە پارتيانى پارلامەنتكە وتكىزۋ كەرەك.
بۇعان دەيىن پارلامەنتتە وتىرعان «اق جول»، كوممۋنيستىك پارتيا اتقامىنەرلەرى «نۇر وتان» پارتياسىنداعى ارىپتەستەرىنەن دە تومەن ارەكەت ەتتى. ولاردىڭ بۇل كونبىستىگىنەن ۇكىمەتتىڭ ءوزى جالىقسا كەرەك. بۇرىن-سوڭدى قازاق پارلامەنتى مۇنداي «ءولى تىنىشتىقتا» بولماعان شىعار.
قازىرگى «اۋىل» پارتياسى مەن جسدپ-نىڭ قۇرامىنا ەلگە تانىمال، اۋزى دۋالى ليدەرلەردى جيناپ، جاڭا پارلامەنت جاساقتاسا، ۇكىمەتتىڭ تومەنگى پالاتاداعى پىكىر-تالاسقا دەن قويا وتىرىپ، شەشىم قابىلدايتىنى شىندىق. بۇعان دەيىن پارلامەنتتە وتىرعان «اق جول»، كوممۋنيستىك پارتيا اتقامىنەرلەرى «نۇر وتان» پارتياسىنداعى ارىپتەستەرىنەن دە تومەن ارەكەت ەتتى. ولاردىڭ بۇل كونبىستىگىنەن ۇكىمەتتىڭ ءوزى جالىقسا كەرەك. بۇرىن-سوڭدى قازاق پارلامەنتى مۇنداي «ءولى تىنىشتىقتا» بولماعان شىعار. ەگەر الداعى سايلاۋدا «مىنەزدى» دەپۋتاتتار پارلامەنت پالاتاسىنا وتىرار بولسا، ۇكىمەت پەن بيلىكتىڭ ءوزى ءۇشىن پايدالى. ولاردىڭ ايعايىن سىلتاۋراتىپ، رەسەيمەن اراقاتىناستاعى كەيبىر ماڭىزدى تەتىكتەرگە ىقپال ەتۋگە بولادى.
تەڭگە تاعدىرى جانە داعدارىس. ەكونوميكالىق داعدارىس كۇن ساناپ كۇشەيىپ كەلەدى. تەڭگەنىڭ تاعدىرى ءدال ءقازىر قىل ۇستىندە. 1 دوللار 370 تەڭگەگە كۇنى كەشە ساۋدالاندى. قىمباتشىلىق القىمداپ، جۇمىسسىزدار قاتارى كۇن ساناپ ارتىپ وتىر. ستاتيستيكالىق اگەنتتىك 2015 جىلعى ينفلياسيا 13،5 پايىزدى قۇرادى دەپ اقپارات تاراتتى. بۇعان كىم سەنەدى؟
ازىق-تۇلىك 60-70 پايىزعا، قۇرىلىس ماتەريالدارى 40-50 پايىزعا، كيىم-كەشەك 60 پايىزدان دا جوعارى مولشەردە قىمباتتاعانىن قارا بازارعا بارىپ وسىدان ءبىر جىل بۇرىنعى باعامەن سالىستىرىڭىز. ءوزى ماردىمدى ەشتەڭە وندىرمەيتىن، ءبارىن سىرتتان تاسيتىن ەل ءۇشىن بۇگىنگى قۇنسىزدانۋدى ۇستاپ تۇرۋدىڭ ءوزى قيىن. ءقازىردىڭ وزىندە تەڭگەنىڭ باعامىنا ۇلتتىق بانك جاسىرىن ارالاسىپ وتىر دەگەن سىبىس بار. الدا تىپتەن قىمباتتاۋى، 1 دوللار 500 تەڭگەگە بارابار بولۋى بەك مۇمكىن.
سايلاۋ وسى كەزدە نەگە كەرەك دەرسىز. تەڭگەنى نىعايتۋ ءۇشىن ەمەس، ساياسي تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن ۇكىمەتتى تاراتىپ، جاڭا ۇكىمەت جاساقتاۋ كەرەك. باسقاشا ايتساق، حالىقتىڭ كوڭىل-كۇي اۋانىن سايلاۋعا بۇرىپ، وسى كەزدە مۇمكىن بولاتىن ديەۆالۆاسيانى جاساپ ۇلگەرمەك ويدا. تەڭگە ءقازىر الەم بويىنشا قىسقا ۋاقىت ىشىندە ەڭ كوپ قۇنسىزدانعان ۆاليۋتالاردىڭ كوشىن باستاپ تۇر. تەڭگەگە سەنىم وياتۋدىڭ ەش مۇمكىندىگى جوق. نەدە بولسا، سايلاۋدى پايدالانىپ، قۇنسىزدانۋ پروسەسىن شەگىنە دەيىن جوعارىلاتىپ الۋ ماڭىزدى سەكىلدى. ءبىر قاراساڭىز، پارادوكس سەكىلدى. ءبىراق ىقتيمالدىعى بار ويدىڭ ءبىر ۇشى وسى.
جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن وڭدى شەشەر ءحالدىڭ جوقتىعىن تۇسىنگەن ۇكىمەت ەندى ۇنەمشىلدىكتى كۇشەيتەدى. سايلاۋدان كەيىن جاساقتالاتىن ۇكىمەتتىڭ جۇمىسى ەڭ قيىن شاققا تۋرا كەلگەلى تۇر. ولار قازاقستاندى ەكونوميكالىق اۋىرتپالىقتان قۇتقارا الا ما؟ ول ءۇشىن سايلاۋعا قانداي پارتيالاردى وتكىزۋ ماڭىزدى. ەگەر تاعى دا «قولدان جاسالعان» پارتيالار قۇنجيىپ، قازىرگى دەپۋتاتتار قايتادان مىنبەرگە كوتەرىلسە، بۇل سايلاۋدان ەڭشتەڭە كۇتپەۋگە بولادى.
ىشكى ساياسي احۋال. بۇل سايلاۋ الدا بولاتىن ۇلكەن وزگەرىستىڭ باسى دەۋشىلەر دە كوپ. ناقتى ايتساق، بولاشاق تاق مۇراگەرىن تانىستىرۋدىڭ الدىنداعى قام-قارەكەت. وسىعان دەيىن ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ورنىن كىم باسادى دەگەن سۇراق سان رەت قويىلعانىمەن، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى جابىق تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى بولىپ كەلدى. سايلاۋ وتكىزۋدىڭ كانىگى ءتاسىلى بەلگىلى، ودان ءدال ءقازىر ەشتەڭە وزگەرمەيدى. مەملەكەت وزىنە قاجەتتى پارتيالار مەن ءتيىستى كانديداتتاردى تاڭداپ الادى. ءبىراق بۇگىنگى دەپۋتاتتار بولاشاقتاعى ساياسي شەشىمدەر ءۇشىن ءتيىمسىز ءارى قاۋقارسىز بولۋى مۇمكىن. كلاندار اراسىندا جۇرەتىن استىرتىن تارتىستىڭ قاي تۇستان بىلىنەرى بەلگىسىز. ەگەر الدا-جالدا تاق مۇراگەرى تۋرالى ءسوز بولار بولسا، بۇگىن ۇندەمەگەن دەپۋتاتتار «اۋىر سالماقتىلاردىڭ» سويىلىن سوعىپ، كەرى تارتپاسىنا كىم كەپىل؟.. ولاردى اۋىزدىقتاۋ قيىنعا سوعۋى مۇمكىن...
تاق مۇراگەرىنە كىم لايىقتى؟ ونى ءداپ باسىپ ايتۋ قيىن. جۋىردا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى نۇرتاي ابىقايەۆتى اۋىستىرعانىنا قاراپ، ءبىزدىڭ الداعى بىرنەشە جىل ىشىندە تاق مۇراگەرى بولاتىن ادام تۋرالى ەستۋىمىز مۇمكىن ەكەنىن بولجاۋعا بولادى. وعان دەيىن دەپۋتاتتاردى شاحماتتىڭ تاسىنداي ءوز ورىندارىنا مىقشيتۋ ماڭىزدى جۇمىس...
سايلاۋ ارقىلى ءارى ادۋىندى، ءارى سوزگە «توقتايتىن» كانديداتتاردى ىرىكتەۋ كەزىندە بيلىك بارىنشا ساق قيمىلدارى داۋسىز. بۇل جولعى پارلامەنت دەپۋتاتتارىن سايلاۋدىڭ الۋان ءتۇرلى استارى بار. بيلىكتىڭ ىقپالىن ءارى كۇشەيتەتىن، ءارى ونىڭ ويىنداعىسىن ورىنداۋىنا سەپتەسەتىن، ءارى ەلدەگى تىنىشتىق پەن وزگە توپتاردىڭ اۋزىن جابۋعا ىقپالىن ارتتىراتىن اسا ماڭىزدى سايلاۋ دەپ بىلگەن ءجون.
