«ونىڭ (شوكەيەۆ) جۇرتتىڭ زەينەتاقىسىنا قول سۇعاتىن قانداي قۇقى بار؟». «بۇل نە ءۇشىن قاجەت؟ داعدارىستىڭ قيىندىعىن كوتەرەدى دەگەن «سامۇرىقتىڭ» ءوزى مۇنداي كۇيدە، ەندەشە، وزگەلەردەن نە كۇتەمىز؟». ەلدىڭ تاراپىنان تۇسكەن ساۋال كوپ. جالپى، سوڭعى كەزدەرى قورعا قاتىستى سىن ۇدەپ تۇر.
10 ملرد $ قاشان قايتارىلادى؟
جىل باسىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ قابىلداۋىندا بولعان قور ءتوراعاسى شوكەيەۆ نازاربايەۆتىڭ بۇيرىعىن مۇقيات تىڭدادى. ەلباسى وعان قوردىڭ 2015 جىلعى جۇمىس جوسپارىن قايتا قاراپ، ارنايى داعدارىسقا قارسى باعدارلاما ازىرلەۋدى تاپسىردى. «شىعىندى ازايت!» دەدى.
شوكەيەۆ ءوز تاراپىنان قور ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىن 7،8 پايىزعا، اعىمداعى جانە اكىمشىلىك شىعىندى 20 پايىزعا جانە ينۆەستيسيالىق باعدارلامالاردى 18 پايىزعا ازايتاتىنىن ايتتى. الايدا، ايتۋ بولەك تە، ونى ورىنداۋ ءوز الدىنا.
ايتالىق، وتاندىق بانكتەردىڭ قۇردىمعا كەتۋىنە جول بەرمەگەن ۇلتتىق قوردىڭ 10 ملرد دوللارى قاشان قايتادى قازىناعا؟ ودان بۇرىن، مۇنشاما مول قارجى قايتا كەتتى؟ مۇنى قاراپايىم حالىقتىڭ بىلۋىنە بولار ما ەكەن؟ بۇعان ۇلتتىق بانك باسشىلىعى عانا ەمەس، ءال-اۋقات قورىنىڭ مەنەدجەرلەرى دە جاۋاپتى ەكەنىن جاقسى بىلەمىز.
جىرتىق-تەسىگىن جامايدى...
[caption id="attachment_9747" align="alignright" width="199"]
عالىم بايتۇق[/caption]
«سامۇرىق-قازىنا» ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنان قارىز الىپ جىرتىق-تەسىگىن جاماماقشى»، – دەيدى ەلىمىزدەگى بلوگەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى عالىم بايتۇق.
– مەن، قايرات كەلىمبەتوۆ سياقتى سۋپەرقارجىگەر ەمەسپىن. ءبىراق، بۇل جايت ميىما سىيمايدى. زەينەتاقى قورىنىڭ جاعدايى ونسىز دا ءماز ەمەس. ەندى كەلىپ «سامۇرىق-قازىنا» ءبىزدىڭ زەينەتاقى جيناعىمىزعا اۋىز سالعالى وتىر. ەگەر جەكەمەنشىك بانكتەر 2008 جىلى مەملەكەتتەن العان 10 ملرد (دوللار!) قارىزدى ءالى كۇنگە قايتارماعانىن ەسكەرسەك، ەندەشە، ءدال وسى مەملەكەتتىڭ قۇرىلىمى سانالاتىن «سامۇرىق» بۇل اقشانى مۇلدە قايتارماي كەتۋى عاجاپ ەمەس، – دەيدى ول.
سۇراق كوپ، جاۋاپ جوق
[caption id="attachment_9748" align="alignleft" width="170"]
تالعات ءابدىجاپپاروۆ[/caption]
ساياساتتانۋشى تالعات ءابدىجاپپاروۆتىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى داعدارىس كەزىندە حالىققا «سامۇرىق-قازىنا» سياقتى ينستيتۋتتىڭ قاجەتى جوق.
– ۇلتتىق كومپانيالار حالىق قارجىسىنىڭ ەسەبىنەن قۇرىلعان. ەندەشە، ولاردىڭ ۇستىنەن ءتونىپ تۇراتىن تاعى ءبىر قۇرىلىمنىڭ قانداي قاجەتى بار؟ ءار ۇلتتىق كومپانيانىڭ ءوز جوسپارى، دامۋ ستراتەگياسى بار.
انىعى، قازىرگى جاعدايدا «سامۇرىق» وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ويداعىداي ورىنداي الماي وتىر. ايتالىق، وڭتۇستىك كورەياداعى «دەۋ»، «حەندە» سياقتى كورپوراسيالار ەلدى جاڭا دامۋ دەڭگەيىنە شىعاردى. «سامۇرىق قازىنا» مۇنداي دارەجەگە جەتەرىنە سەنبەيمىن. «سوندىقتان بۇل قور بىزگە قانشالىقتى قاجەت؟» دەگەن ساۋالدى توتەسىنەن قويۋ كەرەك، – دەيدى ساراپشى.
شىعىن شاش ەتەكتەن
[caption id="attachment_9749" align="alignright" width="183"]
عالىم قۇسايىنوۆ [/caption]
ءبىرقاتار ماماندار: «ءدال ءقازىر قوردىڭ كىرىسىنەن شىعىسى كوپ» دەيدى. ەكونوميست عالىم قۇسايىنوۆ مىناداي دەرەكتەردى العا تارتتى:
– اكتيۆتەردىڭ قۇنسىزدانۋى سالدارىنان كەلگەن شىعىن 2013 جىلى 232 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. 2012 جىلعى شىعىن مولشەرى دە وسى شامالاس. قوردىڭ نەگىزگى ماقساتى – اكتيۆتەردىڭ باعاسىن كوتەرۋ ەدى، ءبىراق، كەرىسىنشە، قۇنسىزدانىپ بارادى...
2013 جىلعى اكىمشىلىك شىعىندار 379 ملرد تەڭگەنى نەمەسە 2،5 ملرد $ قۇرادى. بۇل 2012 جىلعا قاراعاندا 10 پايىزعا (!) كوپ. شىعىننىڭ نەگىزگى بولىگى جالاقىعا جۇمسالعان. ناقتىراق ايتساق جالاقى وسكەن... ال اقىل-كەڭەس الۋعا قور جىلىنا 21 ملرد تەڭگە (140 ملن. $) جۇمسايدى، – دەيدى مامان.
2012 جىلى قور شىعىنىن ازايتۋدى تالاپ ەتكەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «كەڭسە اراسىندا قاعاز تاسۋمەن اينالىساتىن» قىزمەتكەرلەردىڭ سانىن قىسقارتۋدى قاداپ تاپسىرعان. بوساعان ورىنداردىڭ ەسەبىنەن ايلىق وسىرۋگە تىيىم سالعان ەدى.
– قىسقارتۋ بۇل ءۇشىن جۇرگىزىلمەيدى. سونىڭ كەسىرىنەن كىمدى قىسقارتقاندارىڭ تۇسىنىكسىز. اقشا ۇنەمدەگەندەرىڭ دە وتىرىك بولىپ شىعادى، – دەگەن ەدى نازاربايەۆ.
شوكەيەۆ: «ايلىعىمىز از»
[caption id="attachment_9750" align="alignleft" width="291"]
ءومىرزاق شوكەيەۆ[/caption]
قور ءتوراعاسى ءومىرزاق شوكەيەۆ قاراماعىنداعى توپ-مەنەدجەلەردىڭ قانشا جالاقى الاتىنىن اشىپ ايتپايدى.
– ءيا، قور قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى مەملەكەتتىك قۇپياعا جاتپايدى. الايدا، مەنەدجەرلەردىڭ جالاقىسىن اكسيونەر، ياعني، ديرەكتورلار كەڭەسى انىقتايدى. ولارعا قانشا ايلىق قويارى سولاردىڭ ەركىندە.
كوشكە ىلەسۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ ايلىعىمىز دا ءتيىستى دەڭگەيدە بولۋ كەرەك. ءبىزدىڭ جالاقىمىز، حالىقارالىق نارىق، ونىڭ ىشىندە رەسەيدەگى ارىپتەستەرىمىزبەن سالىستىرعاندا 2 ەسە تومەن.
ايلىعىمدى اشىپ ايتۋعا قورىقپايمىن، الايدا، مۇنىڭ قاراپايىم حالىققا قانداي قاجەتى بارىن بىلمەيمىن. ونىڭ ۇستىنە، ۇجىمدىق مادەنيەتكە ساي ءبىزدىڭ بۇلاي جاساۋعا قۇقىمىز جوق، – دەيدى شوكەيەۆ.
جىلدىق جالاقى 20 ملن تەڭگە. از با؟
ءبىراق ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگى مۇنىمەن كەلىسپەيدى. «فارممەديندۋستريا» قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى سەرىك سۇلتانوۆتىڭ ايتۋىنشا، استاناداعى پاتەر باعاسى قوردىڭ توپ-مەنەدجەرلەرگە اسىرا تولەگەن ايلىعىنىڭ ەسەبىنەن اسپانداپ بارادى.
– قور قۇرامىنداعى كومپانيادا جۇمىس ىستەيتىن كەيبىر قىزمەتكەرلەردىڭ ايلىعى جىلىنا 20 ملن تەڭگەدەن اسىپ جىعىلادى، – دەيدى ول.
بۇدان بۇرىن قور قىزمەتكەرلەرىنىڭ قانشا جالاقى الاتىنى حالىق قالاۋلىلارىن دا «قىزىقتىرعان» بولاتىن. دەپۋتات سۆەتلانا جالماعامبەتوۆا توپ-مەنەدجەرلەردىڭ جالاقىسى ايىنا 1،5 ملن تەڭگەنى (ءتىپتى، ودان دا جوعارى) قۇرايتىنىن ايتقان.
قوردىڭ بىلتىرعى جىلعى ەسەبىندە «سامۇرىق-قازىنا» قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى شەتەلدەگى ءدال مۇنداي ماماندارمەن سالىستىرعاندا 4،8 ەسەگە تومەن جانە جەكە قازاقستاندىق كومپانيالارعا قاراعاندا 23 پايىزعا از ەكەنى ايتىلعان بولاتىن. الايدا، ول جولى دا قور باسشىلىعى ناقتى جالاقىنىڭ مولشەرىن اشىپ ايتقان جوق.
ءبىز شەتەل ەمەسپىز
ساراپشى عالىم قۇسايىنوۆ قازاقستاندى شەتەلمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىنىن ايتادى.
– ايتالىق، قوردىڭ توپ-مەنەدجەرى ايىنا 10 مىڭ $ دوللار الادى دەلىك، سىياقىسى، باسقا دا بونۋستارىمەن ايدىڭ اياعىندا بۇل سوما – 20 مىڭ $ شىعادى. شامامەن 3،6 ملن تەڭگە. ال قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىسىنىڭ ايلىعى 60 مىڭ. قىرىپ تاباتىن قور قىزمەتكەرىنەن 60 ەسە از.
باتىستا بۇلاي ەمەس. بىرىنشىدەن، ول جاقتاعى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسى 2000 $ دوللار الادى. توپ-مەنەدجەردىڭ ايلىعى 30-40 مىڭ $. اراداعى ايىرماشىلىق 20 ەسە.
بىزدەگى جۇمىسشى قور قىزمەتكەرىنىڭ قانشا الاتىنىن بىلسە، استە، قۋانا قويمايدى. مۇنى شوكەيەۆ تە بىلەدى...
قازىرگى كۇنى «سامۇرىق قازىنا» قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قۇرىلىمىندا 2 ءتوراعا ورىنباسارى، 12 باسقارما ديرەكتورى، 28 دەپارتامەنت پەن ديرەكسيا جانە 2 وكىلدىك بار.
ازىرلەگەن دۋمان بىقاي
جەلى
ارتۋر نىعمەتوۆ، ساياساتتانۋشى:
– جۇمىس بارىسىندا شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن اڭگىمەلەسۋگە تۋرا كەلەدى. كوپشىلىگى مۇڭىن شاعادى. شاعىمنىڭ دەرلىگى «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا باعىتتالعان. بارلىعى ءبىراۋىزدان (شەتەلدىك ينۆەستورلاردى ايتامىن): «سامۇرىقتى» نەگە قىسقارتپايدى؟ اينالىپ كەلگەندە، ۇكىمەت بار، ۇلتتىق كومپانيالار بار. ەندەشە، بۇل قور نەگە كەرەك؟ ايتالىق، اتوم وندىرىسىنە ينۆەستيسيا سالۋ تۋرالى ۇسىنىسىم بولسا الدىمەن كىمنىڭ الدىنا بارامىن وسى؟ شوكەيەۆكە بۇرىلسام، قاپپاروۆتىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ قالادى. قاپپاروۆقا كەلسەم، شوكەيەۆ شۇيلىگۋى مۇمكىن عوي. قايسىبىرىنەن قاتەلەستىڭ ەكەن، جازىم باسقانىڭ، جەتەكتەگى جوباڭ قۇردىمعا كەتەدى. امال جوق، اقىل ايتاتىن ادام جوق، الدىمەن كىمگە كىرەرىمىزدى بىلمەي دال بولامىز. ودان دا قوردى قىسقارتىپ تىنسا ءجون بولار ەدى»، – دەيدى الگى ينۆەستورلار.
