"جاقىندا مەنىڭ بازالىق مولشەرلەمە جايلى ماقالام جاريالاندى. كوپ ۇزاماي وعان قۇرمەتتى ءسابيت كاكىمجانوۆ مىرزا (ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى) جاۋاپ قاتىپ، مەنىڭ دالەلدەرىمە قاتىستى ەگجەي-تەگجەيلى فاكتىلەردى العا تارتىپتى. بۇل، ارينە، وتە جاقسى نىشان، ويتكەنى ەكونوميكالىق ماسەلەلەر بويىنشا قوعامدىق پىكىرتالاس كوممۋنيكاسيا دەڭگەيىن جاقسارتادى جانە ەڭ وڭتايلى شەشىمدەردى تابۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. دەگەنمەن، ءسابيتتىڭ كەيبىر ايتقانىنا جاۋاپ بەرگىم كەلىپ وتىر". وسىلاي دەپ باستالاتىن قارجىگەر-مامان عالىم قۇسايىنوۆ جەلىدەگى ءوز جازباسىندا تۋرا ءقازىر ينفلياسيامەن كۇرەسۋ ءۇشىن كەشەندى شارالار قابىلداۋ كەرەكتىگىن قاداپ ايتادى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
"كوبىسى مەنى جوعارى ينفلياسيا جاعدايىندا بازالىق مولشەرلەمەنى تومەندەتۋ كەرەك دەگەن پىكىردە دەپ ويلاپ الىپتى. بۇل مۇلدەم ولاي ەمەس. مەنىڭ بار ويىم قازاقستاندا بازالىق مولشەرلەمەنىڭ اسەرى شەكتەۋلى، سوندىقتان ينفلياسيامەن كۇرەسۋ ءۇشىن كەشەندى شەشىمدەر قابىلداۋ قاجەت دەگەنگە باعىتتالعان"، - دەپ جازادى قۇسايىنوۆ Facebook-تەگى پاراقشاسىندا.
ءسويتىپ ول ءوزىنىڭ وسى ويىن بىلايشا دالەلدەي تۇسەدى: بازالىق مولشەرلەمەنىڭ جۇمىس ىستەۋ مەحانيزمى ونى وزگەرتۋ ارقىلى ءبىزدىڭ ينفلياسياعا تىكەلەي اسەر ەتەتىن نارىقتاعى سۇرانىس پەن ۇسىنىستى رەتتەيتىن ەتىپ جاسالعان. بازالىق مولشەرلەمەنىڭ سۇرانىس پەن ۇسىنىسقا اسەرى كەلەسى ارنالار ارقىلى جۇرەدى:
- نەسيە ارناسى - اقشا قىمباتتاعان سايىن نەسيەگە سۇرانىس تومەندەيدى، ياعني تاۋارلارعا، جۇمىستارعا جانە قىزمەتتەرگە سۇرانىس ازايادى.
- جيناق ارناسى - بازالىق مولشەرلەمە وسكەن كەزدە دەپوزيتتەر مەن وبليگاسيالار سيپاتىندا تەڭگە تۇرىندەگى اكتيۆتەردىڭ تارتىمدىلىعى ارتادى. ناتيجەسىندە نارىق كوبىرەك ۇنەمدەي باستايدى جانە تۇتىنىس ازايادى، بۇل تاۋارلارعا، جۇمىستارعا جانە قىزمەتتەرگە دەگەن سۇرانىستى تومەندەتەدى.
- ۆاليۋتا ارناسى - مولشەرلەمەنىڭ ءوسىمى اقشا باعامىنا اسەر ەتەدى، ويتكەنى تەڭگە تۇرىندەگى اكتيۆتەر تارتىمدى بولىپ، ول ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ نىعايۋىنا الىپ كەلەدى. سوندىقتان ەكونوميكالىق اگەنتتەر جوعارى ستاۆكالار جاعدايىندا اكتيۆتى شەتەل ۆاليۋتاسىنان تەڭگەگە اۋىستىرادى. ۆاليۋتانىڭ نىعايۋى يمپورت قۇنىنىڭ جانە ەل ىشىندەگى باعانىڭ تومەندەۋىنە اكەلەدى. الايدا، اتالعان ارنالاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوز شەكتەۋلەرى بار جانە ولاردى جويماي، بازالىق مولشەرلەمە تولىقققاندى جۇمىس ىستەي المايدى.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا بۇل ارنالاردىڭ ءتيىمسىز بولۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى مىنالار:
1. نەسيەلىك نارىققا بازالىق مولشەرلەمەنىڭ اسەرى شەكتەۋلى. مەملەكەت پايىزدىق مولشەرلەمەلەردى بەلسەندى تۇردە سۋبسيديالايدى، ال سۋبسيديالار بەلگىلەنگەن كولەمدى ەمەس، مولشەرلەمەلەردەگى ايىرماشىلىقتى جابادى. ناتيجەسىندە سۋبسيديا الۋشىلار ءۇشىن قانداي بازالىق مولشەرلەمەنىڭ نەسيە دەڭگەيىنە اسەرىن شەكتەيتىنى ماڭىزدى ەمەس.
2. بانكتەرگە ارنالعان قورلاندىرۋ قۇنى بازالىق مولشەرلەمەنىڭ وسىمىنە ساي پروپورسيونالدى تۇرعىدا وسە بەرمەيدى. ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ بارلىق تەڭگەلىك اكتيۆتەرىنىڭ شامامەن 20%-ى اعىمداعى شوتتارعا شوعىرلانعان، ال ولارعا پايىزداردى ەسەپتەۋگە تىيىم سالىنادى. ناتيجەسىندە، بازالىق مولشەرلەمە وسكەن كەزدە بانكتەر ءوز كىرىستەرىن قالدىقتار بويىنشا ەداۋىر ارتتىرادى، ال ەكونوميكالىق اگەنتتەر تابىس تاپپايدى، بۇل ۇنەمدەۋ فۋنكسياسىن بۇزادى. بۇل، اسىرەسە بيۋدجەتتىك ۇيىمدارعا قاتىستى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، بانكتەر سالىق سالىمىنا جاتپايتىن قارجى مينيسترلىگى ورنالاستىرعان باعالى قاعازداردى ساتىپ الۋ ءۇشىن بيۋدجەت ۇيىمدارىنىڭ قالدىق اقشاسىن پايدالانادى، بۇل بانكتەرگە پايىز تۇرىندە تابىس اكەلەدى.
3. قازاقستاندا تاۋەلسىز ۆاليۋتا نارىعى جوق، بۇل ۆاليۋتا ارناسىنىڭ ىقپالىن شەكتەيدى. زاڭدى تۇلعالار ۆاليۋتانى ەركىن ساتىپ الا المايدى، كومپلاەنس كاپيتالدىڭ قوزعالىسىن ەداۋىر شەكتەيدى، ال اقشا ايىرباستاۋ پۋنكتتەرى رەتتەلەتىن شەك جاعدايىندا جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ ۇستىنە ۆاليۋتالىق دەپوزيتتەرگە قاتىستى 1% مولشەرلەمە تۇرعىسىندا شەكتەۋ بار. وسىنىڭ بارلىعى بازالىق مولشەرلەمەدەگى وزگەرىستىڭ نارىققا اسەرىن شەكتەيدى. ناتيجەسىندە، ۇلتتىق بانك ستاۆكانى كوتەرگەندە نەمەسە تومەندەتسە، بۇل كۇتىلەتىن ناتيجەنى بەرمەي جاتادى: تەڭگە قۇنى ءسال عانا نىعايادى، سودان كەيىن، ادەتتەگى دياپازونعا ورالىپ الادى.
"ساياساتتى وزگەرتۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ايتقاندا، ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ ازىرلەنگەن ينفلياسياعا قارسى كەشەندى باعدارلاما بولۋى كەرەكتىگىن كۇيتتەيمىن"، - دەيدى ول.
ال ينفلياسيامەن ءتيىمدى كۇرەسۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەگەنگە كەلسەك، ساراپشى مىنا بىرنەشە مىسالعا دا نازار سالۋدى ۇسىنادى:
- ەكونوميكالىق ءوسىم ماقساتىنان ءبىراز ۋاقىتقا باس تارتا تۇرۋ. ءيا، ەكونوميكالىق ءوسىم كورسەتكىشى ماڭىزدى، ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، ينفلياسيامەن كۇرەسۋ جانە ەكونوميكالىق ءوسىم ءارتۇرلى باعىتتاعى ماقساتتار بولىپ تابىلادى. ەڭ دۇرىسى، جۇمىسپەن قامتۋ جايىن قاۋزاۋ، ءبىراق ءبىزدىڭ جاعدايدا ەكونوميكانىڭ وسىمگە نازار اۋدارعان دۇرىس. بۇل ءوسىم بولمايدى دەگەندى بىلدىرمەيدى – بۇل مۇمكىن نارسە، ءبىراق قازىرگى ءوسىم، نەگىزىنەن قىسقارتۋدى قاجەت ەتەتىن فيسكالدىق يمپۋلسكە بايلانىستى.
- سۋبسيديالاۋ ساياساتىن قايتا قاراۋ جانە قىسقارتۋ. قازىرگى جاعدايدا سۋبسيديالاردان تولىعىمەن باس تارتۋ قيىن، ءبىراق ولاردى يكەمدى ەتىپ، بازالىق مولشەرلەمەمەن بايلانىستىرۋ قاجەت.
- اعىمداعى شوتتارعا قاتىستى پايىزداردى ەسەپتەۋگە تىيىم سالۋمەن بايلانىستى تەڭگەرىمسىزدىكتەردى جويۋ. بۇل بازالىق مولشەرلەمەنىڭ سوڭعى ەكونوميكالىق اگەنتتەر ءۇشىن اقشا قۇنىنا اسەرىن قالپىنا كەلتىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ايتپەسە، بانكتەر بيۋدجەتتىك ۇيىمدار مەن جەكە تۇلعالاردىڭ قالدىق اقشالارىنان تريلليونداپ پايدا تابۋدى جالعاستىرا بەرەتىن بولادى. 4. ۆاليۋتا نارىعىن ىرىقتاندىرۋ. ءيا، وسىلايشا مەملەكەت تەڭگە باعامىنىڭ قۇبىلمالىلىعىمەن كۇرەسەدى، ءبىراق قۇبىلمالىلىق – بۇل نارىقتىق تاۋەكەلدەر مەن بەلگىلەرگە قاتىستى تابيعي رەاكسياسى جانە ونى جاساندى تۇردە باسۋعا بولمايدى.
- مەملەكەتتىك بيۋدجەتتى، كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالار مەن قورلاردى قوسا العاندا، بيۋدجەت ساياساتىن كەشەندى تۇردە قايتا قاراۋ. كونترسيكلدىك ساياساتتى تولىققاندى ەنگىزۋ قاجەت.
"بۇل ءتىزىمدى ارى قاراي دا جالعاستىرۋعا بولادى، ءبىراق ونىڭ باستى ءمانى مىنادا: كەشەندى ءتاسىل مەن پاراديگمانى وزگەرتپەستەن جوعارى ينفلياسيا پروبلەماسىن تەك بازالىق مولشەرلەمەمەن شەشۋ مۇمكىن ەمەس"، - دەيدى قۇسايىنوۆ.
ەندى ءسابيتتىڭ كەيبىر پىكىرلەرىنە قىسقاشا جاۋاپ:
- "گوللانديا اۋرۋى" تۋرالى. مۇنداي قۇبىلىس كەزىندە ۆاليۋتا باعامى، كەرىسىنشە، باسقا سەكتورلاردىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن جوعارى ءونىمدى سالالاردان ەكسپورتتىق كىرىستىڭ تۇسۋىنە بايلانىستى نەگىزسىز كۇش الۋدا. قازاقستاندا مۇنداي اسەر مۇلدەم جوق، سوندىقتان ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز "گوللانديالىق اۋرۋدان" زارداپ شەگۋدە دەپ ايتۋ قيىنداۋ.
- ستاۆكانىڭ اسەر ەتۋ شەگى تۋرالى. ءسابيت مولشەرلەمەنىڭ اسەرى كۇتىلەتىن ينفلياسيانىڭ +3-6% شەگىندە شەكتەۋلى ەكندىگىمەن كەلىسەدى. كۇتىلەتىن ينفلياسيا 10% بولعان كەزدە بازالىق مولشەرلەمەنىڭ جوعارعى شەگى 13-16% قۇرايدى. بىزدە ءقازىر ول - 16،5%.
- ينفلياسيانى 5% دەڭگەيىندە تارگەتتەۋ تۋرالى. مەن بۇل ماقساتتى دەڭگەي شامادان تىس دەپ سانايمىن، ويتكەنى بىزدە بالاسسا-سامۋەلسون اسەرىنەن كەيىن قالىپ كەتكەن ينفلياسيانىڭ ماڭىزدى فاكتورى بار. ينفلياسيانىڭ قانداي دەڭگەيى ەكونوميكالىق وسىمگە زيان تيگىزبەيتىنىن اشىق ەسەپتەۋ قاجەت، ەگەر ەگجەي-تەگجەيلى ەسەپتەۋلەر بولسا، وندا مەنىڭ پىكىرىم وزگەرۋى ابدەن مۇمكىن.
- جيناقتالعان ينفلياسيا تۋرالى. مەنىڭ ويىمشا، ۇلتتىق بانك بۇل كورسەتكىشتى 2010 جىلعى جانە قازىرگى باعالاردى سالىستىرۋ ارقىلى تەكسەرە الادى. مەندە ينفلياسيالىق ستاتيستيكا مالىمەتتەرىنىڭ دۇرىستىعىنا كۇمانىم بار، اسىرەسە ول ۇكىمەتپەن قارالعان بولسا.
"تۇتاستاي العاندا، كەشەندى ءتاسىل مەن ماكروەكونوميكالىق ساياساتتى وزگەرتۋسىز جوعارى ينفلياسيادان قۇتىلۋ بىزگە وتە قيىن بولادى"، دەپ ءسوزىن قورىتادى ساراپشى.
