«اقوردا» – ارداقتى اتاۋ
ءبىزدىڭ تاريحىمىز بار. قازاق دەگەن ەلدى زاماتتا ەسكە تۇسىرەتىن برەند، اتاۋلارىمىز بار. سولار ويىمىزعا ورالعاندا ءوزىمىزدىڭ قازاق ەكەنىمىزدى سەزىنىپ، كوكىرەگىمىزدە ماقتانىش سەزىمى (باسقالاردى قايدام، وزىمدە سولاي) كەرنەيدى.
اتاۋ دەگەننەن شىعادى، كۇنى كەشە عانا الماتىداعى رىسقۇلوۆ كوشەسىنىڭ بويىمەن جۇيتكىپ بارا جاتقانىمدا جولدىڭ وڭ قاپتالىندا سالىنىپ جاتقان «اقوردا» دەگەن بازاردى (ساۋدا ءۇيى دە بولۋى مۇمكىن) كورىپ، ادەتتەگىدەي كوكىرەگىمدى ماقتانىش سەزىمى كەرنەي جونەلدى.
«تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ارقاسىندا وتكەن تاريحي كەزەڭدەرگە قاتىستى اتاۋلار قايتا جاڭعىرىپ، وشكەنىمىز قايتا جاندى» دەگەن بۇلدىر وي سانامدى شىرماپ، جانىمدى راحاتقا بولەگەندەي بولدى. ءبىراق ارتىنشا ءبىر وي پايدا بولا كەتتى. جۇرەك تۇكپىرىمدى جارىپ شىققان سول ءبىر وي جەر تۇبىنەن شىققان جانايقايعا ۇقسادى.
ويدىڭ مازمۇنى مىناداي: «الماتىنىڭ ءقادىرسىز اۋدانىندا («نيجە رىسكۋلوۆا نە پرەدلاگات» دەگەن ادەپكى جارناما ەسكە ءتۇسىپ كەتتى. اۆتور – ن.ج.) سالىنعان ءبىر بازاردىڭ اتاۋىن «اقوردا» دەپ اتاعانىنا سونشا نەگە قۋاناسىڭ. «اقوردا» تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ، استانا تورىندە تۇرعان پرەزيدەنتتىڭ رەزيدەنسياسىنىڭ اتاۋى ەمەس پە؟ رىسقۇلوۆ كوشەسىنىڭ بويىن جاعالاي سالىنعان كوپ بازاردىڭ ءبىرىن «اقوردا» دەپ اتاعانعا نامىستانبايمىسىڭ» دەگەن اششى شىندىق سۋ بەتىنە قالقىپ شىققاندا، سوڭعى كەزدەرى قالىپتاسقان جاساندى پاتريوتتىق سەزىمدەر شىتىناپ، سىنعان اينەكتەي كۇل-پارشاسى شىقتى.
ءيا، «اقوردا» دەگەن اتاۋ قازاق ءۇشىن اسا ءقادىرلى اتاۋدىڭ ءبىرى ەمەس پە؟ ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى وتكەن تاريحقا سالاۋات ايتىپ، استانادا سالىنعان اقشاڭقان رەزيدەنسياسىن «اقوردا» دەپ اتادى ەمەس پە؟ «اقوردا» ءسوزى وتكەن تاريحىمىزدىڭ جارقىن بەتتەرىنىڭ باستاۋى عوي. ات ۇستىندە جورتقان اتا-بابالارىمىزدىڭ ەرلىگى مەن ورلىگىن ايعاقتايتىن تۇتاس ءبىر ءداۋىردى كوز الدىمىزعا اكەلەتىن ايبارلى كەزەڭ ەمەس پە؟
ال ءبىز بولساق، سول اتاۋدىڭ قادىر-قاسيەتىن قاشىرىپ، بازار، مەيرامحانا، ساۋدا ۇيلەرىنە قوياتىنىمىز قالاي؟ الماتىدا «التىن وردا» دەسەڭىز، بابالارىمىزدىڭ ەرلىككە تولى تاريحي كەزەڭى ەمەس، اربا سۇيرەپ، كۇن استىندا تۇرىپ، بەت-جۇزىن جاسىنا جەتپەي ءاجىم تورلاعان «التىن وردا» بازارىنداعى اۋىر تىرلىكتەن قاجىعان ادامداردىڭ بەينەسى كوز الدىڭا ەلەستەيدى.
ءقازىر نارىق زامانى ەكەنىن تۇسىنەمىز. ءار كاسىپكەر قالاعان اتاۋىن ءوزى اشقان بازار، ساۋدا ءۇيى مەن مەيرامحانالارىنىڭ قاسبەتىنە ويىپ جازىپ، ءوزىنىڭ ۇلت پاتريوتى ەكەنىن دالەلدەۋىنە بولادى.
قازاقى اتاۋلار قالا شەتىندە قالعان
ەڭ سوراقىسى، وسىندا قازاقتىڭ كونە تاريحىنان حابار بەرەتىن «اقوردا»، «التىن وردا»، «حان سارايى» دەگەن اياۋلى اتاۋلاردى ەلىمىزدەگى قالالاردان ۇزاپ شىعىپ، قادىرسىزدەۋ اۋداندارعا اياق باسقاندا كوپتەپ كەزدەسەتىنىنە كوڭىل توقتاتىپ، ءمان بەرمەيمىز.
ال قالانىڭ ىشىنە ەنە باستاساڭ، اعىلشىن، ورىس تىلىندەگى «زاماناۋي» اتاۋلاردان كوز سۇرىنەدى. بۇل قالاي؟ سوندا قازاقتار ءوزىنىڭ وتكەن تاريحىن ءقادىر تۇتپاي ما؟ تاڭ اتقاننان كەش باتقانشا «پاتريوتپىز» دەپ اۋزىمىز كوپىرىپ اڭگىمە ايتاتىنىمىز بەكەر بولعانى ما؟
ەگەر ءبىز شىنىمەن دە پاتريوت بولساق، الماتىداعى «اتاكەنت» كورمە ورتالىعىنىڭ ءدال ورتاسىندا ءسان-سالتاناتى جاراسقان «باقشاساراي» مەيرامحاناسىن «التىن وردا» دەپ اتار ەدىك قوي. نەگە سولاي اتامادىق؟ «باقشاساراي» مەيرامحاناسىنىڭ ەگەسى قازاقستانعا تانىمال، كەزىندە اكىم بولعان بەلگىلى ازامات ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز.
ال قازاقستانداعى ۇزدىك كاسىپكەرلەردىڭ كوشىن باستاپ جۇرگەن نۇرلان سماعۇلوۆ مىرزا ەلىمىز بويىنشا ساۋلەتى كەلىستى عاجاپ ساۋدا ۇيلەرىن سالىپ، ولارعا «مەگا» دەپ ات بەرىپ، ايدار تاعۋعا شەبەر. ەگەر نۇرلان مىرزا سول ساۋدا نىساندارىنىڭ ءبىرىن «التىن وردا»، «حان سارايى» دەپ اتاسا قانداي جاراسىمدى بولار ەدى. ءبىراق نۇرلان مىرزا بىردە-بىر عيماراتىن قازاقى ۇعىمعا جاقىن اتاۋمەن اتاعان جوق. شاماسى، ولار ساۋدا ۇيلەرىن، كەرەمەت عيماراتتارىن قازاقى اتاۋمەن اتاسا، جۇرت كەلمەي قويادى دەپ ويلايتىن بولسا كەرەك.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى اتاۋلار
باسقا قالانى قايدام، الماتى قالاسىندا ءال-فارابي كوشەسىمەن ءجۇرىپ، دوستىق كوشەسىنىڭ بويىمەن جوعارى ورلەسەڭ، ەسەنتاي مولل، ريتس-كارلتون، رەسەي، ريتس-پالاس، Parasat Hotel&Residence، Wellness Club LUXOR، رويال تۋلف سىندى ءقوناقۇي، ساۋدا ۇيلەرى كوزىڭىزگە وتتاي باسىلىپ، ءوزىڭدى قازاقستاننان باسقا ەلدە جۇرگەندەي سەزىنەسىڭ. ءوزىڭىز تۇراتىن قالادا وسىنداي اتاۋلار كوپ بولسا، جازىپ جىبەرىڭىز. شەتەلدىڭ قانداي مىقتى اتاۋلارى بار ەكەنىن بىلە جۇرەيىك.
تىزبەلەپ شىققان بۇل عيماراتتار ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە يە بولعاندا بوي كوتەرگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. بىرەۋلەر «باۋىرىم، تىرناق استىنان كىر ىزدەپ قايتەسىڭ، دوستىق كوشەسىنىڭ بويىندا «رەسپۋبليكا سارايى»، «وقۋشىلار سارايىن» نەگە ۇمىتتىڭ؟» دەپ ايتۋى مۇمكىن. راس، قازاقى اتاۋدى يەمدەنگەن ءبىرلى-جارىم عيماراتتارىمىز بار. ايتەۋىر سولاردى كورگەندە ءوزىمىزدىڭ ءالى دە بولسا الماتىدا تۇرعانىمىز ەسىمىزگە ءتۇسىپ، تاۋبە دەيمىز. ءبىراق بۇل – عيماراتتاردىڭ ءبارى كەڭەس زامانىندا بوي كوتەرگەن.
وتكەنگە بايىپتاپ قاراساق، بىزدەر كەڭەس زامانىندا قازىرگىگە قاراعاندا الدەقايدا ۇلتجاندى، الدەقايدا ەلجاندى بولىپتىق قوي.
جۇرتتى ماگنيتتەي تارتقان وسى عيماراتتاردىڭ قوجايىندارىنىڭ كوپشىلىگى قازاق ەكەنى انىق. ارينە، ولار ءوز ەلىنىڭ وتكەن تاريحىن بىلمەيدى. بىلسە دە، ءمان بەرمەيدى. ولار شەتەلدە كورگەن اتاۋلارىن ساۋدا نىساندارى مەن قوناقۇيلەرىنىڭ قاسبەتىنە قاشاپ جازۋعا قۇمار. قازاقتىڭ تاريحى، ايبىندى اتاۋلارى ولاردى قىزىقتىرمايدى (قارعام-اۋ، ولار قازاق ءتىلىن بىلمەيدى عوي).
«كرەمل» دەگەن بازار جوق
ەندى قايتپەك كەرەك؟ شەتەل دەسە بارىن بەرەتىن «ەليتانىڭ» بەتىن بەرى قاراتۋعا بولا ما؟ ءبىراق وعان ونداعان جىل كەرەك شىعار؟ مەنىڭشە، وعان دەيىن «اقوردا»، «التىن وردا» دەگەن اياۋلى اتاۋلاردى مەيرامحانا مەن ىبىرسىعان بازارلارعا قويۋعا تىيىم سالعان ءجون.
پاتريوت بولۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ «اقوردا» دەپ بازار مەن مەيرامحانانى اتاۋعا ءوز باسىم قارسىمىن. بۇل – ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزدى پاش ەتەتىن اتريبۋت. ايتالىق، ورىستاردىڭ «كرەمل» دەپ بازار اشىپ، ءقوناقۇيدى اتاعانىن كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەسپىن. سول سياقتى امەريكاندىقتار «اق ءۇيىن» قالاي قادىرلەسە ءبىز دە «اقوردامىزدى» سولاي قادىرلەۋىمىز كەرەك.
سوندىقتان، بىزدەر دە ەلدىگىمىزدى ايقىندايتىن اتاۋلارمەن مەيرامحانالاردى اتاپ، اياۋلى ءسوزدىڭ ءقادىرىن كەتىرمەيىك. مۇنداي جايتتارعا مەملەكەتتىك تۇرعىدان شەكتەۋ قويۋىمىز كەرەك.
نۇرلان جۇماحان، جۋرناليست
