گەواقپاراتتىق جۇيە (گاج) تۇرىندە ۇسىنىلاتىن تەمىرجول مودەلى قازىرگى ۋاقىتتا وسى سالاداعى كەز كەلگەن كاسىپورىننىڭ وندىرىستىك قىزمەتىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى. تەمىرجولداردى پايدالانۋ سالاسىنداعى الەمدىك تاجىريبە كورسەتكەندەي، بۇل اعىمداعى جانە پەرسپەكتيۆالىق جوسپارلاۋ مەن جوبالاۋدى جانە تەمىرجول جۇمىسىن جەدەل جۇرگىزۋ ءۇشىن قاجەت. ورتالىق باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ءقازىر كولىك قاتىناسى تۋرالى اقپاراتتى قاجەت ەتەتىن پايدالانۋشىلاردىڭ اۋقىمى كەڭ. ءبىراق قازىرگى وتاندىق تەمىرجول سالاسىندا قازۇۋ ماماندارى ۇسىنىپ وتىرعانداي ەلەكتروندى-ۆەكتورلىق كارتا جوق.
– ولاردىڭ قولىندا تەك راسترلىق كارتا (كارتانىڭ سكانەرلەنگەن كوشىرمەسى – رەد.) بار، – دەيدى باقىت سەمباي ۇلى. – ال ءبىز جاسايتىن ەلەكتروندى كارتانى بىرنەشە رەت رەداكسيالاپ وزگەرتۋگە، ۆەب-پورتالعا شىعارۋعا بولادى ءارى ينتەرنەت قولدانۋشىلارىنا قولجەتىمدى. قازىرگى زاماندا اۆتو جانە تەمىرجولدىڭ ەلەكتروندى كارتالارى تەك سول سالانىڭ قىزمەتكەرلەرىنە عانا ەمەس، جولاۋشىلارعا، جول جوندەۋشىلەرگە، ديسپەچەرلەرگە كەرەك. مىسالى، جەكە تەمىرجول كومپانيالارىن كولىك كوميتەتى باقىلايدى. وسى تۇرعىدا ەلەكتروندى كارتا وتە پايدالى. ويتكەنى تەمىرجولدىڭ ءاربىر سانتيمەترىنە دەيىن كورىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ۋاقىت وتە كەلە، عارىشتىق تۇسىرىلىمدەردى پايدالانىپ، جاڭادان تۇسكەن جولداردى، وزگەرىستەردى ەنگىزۋگە بولادى. ەلەكتروندى كارتانىڭ ىشىندە مالىمەتتەر بازاسى بار. تەمىرجول قاسىنداعى ستانسالار، ينفراقۇرىلىمدار مەن جول وتكەلدەرىن سەمافوردان باستاپ، ءاربىر رەلسكە دەيىن كارتاعا تىركەۋ قيىندىق تۋعىزبايدى. قازىرگى عارىشتىق تەحنولوگيالاردىڭ مۇمكىندىكتەرى وسىنداي. اقش، فرانسيا، قىتايدىڭ جەر سەرىكتەرى 1 مەتر نەمەسە 33 سانتيمەتردى 1 پيكسەلگە سىيعىزىپ تۇسىرە الادى.
– مۇنداي جاعدايدا ءبىز كەز كەلگەن رەلستىڭ شپالالارىن كورىپ وتىرامىز. ەلەكتروندى كارتا جاساۋ بارىسىندا ءبىز عارىشتان تۇسىرىلگەن كەسكىندەردى عانا قولدانبايمىز. كەيبىر ۋچاسكەلەردە دروندى نەمەسە لازەردى پايدالانا وتىرىپ، بارلىعىن بىرىكتىرىپ ينتەگراسيالاۋ ارقىلى ماڭىزدى ەلەكتروندى جۇيە جاسايمىز. مىسالى، جۇمىسشى تەمىرجولدىڭ كەز كەلگەن جەرىندەگى اقاۋدى ەلەكتروندى كارتاعا پلانشەت ارقىلى بەلگىلەپ كورسەتەدى. ديسپەچەر سول ارقىلى وزدەرىنىڭ سيتۋاسيالىق ورتالىقتارىنا حابار بەرەدى. ارى قاراي باسشىلار قالاي ارەكەت ەتۋگە بولاتىنىن شەشەدى، – دەيدى ديرەكتور.
بۇل تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن قاراجات كولەمىن وپتيميزاسيالاۋعا بولاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ويتكەنى ماماندار تەمىرجولدىڭ ۇزىندىعىن كوردينات بويىنشا انىق بىلەدى. تەمىرجولعا قانشا تاس كەرەك، رەلستىڭ ۇزىندىعى، قانشا ەلەكتر سىمى قاجەتتىگى جونىندە ءدال مالىمەتتەر بولعاندىقتان، كومپانيا ارتىق شىعىنعا ۇشىرامايدى.
قازىرگى تاڭدا ديسپەچەرلەر پويىزدىڭ قايدا كەتىپ بارا جاتقانىن ماشينيستەردىڭ ايتۋى ارقىلى بەلگىلەپ وتىرادى. ال ەلەكتروندى جۇيە ارقىلى كارتادان وبەكتىنىڭ ورنالاسقان جەرىن كورىپ وتىراسىز. ءاربىر پايدالانۋشىعا رۇقسات ەتىلگەن اقپارات كولەمى ءارتۇرلى. ماسەلەن، ماماندارعا ارنالعان مالىمەتتەر بازاسىنداعى كەستەلەر جولاۋشىلارعا قولجەتىمسىز. ولارعا تەك جولدىڭ باعىتى، جول بويىنداعى ستانسالار تۋرالى اقپارات قانا ۇسىنىلادى.
– مۇنداي جۇمىسپەن بۇرىن دا اينالىسقانبىز. مىسالى، وسىعان دەيىن «الماتى-1» تەمىرجول ۆوكزالىن عارىشتان تۇسىرگەن كەزىمىزدە 1 پيكسەلگە 50 سانتيمەتر سياتىنداي كەسكىنگە قول جەتكىزدىك. سوندىقتان بۇل جەردە رەلستەردى انىق كورەمىز. ءبىز بۇل تۇسىرىلىمدەردى ۆەكتوريزاسيا جاسايمىز، ياعني سۋرەتتەگى جولداردى سىزىپ كورسەتەمىز. بۇل كومپيۋتەردە وتە از ورىن قاجەت ەتەدى. ال عارىشتىق سۋرەتتەر كوپ ورىن الادى. ويتكەنى سۋرەتتىڭ ءاربىر نۇكتەسى فايلعا جازىلادى. ال ۆەكتورلىق كارتادا ءاربىر سىزىق باعدارلامادا فۋنكسيامەن جازىلادى. مىسالى، عارىشتىق سۋرەت 100-500 مەگابايت بولۋى مۇمكىن. ال وسىنى ۆەكتوريزاسيا جاساساق، كوپ بولسا 50 كيلوبايت بولادى. ۆەكتوريزاسيادا ءۇش قانا وبەكت بولادى: نۇكتە، سىزىق، پوليگون. وسى ۇشەۋىمەن ەلەكتروندى كارتادا كەز كەلگەن سۋرەتتى سىزا الامىز، – دەيدى باقىت ساحارييەۆ.
ۋنيۆەرسيتەتىمىزدەگى جەردى قاشىقتىقتان زوندتاۋ ورتالىعىنىڭ ماماندارى ماقات – يندەر – ورال تەمىرجولىنىڭ مارشرۋتىن دا الدىن الا كارتاعا تۇسىرگەن ەكەن. بۇعان قاراپ كومپانيا وكىلدەرى وزدەرىنە قاجەتتى قاراجاتتى تۋرا ەسەپتەپ بىلە الادى. سونىمەن بىرگە عارىشتىق سۋرەتتەر ارقىلى تەمىرجول باعىتىنىڭ رەلەفىن ەسەپتەۋگە بولادى. ورتالىق درون ارقىلى ءاربىر اقپاراتتىڭ دالدىگىنە كوز جەتكىزەدى. وسىلايشا تاپسىرىس بەرۋشى قانشا توپىراق قازۋ كەرەك، ويىس جەرلەردى تەگىستەۋ ءۇشىن ۇستىنەن قانشا توپىراق تاستالۋ قاجەتتىگى جايىندا انىق اقپارات الادى.
باقىت مىرزانىڭ سوزىنشە، تەمىرجول كەيدە تاۋدىڭ قاسىنان، وزەننىڭ ماڭىنان وتەدى. ول جەرلەردە تاۋ كوشكىنى، سۋ تاسقىنى بولۋ ءقاۋپى جوعارى. ەلەكتروندى جۇيە ارقىلى وسىنداي اپاتتان ساقتانۋ جولدارىن پايدالانۋعا بولادى.
– سونىمەن بىرگە SuperMap باعدارلاماسىن پايدالانا وتىرىپ، تەمىرجولعا ارنالعان ينتەللەكتۋالدى ينتەرفەيس، ياعني گەوپورتال جاساي الامىز. بۇل گەوپورتالدى كومپانيانىڭ سيتۋاسيالىق ورتالىقتارىندا پايدالانادى. ال ءبىز ونداعى مالىمەتتەردى عارىشتىق تۇسىرىلىمدەردىڭ نەگىزىندە جاڭارتىپ وتىرامىز. ينتەللەكتۋالدى ينتەرفەيس دەگەنىمىز – اۆتوماتتى جۇمىس ايماعى دەسەك تە بولادى. وعان ەلەكتروندى كارتادان بولەك، ماتەماتيكالىق مودەل بويىنشا باعدارلاما جاساپ، كەيبىر فۋنكسيالاردى كىرگىزەمىز. مىسالى، ەكى ستانسانىڭ اراسىنداعى جول ۇزىندىعىن اۆتوماتتى تۇردە ەسەپتەپ بەرە الادى. تەمىرجولدىڭ ەكى جاعىندا اعاش وسپەيتىن، ۇيلەر سالىنبايتىن اشىق جەر بولۋى كەرەك. سونىڭ بارلىعىن گەوپورتالدا قاراپ، انىقتاپ وتىرۋعا بولادى. سونىمەن بىرگە مالىمەتتەر بازاسىنا جەكەمەنشىكتەگى تەمىرجولداردى تىركەي الامىز. كومپانيانىڭ يەسى، سەرتيفيكاتى، پايدالانىپ وتىرعان قاۋىپسىزدىك شارالارى قانداي دەگەن اقپاراتتارمەن تولىقتىرامىز. بۇل جۇمىس كۇشىنە تۇسەتىن سالماقتى ەداۋىر جەڭىلدەتەدى، – دەيدى ورتالىق باسشىسى.
وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، كەيبىر تەمىرجولدىڭ بويىندا جول وتكەلدەرى بولادى. سونىڭ كەيبىرىندە شلاگباۋم جوق. سونداي وتكەلدەرگە ۆيدەو-باقىلاۋ ورناتۋعا بولاتىنىن ايتقان باقىت سەمباي ۇلى وسى ارقىلى تەمىرجول بويىنداعى قاۋىپسىزدىك شارالارىن كۇشەيتۋگە بولاتىنىن جەتكىزدى.
– ونى سيتۋاسيالىق ورتالىقتار تىكەلەي كورىپ وتىرادى. شلاگباۋم دۇرىس جۇمىس ىستەپ تۇر ما، تەمىرجول بويىندا كولىكتەر توقتاپ قالمادى ما دەگەندەي ماسەلەلەردى ءدال ۋاقىتىندا انىقتاۋعا بولادى. مىسالى، الماتى ماڭىندا وسىدان بىر-ەكى جىل بۇرىن كولىك كەپتەلىسى كەزىندە اۆتوبۋس پويىز جولدىڭ بويىندا قالىپ قويعاندىقتان، ۇلكەن جول اپاتى بولدى. ەگەر سول جەردە ۆيدەو-باقىلاۋ ارقىلى گەوپورتالعا اقپارات كەلىپ تۇسكەن بولسا، ديسپەچەرلەر ماشينيسكە دەر كەزىندە ەسكەرتكەن بولار ەدى. مىنە، اپاتتى جاعدايدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن وسىنداي ينفراقۇرىلىمدار قاجەت-اق، – دەپ تۇيىندەدى ب.ساحارييەۆ.
ءيا، ستاتيستيكا بويىنشا اۋە قاتىناستارىنا قاراعاندا جەر بەتىندەگى ترانسپورتتار توعىز ەسە ءجيى اپاتقا ۇشىرايتىن كورىنەدى. دەمەك، يننوۆاسيالىق تەحنولوگيانىڭ كومەگىنە جۇگىنىپ، ءقاۋىپتى سەيىلتۋ قاجەتتىلىگى تۋىپ تۇر. عالىمدار شەشىمىن دە ۇسىنىپ وتىر. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال» دەمەكشى، جاڭا جوبالاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن سارقىپ پايدالانۋ.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى
