جەو-عا قويىلاتىن ەكولوگيالىق تالاپتاردى قايتا قاراۋ، جەكەلەگەن سالالىق ۆەدومستۆو قۇرۋ، جىلۋمەن جانە ەلەكترمەن جابدىقتاۋ جونىندەگى تاريفتىك ساياساتتى قايتا قاراۋ تۋرالى ساراپتامالىق بايانداما جاسالدى.
جيىن قورىتىندىسىنا ساي قازاقستانداعى ەنەرگەتيكا سالاسىن دامىتۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى بويىنشا ءوتىنىش دايىنداۋ جوسپارلانۋدا.
قازاقستاندىق ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى تالعات تەمىرحانوۆ ەكولوگيا جانە سۋ رەسۋرستارى مينيسترلىگىمەن "جاقسى ديالوگ" ءوتتى دەپ ەسەپتەيدى.
"اپاتتاردى جويۋ، ەڭ جاقسى قولجەتىمدى تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ بويىنشا جاقسى شەشىمدەر ايتىلدى. سونداي-اق، تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتىمەن كەلىسسوزدەردەن كەيىن ءبىز جالاقىعا قاتىستى ءتاريفتى تۇزەتە الدىق. سوندىقتان كەيبىر وڭىرلەردە جالاقى 40% - عا كوتەرىلدى. سونىمەن قاتار ق ر ۇەم-مەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزەمىز، ءقازىردىڭ وزىندە وزگەرىستەر بار. ءبىراق ۆەدومستۆوارالىق ۇيلەستىرۋ تۇرعىسىنان پروبلەمالار تۋىنداپ وتىر. ياعني، ءبىر مەملەكەتتىك ورگان بىزگە ءبىر نارسەنى، ەكىنشىسى ەكىنشىسىن ايتادى"، - دەدى قاۋىمداستىق باسشىسى.
ق ر ەم اتوم جانە ەنەرگەتيكالىق قاداعالاۋ جانە باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى سۇڭعات ەسىمحان قازاقستانداعى جىلۋ ەنەرگەتيكاسى پروبلەمالارىنا توقتالدى.
"بۇگىندە قانداي پروسەستەر ءجۇرىپ جاتقانىن جانە قانداي جۇمىس اتقارىلىپ جاتقانى بارىنە ءمالىم. ۆەدومستۆوارالىق ماسەلەلەر تۋرالى ايتىلعان سىن دا ورىندى. ءبىراق ءار ءبولىمنىڭ ءوز مىندەتتەرى بار، ال ءبىزدىڭ مىندەتىمىز — ورتاق ءتىل تابىسۋ. ءقازىر ەكولوگيا مينيسترلىگىمەن ديالوگ جۇرگىزىلۋدە. 2024 جىلدىڭ I توقسانىندا بارلىق زاڭنامالىق اكتىلەردى قابىلداۋعا جانە ءبىر شەشىمىن تابۋعا ءتيىسپىز. سودان كەيىن عانا ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋ جانە جوندەۋ ناۋقانىن باستالماق". - كوميتەت باسشىسى ءبولىستى.
ءىس-شارانىڭ مودەراتورى قازاقستان ەنەرگەتيكاسىنىڭ وكىلدەرى ءدال وسىنداي قۇرامدا تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا بىردە-بىر رەت جينالماعانىن اتاپ ءوتتى.
"ورتالىق ازيا ەلەكتر ەنەرگەتيكالىق كورپوراسياسى" اق اكسيونەرى سەرگەي كان ءىس-شارانىڭ باستى مىندەتى — جىلىنا ءبىر رەت جينالىپ، جىلدار بويى قوردالانعان ماسەلەلەردى شەشۋگە بولاتىن الاڭ قۇرۋ ەكەنىن ايتتى. سونىمەن قاتار ول ءادىل تاريف يدەياسىنا توقتالدى. كاننىڭ مالىمدەۋىنشە، "واەك" كومپانيالار توبىنىڭ جوندەۋ جۇمىستارى ينۆەستيسيالىق باعدارلاماسى 2023 جىلى شامامەن 60 ملرد تەڭگەنى قۇراعان.
"ءقازىر بۇل سالانى ۇكىمەت تولىق نازارىندا ۇستاپ وتىر جانە ناتيجەسى دە كورىنىپ تۇر. كوپتەن بەرى ينفراقۇرىلىمدى جوندەۋگە جانە جاڭعىرتۋعا ينۆەستيسيا بولىنگەن جوق. بىزدە الەۋمەتتىك تاريف دەگەن تەرمين بار. ءبىراق ءادىل تاريف تۋرالى ايتاتىن دا ۋاقىت جەتتى. تاريف تۋرالى ءسوز ەتكەندە "تەڭەستىرۋ" جايلى ايتۋعا ءماجبۇرمىز. ءبىر كەزدەرى ەل اۋماعىندا سارالانعان تاريف قولدانىلا باستادى. جەكە تۇلعالارعا ارنالعان تاريف ءبىر بولەك تە، زاڭدى تۇلعالار مەن بيۋدجەتتىك ۇيىمدارعا ارنالعان تاريف ءبىر بولەك. ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ءادىل تاريفكە كوشۋدى جانە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىن عانا سۋبسيديالاۋدى ۇسىنىپ كەلەمىز"، - دەپ ءتۇسىندىردى اق باسشىسى.
كان حالىقتىڭ قورعالماعان توپتارى ءۇشىن تاريفتەردى كوتەرمەۋدى، ال قالعان ءتاريفتى نارىق زاڭدىلىقتارىنا ساي بەكىتۋدى ۇسىناتىنىن جەتكىزدى.
ءوز كەزەگىندە "قازاقستاندىق سالالىق ەنەرگەتيكتەر كاسىپوداعى" قب ءتوراعاسى ورازبەك بەكباس "ينۆەستيسيا تاريفپەن الماستىرۋ" ساياساتىن ەنگىزۋ كەزىندە كەتكەن قاتەلىكتەردى قايتالاۋعا بولمايتىنىن ايتتى.
"مۇنى ەرەكشە باقىلاۋعا الۋ كەرەك، ويتكەنى سىبايلاس جەمقورلىق قۇرامداس بولىگى بار. ويتكەنى مۇنداي ساياسات جىلۋ ەنەرگەتيكاسى ۇيىمدارىنا ۇلكەن تابىس اكەلەدى. ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋ جانە جوندەۋ ماسەلەسىن تاريف ارقىلى شەشۋدەن باسقا جول جوق"، - دەدى ول.
"Kazakhmys Holding (قازاقمىس حولدينگى)" ج ش س ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ەدۋارد وگاي مىناداي پىكىرىمەن ءبولىستى:
"ماسەلە مىنادا: 10 جىلدان كەيىن كومىر قانشا تۇراتىنىن، تەحنيكانى جاڭارتۋ قانشا تۇراتىنىن، ۆاليۋتا باعامى قانداي بولاتىنىن جانە ت.ب. ەشكىم بىلمەيدى. ءبىراق ءبىز بۇل شىعىنداردى تۇپكىلىكتى تۇتىنۋشىنىڭ موينىنا ءىلىپ قويا المايمىز. جىلۋ جانە ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ جانە جەتكىزۋ قۇنى قانداي بولاتىنىن ەسەپتەۋىمىز كەرەك. ويتكەنى 10 جىلدان كەيىن ءدال قازىرگى جاعدايمەن بەتپە-بەت كەلۋىمىز مۇمكىن".
ساراپشى حالىقارالىق تاجىريبەگە قاراۋ كەرەك ەكەنىن ەسكە سالدى: مىسالى، جاپونيادا كوپتەگەن پاتەرلەرگە جىلۋ ەنەرگياسى بەرىلمەيدى. بولمەلەر ەلەكتر ەنەرگياسى ارقىلى جىلىتىلادى. بۇل كوپتەگەن ەلدەردە كەزدەسەتىن تاجىريبە. وگاي قازاقستانعا ءارتۇرلى جاعدايلاردى ەسكەرگەن ءجون دەپ سانايدى.
ءىس-شاراعا ق ر ۇەم تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى اسان داربايەۆ تا قاتىستى. ول 2023 جىلى تاريفتەر ورتا ەسەپپەن 20% - عا وسكەنىن حابارلادى. قازاقستان تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ءوسىم بولماعان.
"ءبىز جازعى كەزەڭدە جاڭا تاريفتەردى تۇزەتۋدى جانە ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز"، - دەدى داربايەۆ.
ءتوراعانىڭ ايتۋىنشا، ق ر ۇەم تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ كوميتەتى قازىرگى ۋاقىتتا كوممۋنالدىق كاسىپورىندارداعى جالاقىنى كوتەرۋگە مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋدە. داربايەۆ الداعى جىلدارى سالاداعى جالاقى ەل بويىنشا ورتاشا دەڭگەيدەن جوعارى بولادى دەگەن سەنىمدە.
ءىس-شارا بارىسىندا ايتىلعان رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، سالاداعى ورتاشا جالاقى ەلگە قاراعاندا 18% - عا تومەن، سوندىقتان جاستار ءتيىستى ماماندىقتار بويىنشا ءبىلىم الۋعا مۇددەلى ەمەس.
قازاقستاننىڭ بۇرىنعى ەنەرگەتيكا ۆيسە-مينيسترى اناتوليي شكارۋپا سالانىڭ ينۆەستورلار ءۇشىن دە تارتىمسىز ەكەنىن ايتتى.
ونىڭ ايتۋىنشا، رەتتەلەتىن قىزمەتتەر بويىنشا تاريفتەر ينفلياسيادان دا تومەن. ناتيجەسىندە، كەرىسىنشە، ەنەرگەتيكا باسقا سالالاردى قارجىلاندىرىپ وتىرعان بولىپ شىعادى.
"بۇل سالا ۇكىمەت تاراپىنان قازىرگىدەي رەتتەۋ جۇرگىزىلگەن كەزدە دامي الا ما؟ ءبىز ونەركاسىپتىك ونىمدەر — كومىر، مەتالل باعاسىنىڭ ءوسىپ كەلە جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. اتالمىش تاۋارلاردىڭ قۇنى شارىقتاپ تۇر. كوپشىلىك بۇل سالانى ۇنمەن، نانمەن جانە ت.ب. الەۋمەتتىك ماڭىزدى تاۋارلارمەن سالىستىرادى. ءبىزدىڭ سالادا ۇن دا، نان دا جوق. جىلۋ جانە ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى تاريفتەرى تۋرالى ايتقاندا، كومىردىڭ قۇنى تۋرالى ويلانۋ كەرەك"، - دەدى شكارۋپا.
سونىمەن قاتار، مامان قازىرگى ۋاقىتتا دايەكتى جانە بولجامدى تاريفتىك ساياسات جوق ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
"ءبىز ءتاريفتى ساياسي سەبەپتەرمەن ۇستاپ تۇرا الامىز، ءبىراق قۇرال جابدىقتاردىڭ توزۋىن توقتاتا المايمىز. جەلىلەر جىلىنا 2-3% جاڭارتامىز، ءبىراق بۇل جەتكىلىكسىز. ەگەر ءبىز وسىنداي قارقىنمەن جۇرسەك، وندا بۇل اپاتتار قايتالانا بەرمەك"، — دەدى ول.
