قارجى پيراميدالارىنىڭ پروبلەماسى قازاقستان تۇرعىندارى ءۇشىن جاڭالىق ەمەس. كوپتەگەن تمد ەلدەرى سياقتى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى دا الاياقتىق سحەمالارىمەن سوناۋ 1990 جىلدارى تانىسقان بولاتىن. العاشقى قازاق پيراميداسى «سماعۇلوۆ جانە ك» دەپ اتالدى. باستاپقىدا نۇرلان سماعۇلوۆ ەسىمدى ازامات (Astana Group قۇرىلتايشىسى نۇرلان ەركەبۇلان ۇلى سماعۇلوۆپەن شاتاستىرماۋ كەرەك) زاڭدى بيزنەسپەن اينالىسقان، ءبىراق قارجىلىق قيىندىقتار ونى الاياقتىققا يتەرمەلەيدى. ناتيجەسىندە رەسەيلىك ممم سحەماسى بويىنشا ارەكەت ەتكەن كاسىپكەر 35 مىڭ سالىمشىنى الداپ كەتتى. قازاقستانداعى پيراميدالىق بەلسەندىلىكتىڭ جاڭا شارىقتاۋ شەگى 2010-2013 جىلدارى بولدى، سول كەزدە ەل ازاماتتارى سەرگەي ءماۆروديدىڭ MMM-2011 دەپوزيتتەرىن قوسقاندا شامامەن 767 ميلليون تەڭگە (5 ميلليون دوللار) جوعالتتى.
ۋاقىت وتە كەلە الاياقتار جۇرتتى الداۋ ادىستەرىن وزگەرتتى، ولار الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردى كوبىرەك پايدالانا باستادى. 2019 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەرىندە Garant 24 Lombard، Profitable Loan جانە ت.ب. قارجى كەڭسەلەرى تۋرالى جارقىراعان جارنامالار پايدا بولدى. كومپانيالار قازاقستاندىقتاردان كولىكتەر مەن پاتەرلەردى نارىقتىق باعادان 20 پايىزعا جوعارى باعامەن ءبولىپ تولەگەن. الايدا، مامىلە زاڭدى تۇردە تىركەلگەننەن كەيىن «ساتىپ الۋشىلار» ءىز-تۇزسىز جوعالىپ كەتكەن.
سونىمەن قاتار، Garant 24 Lombard جىلدىق 30-40 پايىز دەپوزيتتەردى قابىلدادى. 2020 جىلدىڭ اقپان ايىندا What'sApp مەسسەندجەرىندە «قازان» نەمەسە «قارا كاسسير» دەپ اتالاتىن ينتەرنەت-ويىن كەڭىنەن تارادى. ۇيىمداستىرۋشىلار ارنايى ەسەپشوتقا اقشا اۋدارۋدى جانە وزدەرىمەن بىرگە تاعى ەكى قاتىسۋشىنى الىپ كەلۋدى ۇسىنىپ، ءجۇز مىڭ تەڭگەدەن استام اقشا الۋعا مۇمكىندىك بەردى.
كوپتەگەن قارجىلىق پيراميدالاردىڭ ايرىقشا ەرەكشەلىگى ولاردىڭ ترانسۇلتتىق سيپاتى بولىپ تابىلادى. ماسەلەن، 2018 جىلى الماتى قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ سۇراۋى بويىنشا پاۆەل كرىموۆ ماسكەۋدىڭ شەرەمەتيەۆو اۋەجايىندا ۇستالدى. ول نەگىزىن قالاعان Questra World جانە Atlantic Global Asset Management سياقتى پيراميدالىق سحەمالار بەلارۋس، ۋكراينا، رەسەي جانە قازاقستاندا كەڭىنەن جۇمىس ىستەدى. ءدال وسىنداي جاعداي زەرگەرلىك ساۋدا اتىن جامىلعان B2B Jewelry كومپانياسىندا دا ورىن الدى، پيراميدا 2019 جىلى ۋكراينا اۋماعىندا پايدا بولعان ەكەن. ءبىراق تەز ارادا رەسەي مەن قازاقستاندا فيليالدارىن اشىپ ۇلگەرگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پاندەميا كەزىندە پيراميدالار بەلسەندىلىگىنىڭ جاڭا شىڭىنا جەتتى. 2021 جىلى ولاردىڭ ەڭ ىرىلەرى ACD Technology جانە L-Capital بولدى، ەكەۋى دە الماتى قالاسىندا قۇرىلعان.
سونىمەن قاتار، قازاقستاندىقتار رەسەيدە، اقش-تا، اۆستريادا، گەرمانيادا، ۆەنگريادا، قىرعىزستاندا جانە باسقا دا ەلدەردە جۇمىس ىستەگەن فينيكوداعى اكسيالار مەن كريپتوۆاليۋتا دەپوزيتتەرىنەن شامامەن 6 ميلليارد تەڭگە جوعالتتى.
بارعان سايىن الاياقتار سوڭعى جىلدارى تانىمال بولعان ينۆەستيسيالارمەن، ايىرباستاۋ وپەراسيالارىمەن جانە تاۋ-كەن وندىرۋمەن بايلانىستى جۇيەنى تاڭداي باستادى. الماتى قالالىق پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ اسا ماڭىزدى ىستەر جونىندەگى اعا تەرگەۋشىسى ەركەبۇلان قويشىبايەۆتىڭ ايتۋىنشا: «ءقازىر كريپتوۆاليۋتاعا ينۆەستيسيا سالۋدى جارنامالاۋ ءۇردىسى بار. الاياقتار ينۆەستيسيالىق سايت جاساپ، زاڭدى تۇردە كريپتوۆاليۋتالاردى، شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ اكسيالارىن ساۋدالايدى دەپ حابارلايدى... ولار 10 جىل بويى كريپتوۆاليۋتاعا ينۆەستيسيا سالىپ، ۇلكەن پايدا تاۋىپ جۇرگەن جوعارى ساناتتى مامانداردى جۇمىسقا ورنالاستىراتىنىن جازادى... جانە ولار ءوز كومپانياسىنا ينۆەستيسيا سالۋعا شاقىرادى».
2022 جىلدىڭ اقپان ايىندا قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى 30 مىڭنان استام قازاقستاندىق پيراميدالاردىڭ جاڭا قۇربانى بولىپ، 54 ميلليارد تەڭگەدەن استام شىعىنعا ۇشىراعانىن حابارلادى. ماۋسىم ايىندا رەفورمالار جونىندەگى جوعارعى كەڭەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 27 ميلليارد تەڭگەگە الدانعان تاعى 17 مىڭ قۇرباننىڭ انىقتالعانىن مالىمدەدى. بۇل ساندار بۇرىننان تەرگەلگەن ىستەردىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا عانا بەلگىلى ەكەنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. كوپتەگەن پيراميدالار ءالى كۇنگە دەيىن «كولەڭكەدە» قالىپ وتىر جانە ولاردىڭ قۇرباندارىنىڭ سانى تۋرالى دا كوپ دەرەك ەشتەڭە بەلگىسىز كۇيىندە.
سونىمەن قاتار، پيراميدانىڭ نەگىزىن سالۋشىلار جاۋاپقا تارتىلسا دا، ولار كەلتىرگەن زالالدى قالپىنا كەلتىرۋ كوپ جاعدايدا مۇمكىن ەمەس. سونىمەن، B2B Jewelry جاعدايىندا دا تەك 197 قازاقستاندىق اقشاسىن قايتارعان. جاريالانعان قارجىلىق مونيتورينگ دەرەكتەرىنە سايكەس، بۇل پيراميدا سحەماسىنا كەمىندە 10 000 ادام ينۆەستيسيا سالعان.
«قازاقستان بيلىگى پيراميدالارمەن قالاي كۇرەسىپ جاتىر؟» دەگەن ساۋال دا قازىرگى كەزدە وتە وزەكتى. العاشىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قارجىلىق پيراميدالار الاياقتىق بابى بويىنشا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان. زاڭداعى ولقىلىق 2014 جىلى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پيراميدالىق سحەمالاردى ۇيىمداستىرۋدى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىن زاڭعا قول قويعان كەزدە تولتىرىلدى. وزگەرىستەر كوپ جاعىنان «ممم-2011» جانە باسقا دا وسىعان ۇقساس ۇيىمداردىڭ پايدا بولۋىنا «تۇرتكى بولدى». بۇل رەتتە قازاقستاندىق ۆەدومستۆولار بۇل جاعدايعا دايەكسىز ارەكەت جاسادى. وسىلايشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارجى پوليسياسى 2012 جىلى پيراميدالارعا جاڭا ەرىكتىلەردى شاقىرعان سالىمشىلاردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدى ۇسىندى.
جاڭا قىلمىستىق زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ الاياقتىق سحەمالاردى اشۋداعى بەلسەندىلىگى ارتتى. 2017 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا پيراميدالار ۇيىمداستىرۋ بابى بويىنشا 74 قىلمىستىق ءىس قوزعالسا، 2018 جىلى – 103، 2020 جىلى 180 قىلمىستىق ءىس تىركەلدى. سونىمەن قاتار، پروكۋرورلاردىڭ ايتۋىنشا، 2020 جىلى (پاندەميانىڭ شارىقتاۋ شەگىندە) اشىلعان قىلمىستار ونىڭ الدىنداعى جىلمەن سالىستىرعاندا 7 ەسەگە وسكەنى بەلگىلى بولدى.
2022 جىلدىڭ مامىر ايىندا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى پيراميدالار قىزمەتىنىڭ فاكتىلەرى بويىنشا 163 جاڭا قۇجاتتىڭ تىركەلگەنىن جاريا ەتتى.
سونىمەن قاتار، 2020 جىلعا دەيىن قازاقستاندا پيراميدالىق سحەمالارعا پروفيلاكتيكالىق باقىلاۋ ءىس جۇزىندە بولعان جوق. جاڭا ۇيىمداردى قۇرۋ كەزىندە الاياقتار ەشقانداي كەدەرگىلەرگە تاپ بولماعان ەدى. جاعدايداعى بەتبۇرىس تەك پاندەميا اياسىندا باستالدى. 2020 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى مينيسترلىگى جانىنداعى قارجىلىق مونيتورينگ كوميتەتى (قمك) جاۋاپتى قىزمەتتەردى كۇدىكتى وپەراسيالار تۋرالى حابارلاۋعا مىندەتتەدى.
بۇل رەتتە قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىندە ۆەدومستۆوارالىق جۇمىس توبى قۇرىلدى، ونىڭ قۇرامىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكىنىڭ، باس پروكۋراتۋرانىڭ جانە ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى دە كىردى. سونداي-اق اقپارات جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى دە مۇددەلى بولدى. سونىمەن قاتار، 2021 جىلدىڭ قاڭتارىندا قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگى بولىپ قايتا قۇرىلدى.
ۆەدومستۆوارالىق ۇيلەستىرۋدىڭ ارقاسىندا پيراميدا بەلگىلەرى بار كومپانيالاردىڭ ءتىزىمى قولجەتىمدى بولدى. 2021 جىلدىڭ قازان ايىندا اگەنتتىك «ليسەنزيالانباعان قىزمەت بەلگىلەرى بار ۇيىمداردىڭ» ءتىزىلىمىن جاريالادى. ونىڭ قۇرامىنا 121 ۇيىم، ونىڭ ىشىندە 56 پيراميدا كىردى. بۇل ءتىزىم تەز ارادا تولىقتىرىلاتىنى حابارلاندى، ءبىراق قازىرگى ۋاقىتتا ءتىزىلىمنىڭ جاڭارتىلعان نۇسقاسى (قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ ءبىرىڭعاي پورتالىنىڭ سايتىندا) قولجەتىمدى ەمەس. سونىمەن قاتار، جاۋاپتى بولىمشەلەر ينتەرنەتتەگى پيراميدالىق جارنامالاردى بەلسەندى تۇردە بۇعاتتاۋدا. 2022 جىلدىڭ تامىزىنا دەيىن قارجىلىق باقىلاۋ ورگاندارى جالعان قىزمەتتەردى جارنامالاۋعا ارنالعان 3000-عا جۋىق رەسۋرستاردى انىقتادى.
2022 جىلدىڭ 12 شىلدەسىندە قاسىم-جومارت توقايەۆ پيراميدالىق جارنامانى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىن زاڭعا قول قويدى. 2014 جىلعى زاڭ بويىنشا وعان تەك اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن-دى. شىلدەدەن كەيىن جارناما پيراميدالارى ءۇشىن شابۋىلداۋشىلار 2 جىلدان 4 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى مۇمكىن، ارينە قىلمىستىڭ اۋىرلىعىنا بايلانىستى.
نەگىزى، پيراميدالاردى اۋىزدىقتاۋ مۇمكىن بە؟ سوڭعى ەكى جىلدا قازاقستاندا پيراميدالىق سحەمالارمەن كۇرەسۋ جۇيەسى ايتارلىقتاي وزگەردى. قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگىنىڭ وكىلى الىبەك ءابدىلوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاۋاپتى دەپارتامەنتتەردىڭ جۇمىسى «ساپالى تۇردە قايتا قۇرىلدى». ال، تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ پيراميدالارعا قارسى بەلسەندى كۇرەسى، قۇقىق قورعاۋ جانە قارجى بولىمدەرىن ۇيلەستىرۋ جانە زاڭداردى قاتايتۋ ءالى دە كۇتكەندەي ناتيجە بەرگەن جوق. قىلمىستىق ىستەر سانىنىڭ جىل سايىنعى ءوسۋى «بيلىك» جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار پيراميدالاردىڭ ءوز تاۋاشالارىن قالپىنا كەلتىرىپ، ساقتاي العانىنىڭ جاناما بەلگىسى بولىپ تابىلادى.
اگەنتتىك ءتىزىلىمىنىڭ پايدا بولۋى (ءبىراق، جاڭا قىلمىستىق ىستەردىڭ پايدا بولۋىنا قاراماستان، مەملەكەتتىك ۆەدومستۆولاردىڭ سايتتارىندا بۇل ءتىزىمنىڭ جاڭارتىلعان نۇسقالارى جوق) جانە باسقا دا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى قازاقستاندىقتاردى كۇماندى ينۆەستيسيالاردان قورعامايدى. ءبىرقاتار ساراپشىلار بۇعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعىنىڭ جوقتىعى «كىنالى» دەپ سانايدى.
«قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ قورىنداعى مەملەكەت تاراپىنان كەپىلدەندىرىلگەن كىرىستى الىپ قاراساڭىز، ول ورتاشا جىلدىق 12-13 پايىزدى قۇرايدى. قارجى پيراميدالارى، كەرىسىنشە، كەپىلدىك بەرىلگەنىن العا تارتا وتىرىپ، قىسقا مەرزىمدى جوعارى تابىس ۇسىنادى. ال بۇل جاعدايلاردى بىلمەستىكتەن ساتىپ الاتىندار دا، سانالى تۇردە تاۋەكەلگە باراتىندار دا بار. ولار كىرىس الۋعا ۋاقىت تابۋدى جوسپارلاپ وتىر، سودان كەيىن پيراميدادان شىعۋدى جوسپارلايدى. ءبىراق ءىس جۇزىندە ول جۇمىس ىستەمەيدى. ويتكەنى، ادەتتە قارجىلىق پيراميدالاردىڭ جەكە اكتيۆتەرى بولمايدى»، - دەدى قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگىنىڭ وكىلى دميتريي اكمايەۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، اقشانى سوت ارقىلى قايتارۋ ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى پيراميدالىق سحەمالاردىڭ باسىم بولىگى قازاقستاندىق يۋريسديكسيادان تىس جەردە (مىسالى، كيپردە) تىركەلگەن.
بۇل «الەۋمەتتىك زۇلىمدىقتى» «جەڭۋگە» مۇمكىندىك بەرمەيتىن تاعى ءبىر سالماقتى سەبەپ بار. پيراميدالاردىڭ تارالۋى، ادەتتە، الەۋمەتتىك قيىندىقتاردىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلادى. وسى سەبەپتەن تمد-دا 1990 جىلدارى ممم ءتيپتى كەڭسەلەر سونشالىقتى كەڭ تارادى. بۇگىنگى كۇنى پيراميدالار قازاقستان حالقىنا اۋىر قارىزدىق جۇكتەمە جاعدايىندا جۇمىس ىستەۋدە. 2021 جىلى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 545 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ (ياعني حالىقتىڭ 4،2 پايىزىنا جۋىعى) 3 ايدان استام نەسيە بەرەشەگى بار ەكەنىن ايتقان بولاتىن. مۇنداي جاعدايدا «وڭاي اقشا» تابۋعا دەگەن ۇمتىلىس تابيعي دۇنيە ەكەنىن ەسكەرۋ قاجەت.
سونىمەن قاتار، ەلدىڭ ورتاشا تابىسى ءالى كۇنگە تومەن كۇيىندە قالىپ وتىر. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، قاراپايىم قازاقستاندىقتار تابىسىنىڭ جارتىسىنان كوبىن ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ شاماسىنا (ازىق-تۇلىك، كوممۋنالدىق قىزمەتتەر، بايلانىس جانە كولىك جانە ت.ب.) جۇمسايدى. سونىمەن قاتار، تابىستىڭ 30 پايىزى دەرلىك نەسيەلەردى وتەۋگە كەتەدى، ال ءۇي شارۋاشىلىعىنىڭ شىعىندارى تەك وسۋدە. بۇل پيراميدالاردىڭ جەتىستىگى تەك «اشكوزدىكتىڭ» نەمەسە «قارجىلىق ساۋاتسىزدىقتىڭ» سالدارى ەمەس ەكەنىن بىلدىرەدى. بۇل ءوز شەشىمىن كۇتىپ وتىرعان قازاقستاندىق قوعامنىڭ جۇيەلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىنىڭ كورىنىسى. مۇنداي جاعدايلاردا الاياقتار ءارقاشان وزدەرى ءۇشىن تۇتىنۋشىلاردى تابا بەرەدى.
