گازەتىمىزدىڭ تۇراقتى اۆتورى جاراس كەمەلجان (سۋرەتتە) «قازاق نەگە كۇزەتشى؟» دەگەن تاقىرىپقا قاتىستى كورگەن-بىلگەنىن ورتاعا سالعان ەكەن. شىنىمەن دە، قازاققا كۇزەتشى بولۋدى ماڭدايىنا جازعان با؟ بۇل كىمنىڭ كىناسى، كەمشىلىك وزىمىزدەن بە، الدە وزگەلەردەن بە؟ اۆتور بۇعان قاتىستى مىناداي وي تۇيەدى.
«كۇزەتشى بولۋ قازاق جىگىتتەرىنىڭ ماڭدايىنا جازىلعان كاسىپ پە دەپ؟» كەيىپ ءجۇرۋشى ەدىك. سويتسەك، كىنا وزىمىزدەن سياقتى...
ءقايسىبىر كۇنى الماتىداعى ايدىك مەيرامحانانىڭ بىرىنەن ءدام بۇيىردى. كەشتىڭ ورتاسىندا بەل جازىپ دالاعا شىعىپ، قوناقتارمەن تانىسىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ تۇرعانبىز.
ەسىك كوزىندەگى كۇزەتشى جىگىتتىڭ تالتاڭ-تالتاڭ باسقان ءجۇرىسى، الدەبىرەۋمەن راسيا ارقىلى سويلەسكەنى نازارىمىزدى بولە بەردى. راسيانىڭ ارعى جاعىنان ايەل داۋىسى ساڭق-ساڭق ەتىپ انىق ەستىلەدى. الگى جىگىتتىڭ قىزمەتتىك بايلانىس قۇرالىن ۇيالى تەلەفون سياقتى پايدالانعانى، شىنىندا ەرسى كورىنەدى بىزگە. ارامىزدا ۇلكەن كاسىپكەر كىسى بار ەدى. ەڭسەلى كۇزەتشىنى قاسىمىزعا شاقىردى. ءاتى-جونىن سۇراپ، راسيامەن بۇلاي ۇزاق سويلەسۋگە بولمايتىنىن سالماقتى تۇردە ەسكەرتتى.
«قولىڭ الدىڭا سىيماسا، باسقا پايدالى ىسپەن اينالىس. قىزبەن قىسىر اڭگىمە سوعۋ ەركەك باسىڭا جاراسپايدى» – دەدى.
اناۋ بولسا «جۇمىس جوق. كۇزەتتە ءبىر تاۋلىكتەن بەرى تۇرمىن. ءىشىم پىسقان سوڭ قىزدارمەن سويلەسپەگەندە نە بىتىرەم؟» – دەيدى راسيانى قۇلاعىنان الماعان كۇيى. كاسىپكەر كوكەمىز جومارت جان ەكەن.
«وندا ەرتەڭ ماعان كەل. ءبىر جاقسى جۇمىس تاۋىپ بەرەمىن»، – دەدى ءبارىمىزدىڭ كوزىمىزشە. قارا كاستيۋم-شالبار كيىپ، تالتايىپ تۇرعان جىگىت «نە جۇمىس بەرەسىز؟» – دەدى كەرديىپ.
– زاۋىتىم بار. شاعىن كران جۇرگىزەسىڭ.
– كران جۇرگىزۋ اۋىر عوي. زاۋىتتىڭ ءىشى شاڭ-توزاڭ. ونداي «قارا» جۇمىس ىستەگىم كەلمەيدى.
– تابىسىڭ مىنا كۇزەتتەن الاتىنىڭنان الدەقايدا كوپ بولادى.
– قاجەت ەمەس. كۇزەتشىلىك جەڭىل، تازا جۇمىس. مۇندا كۇندە قىزىق، كۇندە توي. اڭگىمە سول ارادان ءۇزىلدى...
كوز الدىما بالا كەزىمدەگى ءبىر ەلەس ورالدى. اۋىلعا (قىتايدىڭ مۇڭعۇلكۇرە اۋدانى) قىتايلاردىڭ (حانزۋلاردىڭ) جاڭادان كەلىپ جاتقان كەزى ەدى. اۋىل بالالارىنا ارناپ جاڭا مەكتەپ سالاتىن بولدى. قۇرىلىستى ىشكى قىتايدىڭ سى ءشۋان دەگەن جەرىنەن كەلگەن حانزۋلار جۇرگىزدى. حانزۋ دەگەن حالىقتى تۇڭعىش رەت سول جىلى كوردىم.
ۇلكەندەر الگى قىتايلاردىڭ ەڭبەكقورلىعىنا ءتانتى بولىپ، جىل بويى تامسانىپ ايتىپ ءجۇردى. سول سى ءشۋاندىقتارداي ەڭبەكشى حالىقتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كەزدەستىرگەن جوقپىن. جۇمىستان قاجىمايتىندارى سونشالىق تەمىرمەن توقىلىپ، تاس-سەمەنتپەن قۇيىلعان اۋىر پليتالاردى اپكەش سالىپ، مەكتەپتىڭ توبەسىنە جالاڭاش يىقتارىمەن كوتەرىپ شىعاراتىن. ادام ايتسا نانعىسىز! ءقازىر سونداي پليتانى ارنايى تەحنيكا، كرانمەن عانا كوتەرەدى عوي. اۋىلدا كوكپارعا تايىنشا تارتىپ جۇرگەن تالاي بىلەكتى جىگىتتەر الگى حانزۋلاردىڭ قايراتى مەن جىگەرىنە شىن ءتانتى بولىپ، ۇزاق جىل اڭىزداي جىر قىلدى.
