2023 جىلدىڭ اقپانىندا قازاقستاندىق تەلەكورەرمەننىڭ نازارىنا ءىلىنىپ، قوعامنىڭ كولەڭكەدە قالعان كورىنىسىن باياندايتىن «اششى شىندىق» جوباسى ەفيرگە شىعادى. ەندى ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى قىز-كەلىنشەكتىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن ەستيتىن قۇلاق، بەي-جاي قالدىرمايتىن تۇتاس كوماندا بار. جەكە باستىڭ پروبلەماسىن، تۇيتكىلىن قوعام الدىنا جايىپ سالۋ وڭاي ەمەس، ارينە، ءبىراق قازاقتا «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەگەن اششى اقيقات جانە بار. ماسەلەنى ورتاعا سالعاندا عانا ونى شەشۋگە بار كۇش جۇمىلدىرىلادى. جوبانىڭ باسشىسى جانە جۇرگىزۋشىسى، بەلگىلى وتاندىق جۋرناليست ءارى پروديۋسەر عازيزا رايىمبەك ءبىزدىڭ باسىلىمعا بەرگەن كولەمدى سۇحباتىندا توك-شوۋ تۋرالى ماڭىزدى اقپاراتتىڭ ءبارىن ايتىپ بەردى.
– «اششى شىندىق» توك-شوۋىنىڭ ماقسات-مىندەتى قانداي؟ جوبا تۋرالى يدەيا قالاي كەلدى؟
– نەگىزى "اشى شىندىق" سياقتى جوبانى باستاۋ – بۇرىننان ويدا جۇرگەن دۇنيە. اۋەلدە «ءوزىڭدى تابۋ» (نايتي سەبيا) دەگەن ايدارمەن اشقىم كەلدى. ومىردەن ءوزىن، ءوز ورنىن تابا الماي جۇرگەن قىز-كەلىنشەككە باعدارشامداي جول نۇسقايتىن باعدارلاما بولسا دەپ ويلاعانمىن. ال ءدال وسى جوباعا نە ءۇشىن كىرىسكەنىمدى سۇراساڭىز، اڭگىمەنى ارىدەن باستاۋ كەرەك. التى جىل بۇرىن شەشەندىك ونەر كۋرستارىندا ءدارىس وقىپ ءجۇرىپ مىنا نارسەگە كوزىم جەتتى: ماعان كەلگەن قىز-كەلىنشەكتىڭ كوبى الەۋمەتتىك ورتاداعى ورنىن تاپپاعان. بويلارىندا بۇعىپ جاتقان قارىم-قابىلەتتى وياتىپ، ءومىر سالتىن وزگەرتكىسى، دەمەۋ بولىپ، ءجون سىلتەيتىن مامانداردىڭ كومەگىن العىسى كەلەتىن. ياعني ولار دۇرىس ويلاپ، سويلەۋدى عانا ۇيرەنىپ قويماي، تۇتاس ءومىرىن وزگەرتكىسى كەلەدى ەكەن. ءبىزدىڭ جوبادا ماسەلەلەر بۇكپەسىز، اشىق ايتىلادى. كەيىپكەرلەرىمىزدىڭ ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىن ارتتىرۋعا مەنىمەن بىرگە ارنايى ماماندار، ساراپشىلار اتسالىسادى. ال ناتيجەسىندە ءبىز بۇل الەمگە نازىكتىك پەن سۇلۋلىق سىيلاۋ ءۇشىن جارالعان ايەلدىڭ ءدال سول مىندەتىن وزىنە قايتارىپ بەرەمىز. مۇنداي مۇمكىندىك ءار ايەلدە بولۋى كەرەك. ونسىز بولمايدى.
ايەلدىڭ ءومىرى مەن تاعدىرىن، ەڭ الدىمەن، وزىنە دەگەن، سودان سوڭ اينالاسىنداعىلارعا دەگەن ماحابباتى وزگەرتە الادى. مەنىڭشە، قىز-كەلىنشەكتىڭ ءتۇرلى ترەنينگكە قاتىسىپ، ۇنەمى ىزدەنۋىنىڭ سەبەبى سول: بۇل الەمدە كوپ نارسەنىڭ وزدەرىنە بايلانىستى ەكەنىن، بار ىزگىلىك ايەلدەن باستاۋ الاتىنىن ىشتەي سەزىپ، سەزىنەدى. كەز كەلگەن وتباسىنىڭ باقىتىن ايەلدىڭ باقىتىنان ءبولىپ قاراي المايسىز. ەگەر ول ءوزىنىڭ بولمىسىن، تالانتى مەن مۇمكىندىگىن تولىق اشا السا، قوعامدا كادەگە جاراتسا، وندا بۇل ايەلدىڭ باقىتسىز بولۋى قيىن. ماسەلەن، ءبىزدىڭ قوعامدا «ايەلدىڭ باقىتى – بالادا» دەگەن ۇعىم قالىپتاسقان. ال مەن بالا تۋىپ، ونى باعىپ-قاعۋدى عانا ايەلدىڭ بار باقىتىنا تەڭەمەس ەدىم. ايەلدىڭ عانا كوزى كورەتىن دۇنيەلەر بار. ونىڭ نازىك تابيعاتى، بىردەن پروبلەمانىڭ تۇبىنە ۇڭىلە الاتىن قاسيەتى كوپ تۇيتكىلدىڭ ءتۇيىنىن تارقاتىپ، قوعامعا پايدالى بولا الادى. ءوزىن قورشاعان ورتاعا سەپتىگى ءتيىپ، مۇمكىندىگى شەكتەلمەي، تولىققاندى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ايەلدى عانا باقىتتى دەۋگە بولادى. ال ەندى ىسكە اسىرار الەۋەتى مول بولا تۇرا، ۇيىنەن شىقپاي، بالا باعىپ وتىرعان ايەل مەن الگىندە ءبىز ايتقان قوعامداعى ورنى ىعىستىرىلىپ، مۇمكىندىگى شەكتەلمەگەن ايەلدىڭ قايسىسى باقىتتى، ايتىڭىزشى؟
– «Koremiz» باعدارلاماسىنان كەيىن ءسىز 1،5 جىل بويى توك-شوۋ جاساعان جوقسىز. قايدا بولدىڭىز جانە نەمەن اينالىستىڭىز؟
– مەنىڭ تەليەۆيدەنيەدە جۇمىس ىستەگەنىمە 18 جىلدان اسىپتى. وسى جىلدارى، ارينە، ءبىر باسىما جەتەرلىك تاجىريبە جينادىم. بۇل سالاعا مەن تەحنيكالىق باعىتتاعى جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ كەلگەنمىن. ماماندىعىم – مەتاللۋرگيالىق ونەركاسىپتىڭ ينجەنەر-ەكونوميسى. جۋرناليستىك ءبىلىمىم بولماسا دا، مەن كاسىبي مامان رەتىندە دە ، تۇلعا رەتىندە ءدال وسى سالادا ءجۇرىپ قالىپتاستىم. مەنىڭ پروديۋسەرلىك ورتالىعىم سوڭعى 1،5 جىلدا تىنباي ەڭبەك ەتتى. ءالى دە سول ۇردىستەن تانعانىمىز جوق. ءبىز رەسپۋبليكالىق تەلەارنالار ءۇشىن قىزىقتى جوبالار، ال ءوزىمىزدىڭ كليەنتتەر ءۇشىن پيار-ستراتەگيا ازىرلەيمىز. بۇدان بولەك، مەن شەشەندىك ونەر مەن تۇلعالىق دامۋ بويىنشا ترەنينگتەر وتكىزەمىن. جۇگى اۋىر شوۋ-باعدارلامانى جاساۋدى ماعان تاپسىرعان تەلەارنا باسشىلىعىنىڭ ارتىپ وتىرعان سەنىمى مەن ءۇشىن وتە ماڭىزدى. بۇل قىزىق ءارى كەرەك جوبا!
ۇسىنىس تۇسكەن كەزدە مەن: بۇنى دا اتقارىپ كورەيىن، بۇل دا تاجىريبە، –دەدىم دە، بىردەن ىسكە كىرىستىم. جاراتقاننىڭ بەرگەنىن بايقاي ءبىلۋ كەرەك سىندى. ەسىك الدىڭنان بەكەردەن-بەكەر اشىلمايدى عوي.
ءقازىر مەن ءوزىمنىڭ كاسىبي كومانداممەن بىرگە «اششى شىندىق» دەگەن ساپالى ءارى مىعىم ءونىمدى دايىنداپ جاتىرمىن.
– شىعارىلىمداردى دايىنداپ ءجۇرىپ، قانداي قيىندىقپەن بەتپە-بەت كەلىپ جاتىرسىزدار؟
– «اششى شىندىق» جوباسىنىڭ باسىندا مەن تۇرمىن. يدەياسى، قۇرىلىمى مەن مازمۇنى مەنىڭ ميىمدا پىسىپ-جەتىلگەنىنە ءبىراز بولعان. ىشتەي دايىن بولعاندا ءبىر اۋىزدان باستاپ كەتتىك. مۇندا، ايتا كەتەرلىگى، مەن باسقاراتىن «Media Professional» كومپانياسى قىزىق تاقىرىپ پەن كەيىپكەرلەردى جىلدام تابۋعا جاقسى ماشىقتانعان. سوندىقتان شوۋعا ءتان ەلەمەنتتەرى بار كەز كەلگەن جوبانى تۇسىرە الادى. سول ارقىلى وسى نارىقتاعى ۇزدىك كوماندالاردىڭ ءبىرى ەكەنىن دالەلدەدى دە.
توك-شوۋ – ەڭ قيىن جانر، ياعني ونى ءتۇسىرۋدىڭ دە ماشاقاتى جەتەدى. بۇل باعىتتىڭ قيىن دا قىزىق تۇسى – ۇنەمى ادامدارمەن جۇمىس ىستەيتىنىمىز. ءار ادامنىڭ ىعىنا جىعىلا سويلەپ، تىڭداي ءبىلۋ، ارىزىنا دەر كەزىندە ءۇن قاتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ءارقايسىسىنىڭ سىزداعان جان جاراسى بار. ءارقايسىسىنا كومەكتەسكىڭ كەلەدى.
ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – جاعدايدى كورەرمەنگە وبەكتيۆتى جەتكىزۋ. ال مۇنداعى باستى قيىندىق مىناۋ: جۇيكەسىن جۇقارتقان ماسەلەنى قارسى جاقتىڭ كوزىنشە اشىق تالقىلاۋعا كوبىنىڭ باتىلى جەتە بەرمەيدى. جاسىراتىنى جوق، كەيدە ءتۇرلى ايلاعا سالۋعا ءماجبۇرمىز. كەيىپكەرلەردى نيەتىمىزدىڭ شىنايى ەكەنىنە، ناقتى كومەكتىڭ دە بەرىلەتىنىنە سەندىرۋگە تىرىسامىز. مەن، كاسىبي جۋرناليست رەتىندە، اقپاراتتىڭ بەيتاراپ، ساۋاتتى دايىندالىپ، ۇسىنىلعانىن قۇپ كورەمىن. قانداي تارتىستى جاعداي بولماسىن، ەكى جاقتىڭ دا تولىق تىڭدالىپ، تۇيتكىلدىڭ ءادىل شەشىلگەنى دۇرىس. كەيدە كەيىپكەردىڭ ستۋديادان تۇرا قاشۋىنىڭ كەسىرىنەن بۇكىل دايىندىعىمىز، ىزدەنگەن ەڭبەگىمىز زايا كەتەدى. قولىن ءبىر سىلتەپ، كەتىپ بارا جاتقان كەيىپكەردى قايتارۋعا بارىمىزدى سالىپ، باعدارلامانى سوڭىنا دەيىن جەتكىزگەن كەزدەرىمىز دە بولعان. قىسقاسىن ايتقاندا، ادرەنالين جەتىپ جاتىر!
–باعدارلامانىڭ تاقىرىبىن قالاي تاڭدايسىزدار؟ بەلگىلى ءبىر كريتەرييلەر بار ما؟ كەيىپكەرلەردى قالاي تاباسىزدار؟
– كورەرمەن تەلەفون ارقىلى رەداكسيامەن بايلانىسا الادى. بۇعان قوسا، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى، ءتىپتى Instagram-داعى مەنىڭ جەكە پاراقشاما شىقسا دا، كەرى بايلانىس ورناتۋ قيىن ەمەس. وقىرماندار مەنەن direct-تە كومەك سۇراپ، ءوز وقيعالارىن ايتىپ بەرەدى. ماعان پروبلەمالار بىر-بىرىنە ۇقساس بولىپ كورىنەدى. بايقاعانىم، كوپ قىز-كەلىنشەك قۇقىقتىق ساۋاتسىزدىقتىڭ كەسىرىنەن ارام نيەتتى ادامداردىڭ قۇرىعىنا ءتۇسىپ قالادى. مۇنداي جاندارعا ءبىز كاسىبي قۇقىقتىق كومەك كورسەتە الامىز. ءبىر وكىنىشتىسى، ءبىزدىڭ قۇقىق قورعاۋشىلار دا ءوز مىندەتىن دەر كەزىندە اتقارماي، سالدارىنان ءبۇتىن ءبىر شاڭىراق شايقالىپ، انا بايعۇستىڭ تاعدىرى تالكەككە ءتۇسىپ جاتادى. ءبىز مۇنداي جاعدايدا دا قاۋقار كورسەتە الامىز!
–كومانداڭىز تۋرالى ايتساڭىز. كىمدەر جۇمىس ىستەيدى؟ كىم قانداي باعىتقا جاۋاپتى؟
– بىزدە تەك جوعارى بىلىكتى ماماندار جۇمىس ىستەيتىنىن ماقتانىپ ايتا الامىن.
ءبىرىنشى تالاپ – انا تىلىمىزدە ەركىن سويلەپ، جازا الۋى كەرەك. ەكىنشىسى، تەليەۆيدەنيەدەگى تاجىريبەسى مول بولۋى كەرەك. مەنىڭ ۇجىمىمدا ەڭبەكقور جۋرناليست، جاقسى بەينەينجەنەر، پىسىق پروديۋسەر، قىراعى رەجيسسەر مەن ساۋاتتى باس رەداكتور جۇمىس ىستەيدى. ازىرگە كومانداما كوڭىلىم تولادى. ولار بەرىلگەن تاپسىرمانى كەرەك ۋاقىتتا، قاجەت ساپادا بۇلجىتپاي ورىنداي الادى. ەكى-ۇش اۋىسىم بويى جۇمىس ىستەيتىنى جانە بار. كەيدە ءتىپتى «سەندەردىڭ اۋىسىمدارىڭ ءبىتتى، ۇيلەرىڭە قايتىڭدار» دەگەنىمە دە قاراماي، ۇيدەگى جايلى توسەكتەن گورى جۇمىستىڭ كرەسلوسىندا كوز شىرىمىن العاندى ارتىق كورەدى. مەنىڭ سۇيىكتى، ەڭبەكقور ۇجىمىم العا قويعان بيىك ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن تاڭ جارىعىنان ءتۇن قاراڭعىسىنا دەيىن ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەپ جاتىر.
رەسپۋبليكالىق ارنادان بۇكىل ەل كورەتىن ەكى ساعاتتىق اپتالىق توك-شوۋدى جاساۋ قيىن. ءبىراق ناعىز ماماندار ىسكە كىرىسسە، الىنبايتىن قامال جوق. وسى ءساتتى پايدالانىپ، كومانداما شىنايى العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. جانقيارلىقپەن ەڭبەك ەتۋ ءوز ءىسىن شەكسىز سۇيەتىندەردىڭ عانا قولىنان كەلەدى. بۇل كونتەنتتى جاساردا ءبىز حايپتى كوزدەگەن جوقپىز. جانجال، ەلدىڭ كوز جاسى ارقىلى اتاق جيناۋدى ەمەس، تالقىعا سالىناتىن ماسەلەلەردىڭ وڭ شەشىم تاپقانىن قالادىق. وسى جوبا ارقىلى قازاق ايەلدەرىنىڭ ومىرىنە يگى وزگەرىس اكەلە الاتىنىمىزعا سەنىم سول!
– باعدارلاما شىن مانىندە كەيىپكەرلەردىڭ پروبلەماسىن شەشۋگە كومەكتەسە مە؟ باسەكەلەستەرىڭىز تۋرالى نە ويلايسىز؟
– ارينە. بۇل مەن ءۇشىن وتە ماڭىزدى. بىرىنشىدەن، ءبىز كەيىپكەردىڭ ماسەلەسى شەشىلمەيىنشە، ونى ستۋديادان ەشقايدا جىبەرمەيمىز. ەكىنشىدەن، ستۋدياداعى شارت-پۇرت ەموسيالاردى قاناعات تۇتاتىن ءجونىمىز جوق، كەيىپكەردىڭ كەيىنگى ءومىرىن نازاردان تىس قالدىرمايمىز، باقىلاۋدا ۇستايمىز. ۇشىنشىدەن، ءبىز كەيىپكەردىڭ ەرتەڭگى كۇنىنە دەگەن سەنىمىن نىعايتىپ، باعدارلامادان سوڭ وزىنە سەنىمدى تۇلعا بولىپ شىعۋى ءۇشىن كۇش سالامىز. باسقا جوبالاردان باستى ارتىقشىلىعىمىز دا وسى سياقتى. ءبىزدىڭ جوباعا ۇقساس توك-شوۋلاردىڭ بولعانى وتە جاقسى، ويتكەنى باسەكەلەستىك بار جەردە ءوسۋ دە بولادى. ەستۋىمشە، كەي ارىپتەستەرىمىز باعدارلامالارىنىڭ قۇرىلىمىن وزگەرتىپ، كوماندالارىن كۇشەيتىپ جاتىر ەكەن. وزدەرىن بىزبەن سالىستىراتىندارى دا بار، وندايدا قۋانباسام، رەنجىمەيمىن. دەمەك، ءبىزدىڭ العان باعىتىمىز دۇرىس.
– عازيزا، ءسىز مىقتى ءورىستىلدى ءجۋرناليسسىز. سويتە تۇرا، قازاق تىلىندەگى توك-شوۋلاردى جۇرگىزەسىز. جۇرەگىڭىز قالاي داۋالادى؟
– بۇل جوبانى جۇرگىزۋگە مەن ارنايى دايىندالعان جوقپىن. ونداي مۇمكىندىك تە بولمادى. «Koremiz» جوباسىن جۇرگىزگەندە، قانشا تىرىسسام دا، مەن كوپ قاتە جىبەردىم. قيىن بولدى، ارينە. ءبىراق تۋعاننان ءتىلىم ورىسشا شىعىپ، سول ءتىلدى عانا ەستىپ وسسەم دە، ءتىلىمدى بۇراپ، قاتە سويلەگەنىمدە جۇرتتىڭ كۇلگەنىنە قاراماي، انا تىلىمە ادال بولۋعا تىرىستىم. ويتكەنى مەن انا ءتىلىمدى سۇيەمىن. كۇلگەن ادام كۇلە بەرسىن. كۇندەردىڭ كۇنىندە ماعان كۇلگەندەردىڭ كوبىنەن اسىپ تۇسەمىن. مەن وعان سەنىمدىمىن. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەگەن ىنتام اينالامداعىلارعا دا وڭ اسەرىن تيگىزدى. اسفالتتا وسكەن، تىلدەرى ورىسشا شىققان، ءبىراق ءوز تىلىندە سويلەگىسى كەلەتىن زامانداستارىم ماعان قاراپ قازاقشا ءتىل سىندىرا باستادى.
مەن، قازاق رەتىندە، قازاق ءتىلىنىڭ اياسىن كەڭەيتۋگە كۇش سالىپ كەلەمىن، ونىڭ ناتيجەسى دە جوق ەمەس. تەك «شالا قازاقتار» بار ىنتاسىن سالىپ، قازاقشا ۇيرەنىپ جاتقاندا، «تازا قازاقتار» ساۋساق شوشايتىپ كۇلمەسە ەكەن. قازاق ءتىلى وركەن جايسىن دەسەك، ءوز تىلىندە سويلەۋگە نيەتتى قانداستارىمىزعا بارىنشا قولداۋ بىلدىرەيىك.
– ءسىزدىڭ بولاشاققا جوسپارىڭىز قانداي؟
– دامۋ جانە جوعارى رەيتينگتەر. ءار قازاقستاندىق ساعات 17.55 -دە «اششى شىندىق» توك-شوۋىن كورۋگە ەكران الدىنا جينالسا، كەيىپكەرلەرمەن بىرگە سىناسا، جىلاسا، ۋايىمداسا، دەمەك، ماقساتىمىزعا جەتكەنىمىز. جوبامىزدىڭ عۇمىرى ۇزاق بولادى دەپ ەسەپتەيمىن، ويتكەنى ءبىزدىڭ كومەگىمىزگە ءزارۋ ادام كوپ، تاعدىر كوپ.
باتىلىراق جوسپارىمىزدى بىلگىڭىز كەلسە، قازاقستان نارىعىن جاۋلاپ الساق دەيمىز. ونىمەن توقتاپ قالماي، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ماڭىزدى ماراپاتتاردى الۋ ءۇشىن دە تەر توگۋگە دايىنبىز. جوبامىز باسقا تىلدەرگە اۋدارىلىپ، وزەكتىلىگى ارتىپ جاتسا، مەن ءۇشىن ەڭ ۇلكەن اتاق سول بولار ەدى!
ءبىز سىزدەرمەن بىرگەمىز. ءبىزدى كورىڭىزدەر، ءتۇيىن شىعارىڭىزدار، ۇيرەنىڭىزدەر، جاقسى جاققا وزگەرىڭىزدەر. شىعارماشىلىق توپ ءۇشىن سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزدان ارتىق سىي جوق، قۇرمەتتى كورەرمەن!
